Η Κωνσταντινούπολη, αχ η Κωνσταντινούπολη! Η πόλη του Κωνσταντίνου, η πόλη της Παναγιάς, η πόλη της καρδιάς μας! Το 330 μ.Χ. ο Μέγας Κωνσταντίνος σε μια σπάνιας ευφυΐας κίνηση μεταφέρει την πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην περιοχή του Βυζαντίου, εκεί όπου Ευρώπη και Ασία συναντιούνται, εκεί όπου χρόνια που μεσολάβησαν από τη γέννηση ως το θάνατό της, η Πόλη έζησε στιγμές δόξας μα και φρίκης, γνώρισε πιστούς φίλους μα και κηρυγμένους εχθρούς. Όνειρο πολλών φιλόδοξων ήταν τούτη η πόλη, για την οποία οι έμποροι της Μεσαιωνικής Δύσης έλεγαν ότι ήταν λουσμένη στο φως. Κι όμως οι πόλεμοι και οι εσωτερικές τριβές κάποτε την γονάτισαν, ώστε όταν ο Μεχμέτ ο Β’ ξεκινούσε το φιλόδοξο σχέδιο να την αποκτήσει, η Πόλη ήταν η σκιά του παλαιού της εαυτού.

Παρόλα αυτά, ίσως να μην χανόταν από τους Οθωμανούς εάν δεν την είχαν αποδεκατίσει πρώτα οι Χριστιανοί! Η μεγάλη κατηφόρα για την Κωνσταντινούπολη είχε αρχίσει το 1204, όταν οι Σταυροφόροι την άλωσαν και με πρωτοφανή μανία κατέστρεψαν το μεγαλύτερο μέρος του πολιτισμού της. Στα 57 χρόνια που έμειναν οι Δυτικοί, οι βιβλιοθήκες της απογυμνώθηκαν, οι ναοί της βεβηλώθηκαν, οι θησαυροί της κλάπηκαν, τα ταμεία της άδειασαν. Όταν το 1261 ο στρατηγός Στρατηγόπουλος την ελευθέρωσε, η Βασιλεύουσα δεν ήταν παρά μια πόλη ρημαγμένη που πέρασε τα τελευταία 129 ελεύθερα χρόνια της πασχίζοντας μάταια να βρει δυνάμεις για να αμυνθεί κόντρα στους πανίσχυρους Οθωμανούς.

Ποιος μπορούσε να υπερασπιστεί μια τέτοια πόλη; Μόνο ένας μεγάλος ήρωας. Το όνομά του; ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ.

Ο γιος του Εμμανουήλ Παλαιολόγου και της Ελένης Δραγάτση, ήταν εκείνος που δέχτηκε να σηκώσει το βάρος: Μολονότι είχε πλήρη επίγνωση της κατάστασης, δέχτηκε να στεφθεί Κύριος μιας Αυτοκρατορίας που περιοριζόταν πια σε μερικά δεσποτάτα, να οργανώσει την άμυνα με άδεια ταμεία, να σώσει την Πόλη του ή να χαθεί μαζί της, να μην την αφήσει να σβήσει ακέφαλη. Αυστηρός, ηθικός, γνήσιος ηγέτης από αυτούς που δεν κρύβονται στα παλάτια τους ή στα γραφεία τους, αλλά ηγούνται -θα πει- ορμούν πρώτοι στον αγώνα, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ήταν και είναι η φωνή της Πόλης και των ιδανικών της: Ελευθερία, Αγάπη, Ομόνοια, Πίστη, Αγώνας μέχρις εσχάτων. Το πρώτο μέλημά του ήταν η οικονομική ανόρθωση του κράτους. Αλίμονο όμως: Στην πιο κρίσιμη στιγμή της Πόλης, ο άνθρωπος που είχε ορκιστεί να την προστατέψει από τους εχθρούς, έπρεπε να βρει τρόπο να νικήσει το πιο φρικτό ελάττωμα της φυλής μας: Τη διχόνοια. Ενώ ο Μωάμεθ ένωνε τους μουσουλμάνους από κάθε σημείο της Ανατολής, ο Κωνσταντίνος είχε να αντιμετωπίσει τις συγκρούσεις ανάμεσα στους ενωτικούς και στους ανθενωτικούς. Ήταν δε το μίσος τόσο δυνατό, που οδηγούσε σε προδοσία: την ώρα που ο Αυτοκράτορας χρειαζόταν και το τελευταίο νόμισμα, πολλοί ανθενωτικοί προύχοντες έκρυβαν στα υπόγεια των σπιτιών τους τα τιμαλφή, αρνούμενοι να βοηθήσουν, γιατί όπως είχε πει ο μέγας Λογοθέτης Λουκάς Νοταράς «κάλιο το σαρίκι του σουλτάνου, παρά η τιάρα του Πάπα»! Μέσα στη γενική αναστάτωση, ο Κωνσταντίνος αγωνιζόταν να οργανώσει την άμυνα: Έκλεισε τον Κεράτιο κόλπο με τεράστια αλυσίδα και ενίσχυσε με άνδρες τα πιο αδύναμα σημεία του διπλού Βυζαντινού τείχους ανάμεσα στις πύλες του Ρωμανού και Ανδριανούπολης, όπου τα τείχη ακολουθώντας το ύψος του εδάφους χαμήλωναν. Είχε δε στη διάθεσή του 4.973 Έλληνες της Πόλης, 2.000 εθελοντές και 700 σιδηρόφρακτους άνδρες του Ιουστινιάνη, του πρωτοστράτορα Στο πλάι του , ως αρχηγός του στόλου -αν και ανθενωτικός- ο Νοταράς, ο οποίος είχε στείλει στα τείχη τα δύο μεγαλύτερα αγόρια του και ήταν από τους λίγους που έβαλε τελικά την προσωπική του γνώμη στο περιθώριο για το καλό της πατρίδας.

Από την άλλη πλευρά ο Μωάμεθ είχε στη διάθεσή του πάνω από 250.000 άνδρες: από τους οποίους μόνο οι 42.000 ήταν τακτικός στρατός. Οι υπόλοιποι ήταν βαζιβουζούκοι, δηλαδή άτακτοι, πλιατσικολόγοι, που θα τους έριχνε πρώτους στη μάχη, για να κουράσουν τον αντίπαλο. Είχε ακόμα 14 πυροβολαρχίες (τις πρώτες στην παγκόσμια ιστορία). Το μεγάλο του όπλο όμως ήταν η μπομπάρδα, ένα μεγάλο κανόνι με κάνη μήκους 8 μέτρων και με δυνατότητα να καλύπτει απόσταση 1.500 μέτρων, φτιαγμένο από τον Ούγγρο τεχνίτη Ουρμπάν. Αυτό το κανόνι είχε παζαρέψει πρώτα ο Κωνσταντίνος, γιατί έβλεπε πως ήταν η μοναδική ελπίδα της Βασιλεύουσας. Δυστυχώς τα σχέδια του συνάντησαν άδεια ταμεία και τσακωμούς κι έτσι η μπομπάρδα έφτασε στα χέρια του εχθρού και στήθηκε στο πιο αδύνατο σημείο των τειχών.

Στις 5 Απριλίου 1453 ο Μωάμεθ δίνει στον Κωνσταντίνο την τελευταία ευκαιρία: Εάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα υπάρχοντά σου, και ο λαός δε θα πάθει τίποτε από μας…

Ο Αυτοκράτορας, μπροστά στο δέλεαρ της σωτηρίας, δίνει μια απάντηση που θα την στηρίξει ως το τέλος και της οποίας οι πέντε τελευταίες λέξεις συνοδεύουν ως σήμερα το Στρατό των ελλήνων:

«Το να σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς που κατοικούν σ’ αυτή. Γι’ αυτό με κοινή απόφαση, και με τη θέλησή μας θα πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή μας… ου φεισόμεθα της ζωής ημών»

Ο Κωνσταντίνος καλεί τους συμβούλους και τους ζητά ομοψυχία: απέναντι από την πύλη του Αγίου Ρωμανού και την πύλη της Αδριανούπολης ανάμεσα στις κόκκινες σημαίες των Οθωμανών έστεκε επιβλητική η μπομπάρδα και στο βάθος της θάλασσας, έξω από τον Κεράτιο κόλπο ανήμπορα να πλησιάσουν διακρίνονταν τα 300 οθωμανικά καράβια.

Στις 12 Απριλίου οι 14 πυροβολαρχίες βάλλουν κατά των τειχών. Η πολιορκία αρχίζει. Όλη την ημέρα τα κανόνια χτυπούν και όλη τη νύχτα οι αμυνόμενοι επισκευάζουν τις ζημιές με ξύλα και δεμάτια από μαλλί.

18 Απριλίου γίνεται η πρώτη γενική επίθεση. Ο άτακτος στρατός του σουλτάνου επιχειρεί να ανέβει στα τείχη μα οι Βυζαντινοί, κάτω από τις εντολές του Ιουστινιάνη τον αποτρέπουν. Η πόλη αντέχει. Ο Μωάμεθ επιχειρεί να σπάσει την αλυσίδα στον Κεράτιο για να προσεγγίσει τα θαλάσσια τείχη μα δεν το μπορεί. Η πόλη αντέχει.

Την Κυριακή 22 Απριλίου οι Βυζαντινοί αντικρίζουν ένα συγκλονιστικό θέαμα. Από το βουνό που πέφτει στον Κεράτιο, κατεβαίνουν Καράβια! Ο ευφυής νεαρός σουλτάνος είχε διατάξει τους άνδρες του να μεταφέρουν 72 καράβια από το Βόσπορο στη στεριά και να τα κυλήσουν στη θάλασσα με ξύλινους διαδρόμους, για να παρακάμψουν την αλυσίδα. Οι πολιορκημένοι έντρομοι παρακολουθούν το συγκλονιστικό θέαμα, ενώ στο παλάτι των Βλαχερνών ο Κωνσταντίνος αρχίζει να οργανώνει σχέδιο εμπρησμού των πλοίων.

28 Απριλίου : Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν τα καράβια αποτυγχάνει γιατί οι Οθωμανοί το έχουν πληροφορηθεί από τους Γενοβέζους της Πόλης. Οι πόλη δεν έχει μόνο εχθρούς. Έχει και προδότες!

1η Μαΐου 1452: Το κλίμα είναι βαρύ, κάτω από τον άκαιρα συννεφιασμένο ουρανό και με το Βόσπορο χαμένο μέσα σε μια αδικαιολόγητη για την εποχή ομίχλη. Οι ανθενωτικοί τριγυρνούν στα σοκάκια της πόλης και ερμηνεύουν τη μαγιάτικη βροχή ως κατάρα του Θεού, φανατίζοντας την ήδη βεβαρημένη ατμόσφαιρα. Ο Κωνσταντίνος μάταια αγωνίζεται να πείσει τους ανεγκέφαλους έλληνες ότι το δεμάτι δεν σπάει αν είναι ενωμένο, ότι τούτες είναι ώρες που απαιτούν ηρεμία και ενότητα.

7 Μαΐου: Οι Οθωμανοί εξαπολύουν δεύτερη γενική επίθεση στην κοιλάδα του Λύκου. Η πόλη αντέχει.

12 Μαΐου: Νέα επίθεση στις πύλες της Ανδριανούπολης και Καλιγαρίας. Η πόλη αντέχει. Ο Σουλτάνος διατάσσει τους σέρβους μηχανικούς να σκάψουν λαγούμια. Εάν δεν μπορεί να πάρει την Πόλη κανονικά, είναι αποφασισμένος να την πάρει υπόγεια. Ο Ιουστινιάνης το έχει προβλέψει και με τη βοήθεια του σκωτσέζου μηχανικού Γιόχαν Γκράντ οι στρατιώτες του μέσα από τους υπονόμους καίνε ζωντανούς τους επιτιθέμενους. Η πόλη αντέχει.

Ο Μωάμεθ αγωνιά. Καλεί έκτακτο συμβούλιο και ακούει το βεζίρη Χαλίλ να προτείνει λύση της πολιορκίας. Στο παλάτι των Βλαχερνών ο Κωνσταντίνος περιμένει τους απεσταλμένους του να ειδοποιήσουν ότι έρχεται βοήθεια από τη Δύση. Περιμένει και ελπίζει: Οι χριστιανοί δε θα άφηναν μια χριστιανική πόλη να πέσει στα χέρια των απίστων. Ή μήπως θα την άφηναν;

23 Μαΐου 1453: Οι ηρωικοί απεσταλμένοι ναυτικοί περνώντας μέσα από τον Οθωμανικό στόλο, φτάνουν στην Πόλη με άσχημα μαντάτα: Στον ορίζοντα δεν φαίνεται Δυτικό πανί. Οι σύμβουλοι – σύντροφοι καλύτερα να πούμε- προτρέπουν τον Βασιλέα να φύγει. Ο Ιουστινιάνης με την αγωνία του φίλου τον παρακαλεί να μπει σ’ ένα δικό του καράβι. Ο Κωνσταντίνος όμως δεν είναι ένας συνηθισμένος πολιτικός άνδρας: «Εάν έφευγα τι θα έλεγε για μένα η οικουμένη; Σας ικετεύω μην με παρακαλάτε να φύγω. Επιθυμώ να πεθάνω εδώ μαζί σας» απαντά. Από τα παράθυρα του παλατιού φτάνουν οι κραυγές των Οθωμανών. Ο Μωάμεθ τους τάζει γλέντι τριών ημερών εάν του φέρουν την Βασιλεύουσα κι εκείνοι υποδέχονται την υπόσχεση με ζητωκραυγές, χορούς και τυμπανοκρουσίες. Ο Αυτοκράτορας δεν αντέχει άλλο: ξεσπά σε κλάματα για την πόλη που χάνεται, προδομένη από φίλους και προπάντων διχασμένη.

25 Μαΐου: Όλοι γνωρίζουν ότι σε 4 μέρες οι Οθωμανοί θα χτυπήσουν. Η πόλη δεν έχει ψωμί και ως έφεδροι έχουν μείνει μόνο οι καλόγεροι που περιμένουν στο ναό των Αποστόλων τη στιγμή που θα τους καλέσει ο Βασιλιάς τους να πολεμήσουν. Το συμβούλιο θέτει και πάλι το ζήτημα που πληγώνει τον Κωνσταντίνο: Εάν δεν μπορούμε να σώσουμε την Πόλη, ας σώσουμε τουλάχιστο τον Αυτοκράτορα! Ο Παλαιολόγος αντιδρά με οργή και εξουθενωμένος από τη νηστεία, την κόπωση και την αγωνία χάνει τις αισθήσεις του. Δε δέχεται όμως να φύγει.

28 Μαΐου 1453: Το πρωί οι καμπάνες καλούν τους Έλληνες στις λιτανείες. Στο παλάτι των Βλαχερνών οι αξιωματούχοι συγκεντρώνονται για τελευταία φορά. Ο Κωνσταντίνος απευθυνόμενος στους Έλληνες τους υπενθυμίζει το καθήκον της φυλής: Ο άνθρωπος πρέπει να είναι έτοιμος να πεθάνει για τέσσερις μεγάλες αξίες: Την πατρίδα, την πίστη, τον ηγεμόνα και την οικογένεια. Είναι η ώρα για τον Λαό της Κωνσταντινούπολης να πεθάνει για όλα αυτά. Ευχαριστεί τους Λατίνους για τη συμπαράσταση και έπειτα, όπως πράττουν μόνο οι σπουδαίοι ζητά συγγνώμη από όλους και τους ζητά να πράξουν το ίδιο. Σε τέτοιο αίτημα ενός τέτοιου άρχοντα ποιος θα τολμούσε να αρνηθεί; Μπροστά στον Κωνσταντίνο, Έλληνες και Λατίνοι γίνονται μια αγκαλιά. Επιτέλους η ομόνοια λίγες ώρες πριν το τέλος. Στην Αγια Σοφιά οι κληρικοί ντυμένοι με τα επίσημα άμφια τελούν την τελευταία Θεία Λειτουργία για να λάβει ο λαός την ύστατη κοινωνία. Οι υπερασπιστές της Πόλης μεταλαμβάνουν και τρέχουν ξανά στις επάλξεις, μαζί τους και ο Αυτοκράτορας. Ευχαριστεί τους άνδρες του και με το άλογο γυρίζει τα τείχη για να δώσει κουράγιο στους αγωνιστές, ίσως και για να αποχαιρετήσει το φως του ήλιου από την Πόλη του…

Και ο ήλιος δύει. Θα είναι η τελευταία δύση που θα αντικρίσει η ελληνική Κωνσταντινούπολη.

Τα Μεσάνυχτα της 29ης Μαΐου 1453 οι κραυγές των επιτιθέμενων σχίζουν τον αέρα και η Κωνσταντινούπολη καλεί με τις καμπάνες το λαό της στα τείχη. Η επίθεση ξεκινά κατά κύματα: Πρώτα στέλνονται οι άτακτοι. Για δύο ώρες τα τείχη πολιορκούνται μα η άμυνα κάνει καλή δουλειά. Η Πόλη δεν γονατίζει. Από θαλάσσης τα πράγματα δεν είναι τόσο δύσκολα για τους έλληνες, αν και όλοι καταλαβαίνουν ότι ο στόλος του εχθρού θέλει μόνο να απασχολήσει άνδρες και όχι να τους νικήσει. Η μεγάλη μάχη δίνεται στην κοιλάδα του Λύκου. Ο Μωάμεθ ρίχνει το ασκέρι του Ισχάκ Πασά, αλλά η πυκνή τους διάταξη επιτρέπει στους Έλληνες να ρίχνουν στο ψαχνό. Η Πόλη δεν γονατίζει. Τα κανόνια τραντάζουν τα τείχη. Λίγο πριν το ξημέρωμα η μπομπάρδα γκρεμίζει ένα τμήμα από το εξωτερικό τείχος του Αγίου Ρωμανού και οι πρώτοι 300 οσμανλήδες ορμούν μα αποδεκατίζονται από τον Κωνσταντίνο και τους άνδρες του. Η Πόλη δε γονατίζει. Με το πρώτο φως της ημέρας ο Μωάμεθ στέλνει τους γενίτσαρους, αλλά οι αμυνόμενοι, άριστα εκπαιδευμένοι από τον Ιουστινιάνη, άριστα εμψυχωμένοι από τον Παλαιολόγο δεν εγκαταλείπουν. Η Πόλη δεν γονάτισε ακόμα. Ο Ιουστινιάνης όμως πληγώνεται την πιο κρίσιμη στιγμή και οι άνδρες του τον απομακρύνουν από το πεδίο της μάχης. Ο Κωνσταντίνος σπεύδει στο πλευρό του και πάνω στην αγωνία του τον ικετεύει να παραμείνει: «Κάνε υπομονή αδερφέ. Σε έχουμε ανάγκη». Εκείνος όμως δεν αντέχει άλλο. Οι άνδρες του τον βάζουν σ’ ένα καράβι με προορισμό τη Χίο. Πεθαίνει εν πλω.

Ο Κωνσταντίνος επιστρέφει στα τείχη, και ρίχνεται στη μάχη αλλά την αναταραχή που προκάλεσε η απώλεια του Ιουστινιάνη αντιλαμβάνεται ο Μωάμεθ. Τα κανόνια χτυπούν το εξωτερικό τείχος που τελικά υποχωρεί. Όλο το δράμα παίζεται τώρα στην πύλη του Αγίου Ρωμανού όπου ο Κωνσταντίνος δίνει την ύστατη μάχη και στην πύλη της Αδριανούπολης, πολύ κοντά σε μια πόρτα που αν και ασήμαντη για τους Βυζαντινούς, έμεινε γνωστή ως η πιο μυστηριώδης πόρτα της ιστορίας: την Κερκόπορτα. Κανένας δεν μπορεί να πει με σιγουριά κάτω από ποιες συνθήκες κυμάτισε η σημαία του Μωάμεθ πάνω από την κερκόπορτα. Ήταν προδοσία; Κι αν ναι από ποιους; Η αλήθεια χάθηκε στη δύνη της μάχης ή των συμφερόντων και μόνο θρύλοι κράτησαν το όνομά της ζωντανό κι έμεινε η Κερκόπορτα ως «ένας κόκκος άμμου που έκρινε την ιστορία του κόσμου», όπως παρατηρεί ο Στέφαν Τσβάιχ. Η σημαία των Οθωμανών πάνω στα τείχη έδωσε πρώτη το μήνυμα : ΕΑΛΩ Η ΠΟΛΗ… Η Πόλη του Κωνσταντίνου γονάτισε μετά από 57 μέρες πολιορκίας, μετά από 1123 χρόνια πορείας. Την είδε γονατισμένη εκείνος ή είχε χαθεί πριν συνειδητοποιήσει το τέλος της αγαπημένης του; Κανένας δεν ξέρει. Το σώμα του αναζητήθηκε από το Μωάμεθ μέσα στις επόμενες μέρες και αναγνωρίστηκε από τα χρυσά αυτοκρατορικά σανδάλια. Τον αναγνώρισε ενώπιον του Σουλτάνου ο αιχμάλωτος Νοταράς. Ο Νοταράς εκτελέστηκε, αφού είδε να πεθαίνουν ο 14χρονος γιος και ο γαμπρός του, όπως ο ίδιος είχε ζητήσει. Ο γενναίος Βυζαντινός προτιμούσε να τους δει να πεθαίνουν, παρά να τον δουν εκείνοι. Φοβόταν λένε μήπως ο γιος του τρομάξει από το θάνατο του πατέρα του και αλλαξοπιστήσει.

Όσο για την Αγια Σοφιά; Έγινε φρικτός τάφος για τους ικέτες, από τους πρώτους Οθωμανούς που μπήκαν στην Πόλη και θα καταστρεφόταν στα σίγουρα από τη μανία των απαίδευτων στρατιωτών, εάν δεν έσπευδε ο ίδιος ο Μωάμεθ για να την προστατέψει. Κάποιοι λένε πως την προστάτεψε από φόβο προς τους Δυτικούς (μήπως η καταστροφή του σημαντικού Ναού προκαλούσε την αντίδραση των χριστιανών) και κάποιοι εις μνήμην της χριστιανής μητριάς του. Το σίγουρο είναι ότι ο Σουλτάνος πάτησε το ίδιο απόγευμα πάνω στην αγία τράπεζα και στρέφοντας το πρόσωπο προς τη Μέκκα ευχαρίστησε τον Αλλάχ, χρίζοντάς το Ναό σε τζαμί. Την Παρασκευή 1η Ιουνίου 1453 γίνεται και η επίσημη μουσουλμανική προσευχή στο Ναό της του Θεού Σοφίας. Οι τοιχογραφίες της καλύφθηκαν από ασβέστη και μόνο η Πλατυτέρα δεν δέχτηκε να καλυφθεί μα στέκει εκεί μέχρι σήμερα με ακάλυπτο το πρόσωπο κι ορθάνοιχτα τα μάτια και φυλάει την Πόλη της καρδιάς της. Ποιος ξέρει; Ίσως θέλει να είναι παρούσα όταν πραγματοποιηθεί η προφητεία των Αρχαγγέλων: Μην κλαις Αφέντρα και Κυρά πάλι δικιά σου θα ‘ναι…

Μάρω Σιδέρη

Την Τρίτη, 29.Μαίου 1453 αρχίζει η έφοδος. Περίπου στις μία και μισή πρωϊνή ώρα ξεσπάει η έφοδος, συνοδευόμενη από πολύ θόρυβο με τύμπανα, σφυρίγματα και τρομπέτες. 0ι Baschi - Bazuks, οι μισθοφόροι του Μεχμέτ, εξορμούν πρώτιστα, είναι στρατιώτες από περιπετειώδεις και παράτολμους από πολλές χώρες, π.χ. Σλάβους, Ούγγρους, Ιταλούς, Έλληνες, χαρακτηρισμένοι ως ακόρεστοι για αρπακτική λεία λαφύρων, άγριοι στην έφοδο, αλλά σταθεροί στον αγώνα. Γι΄ αυτόν τον λόγο τοποθετεί ο Σουλτάνος μία στρατιωτική Αστυνομία πίσω από αυτούς, που εμποδίζει την οπισθοχώρηση και δολοφονεί τους υποχωρούντες και δειλούς. Μία ώρα προ του ξημερώματος αρχίζει να τρικλίζει η επίθεση. Τότε καταφέρνει το κανόνι του χριστιανού Ούγγρου URBAN να γκρεμίζει ένα τείχος. Τριακόσιοι 0θωμανοί εξορμούν θριαμβολογώντας στο ρήγμα, όμως ο Αυτοκράτορας τους περικλείει με τους ανθρώπους του και τους απωθεί πίσω. Η επίθεση αποσύρεται. 0ι αμυνόμενοι θριαμβολογούν και διορθώνουν το τείχος ξανά. 0ι Τούρκοι δεν προχωρούν προς τα εμπρός.

Ένα μόνο τυχαίο γεγονός ήτανε αιτία που έπρεπε να επισφραγίσει την τύχη της Πόλης. Μία μικρή πόρτα έκβασης στα εξωτερικά τείχη, εντελώς πλησίον του Αυτοκρατορικού παλατιού, ήτανε μπροστά από πολλά χρόνια τειχό-κλειστη, και όμως προ της πολιορκίας είχε ανοιχτεί ξανά, για να μπορούν εκεί να ενεργούν ως ορμητήριο εναντίον της πλευράς του εχθρού. Φαίνεται, ότι ξέχασαν κάποτε να κλείσουν την πόρτα.

Κάπου πενήντα Τούρκοι εισορμούν μέσα, οι Βυζαντινοί που ήτανε έξω από τα τείχη, βιάζονται να έλθουν προς τα μέσα. Αυτοί θα είχαν όμως με τους εισβολείς ένα εύκολο παιχνίδι, αν δεν συνέβαινε ένα δεύτερο ατύχημα. Λίγο προ της Ανατολής του ηλίου έχει τραυματιστεί ο GIUSTINIANI, ο διοικητής για την άμυνα των τειχών, από ένα βόλι ενός φιδιού του στρατοπέδου. Είναι βαριά τραυματισμένος και διατάσσει τους ανθρώπους του να τον μεταφέρουν σε θέση ασφαλείας. 0ι Γενουέζοι βρίσκουν την ευκαιρία και αποχωρούν.

0 Αυτοκράτορας βρίσκεται μπροστά στα τείχη - Απελπισμένος ρίχνεται στον αγώνα - και δεν τον έχουν πλέον ξαναδεί. Το τέλος του Κωνσταντίνου είναι το τέλος της Κωνσταντινούπολης. Η Κωνσταντινούπολη έπεσε στις 29. Μαϊου 1453, ημέρα Τρίτη. Λίγες μέρες προ της Άλωσης ο Μέγας Δούκας Νοταράς έλεγε, ότι προτιμότερο είναι να δει να εξαπλώνεται στην Πόλη το σαρίκι των Τούρκων, παρά την Μήτρα των καθολικών, βλέπε και Βήμα, 04.02.1996,σ. 20.

0ι Τούρκοι εισορμούν στην ΠΟΛΗ, σκοτώνουν άνδρες, γυναίκες και παιδιά, λεηλατούν σπίτια και εκκλησίες, αρπάζουν αξιόλογα λάφυρα, καίνε βιβλία και καταστρέφουν επίσης και την Άγια εικόνα της Παναγίας, που είχε ζωγραφίσει ο Απόστολος Λουκάς. Ο Μεχμέτ διατάσσει το τέλος της λεηλασίας, μετρούν τον κόσμο που απέμεινε, όπου είχε 50 000 αιχμαλώτους, κάτω από αυτούς και 5000 επιζήσαντες στρατιώτες και 4000 νεκρούς. 0 Σουλτάνος ιππεύει στον καθεδρικό ναό της Αγίας Σοφίας, διατάσσει την αλλαγή της εκκλησίας σε ένα ΤΖΑΜΙ . Την επόμενη ημέρα αφήνει να εκτεθούν όλα τα λάφυρα μπροστά του και επιλέγει για τον εαυτό του ένα μέρος των λαφύρων.. Τους αιχμάλωτους από την τάξη των μεγάλων ευγενών του Βυζαντίου κράτησε στη δική του κατοχή, τα ωραιότερα κορίτσια και τα ωραιότερα αγόρια φύλαξε για το δικό του Σεράϊλ-Serail., βλέπε: Georg 0strogorsky: Geschichte des byzantinischen Staates, Munchen 1980.

Κατά τις πηγές των Majoros/Bernd Rill: Das 0smanische Reich 1300-1922, Regensburg 2000,s.155 , τις επόμενες ημέρες μετά την άλωση της Πόλης ο Μωάμεθ διευθέτησε τα σημαντικότερα προβλήματα που είχαν ανακύψει μετά την Άλωση. Εκτέλεσε όλους τους επιφανείς Βυζαντινούς, ακόμη και τον Μέγα Δούκα Νοταρά, που είχε δηλώσει πριν την Άλωση ότι προτιμούσε τους 0θωμανούς από τους Λατίνους, τον εκτέλεσε προσωπικά μαζί με ολόκληρη την οικογένειά του, διότι ως λέγεται μόνο, επειδή μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης αρνήθηκε, να παραδώσει το γιο του ως αγόρι ψυχαγωγίας στο Μεχμέτ και αυτό δεν ήτανε το μοναδικό εγκληματικό παράδειγμα. 0 Μεχμέτ ήτανε αποδεδειγμένα 0μοφιλόφιλος, τέλος της πηγής.

Υψηλούς Έλληνες υπαλλήλους, που ήλθαν στα χέρια των στρατιωτών του, τους αντικατέστησε , τους δε Βενετσιάνους άφησε να τους εκτελέσουν. Επηρεασμένος κάτω από τη καλή διάθεση της νίκης, δώρισε στους σημαντικότερους δυνάστες του ισλαμικού κόσμου, στον σουλτάνο της Αιγύπτου, το βασιλιά της Τυνησίας και στο βασιλιά της Γκρανάτα-Granada 400 τετρακόσια παιδιά Ελλήνων.

Η είδηση για την Άλωση της Κωνσταντινούπολης έφτασε ένα μήνα αργότερα, την 29. Ιουνίου στη Βενετία. Την 8. Ιουλίου πληροφορείται ο πάπας από την πτώση και καταστροφή. Η Βενετία αντιδρά γρήγορα. Περίφοβη γύρω από τις επικερδείς εμπορικές σχέσεις αποστέλλει η σύγκλητος της γερουσίας έναν πρεσβευτή με 1200 δουκάτα στον σουλτάνο και αποφασίζει, να κατασχέσει χρήματα και ιδιοκτησίες των Βυζαντινών στη Βενετία, ώστε να πληρώσουν καθυστερημένα χρέη.

0 πάπας εκδίδει μία βούλα στις Δυτικές Δυνάμεις και τους αξιώνει σε σταυροφορία. ΄0μως κανείς δεν είναι γι΄ αυτήν την αξίωση έτοιμος για υποστήριξη. 0ι ποιητές της Δύσης-εσπερίας γράφουν μοιρολόγια. 0 Μεχμέτ ο Δεύτερος, που στο εξής φέρει τον τίτλο: "πορθητής" δείχνει ως απόλυτος μονάρχης.

0ι χριστιανοί στην οθωμανική Αυτοκρατορία οφείλουν και επιτρέπεται να αυτοδιοικούνται οι ίδιοι, κάτω από την εξουσία της εκκλησιαστικής αρχής τους, δηλαδή κάτω από τον Πατριάρχη. Ένας ανθενωτικός καλόγερος με το όνομα Γεννάδιος οφείλει να είναι ο νέος και πρώτος Πατριάρχης κάτω από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. 0 Αυτοκράτορας τον είχε εξορίσει, διότι αντέδρασε σφοδρά εναντίον της Ένωσης της ορθόδοξης με τη λατινική εκκλησία. Αυτή η επιλογή άρεσε σε πολλούς, διότι ο Γεννάδιος ήτανε πεπεισμένος και αντίπαλος της Ένωσης των εκκλησιών και αυτό ασφαλώς ήτανε το ενδιαφέρον του Μεχμέτ, να κρατήσει δηλαδή σταθερά την παραδοσιακή εχθρότητα… Η δύναμη και τα προνόμια της ορθόδοξης εκκλησίας ήτανε μεγαλύτερα κάτω από τους 0θωμανούς, απ΄ ότι από τους Βυζαντινούς Αυτοκράτορες. Ασφαλώς αυτή η πολιτική και θρησκευτική δύναμη στα χέρια της εκκλησίας οδήγησε σε μεγάλες αντιμαχόμενες θέσεις για τα υψηλά αξιώματα, όπου ήτανε συχνά συνδεδεμένες και με το ρουσφέτι.

Επίσης και από τους 93 Αυτοκράτορες που κάθισαν στο θρόνο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, οι 30 τριάντα αναφέρονται ως σφετεριστές της εξουσίας. 0ι έριδες αυτές έσκαψαν σταδιακά τα θεμέλια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και οδήγησαν στην παρακμή και στην πτώση της. 239 χρόνια μετά τη μάχη του Ματζικέρτ, το πιο ασήμαντο τουρκικό εμιράτο που ξεκίνησε το 1300 από τα βουνά της Κυλικίας με αρχηγό τον 0σμάν, έμελλε να εκμεταλλευτεί την αναρχία και τις εμφύλιες διαμάχες αλλήλων των Βυζαντινών και να σφραγίσει το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία είχε χτυπηθεί οργανωμένα και αλύπητα από πολλές επιρροές και από τους σταυροφόρους το 1204 κάτω από τη βενετσιάνικη επιρροή και όταν κατόρθωσε να ορθοποδήσει το 1261 δεν μπορούσε ποτέ να συγκριθεί με το παρελθόν, βλέπε και αποτελειωμένο δικό μου σχετικό άρθρο.

Το 1326 ο εμίρης 0σμάν αφού καταλαμβάνει τη Νικομήδεια, φτάνει μέχρι την περιοχή του Βοσπόρου, αυτοαποκαλείται Σουλτάνος και κάνει πλέον άμεση, εμφανή και σοβαρή απειλή για την Πόλη. Παρ΄ όλα αυτά, όταν ξεσπάει το 1341 εμφύλιος πόλεμος στην Κωνσταντινούπολη μεταξύ του Ιωάννη Κατακουζηνού και του περιβάλλοντος του ανήλικου βασιλέως Ιωάννου του Ε΄ ο Ιωάννης Κατακουζηνός χρησιμοποιεί σαν μισθοφόρους Τ ο ύ ρ κ ο υ ς, αποκτά μάλιστα και συγγενικό δεσμό μαζί τους αφού η αδελφή του, η Θεοδώρα, παντρεύτηκε το Σουλτάνο 0ρχάν. 0 Σουλτάνος 0ρχάν στέλνει 6000 έξι χιλ. άντρες στη Θράκη για την υποστήριξη του αδελφού της γυναίκας του, ο οποίος επιβάλλεται των αντιπάλων του ανεβαίνει στο θρόνο με το όνομα Ιωάννης ο ΣΤ΄. 0ι μισθοφόροι όμως παραμένουν στη Θράκη και βρίσκουν θαυμάσια ευκαιρία όταν ο Ιωάννης Κατακουζηνός χάνει το θρόνο του από τον Ιωάννη τον Ε ΄ στη συνεχιζόμενη διαμάχη τους, καταλαμβάνουν το Διδυμότειχο και την Αδριανούπολη, ιδρύοντας το 1360 το τουρκικό κράτος επί του ευρωπαϊκού εδάφους και στα νώτα της Κωνσταντινούπολης.

Το 1395 και το 1422 δύο πολιορκίες της Πόλης καταλήγουν σε αποτυχία και η Κωνσταντινούπολη σώζεται. Μέχρι το 1451 Σουλτάνος στο κράτος αυτό ήτανε ο Μουράτ ο Β΄. Μετά το θάνατό του στο θρόνο ανεβαίνει ένας αδίστακτος, σκληρός και φιλοπόλεμος δεκα-εννιάχρονος νεαρός, ο Μεχμέτ ο Πορθητής, βλέπε και Λ. Κουμάκη, περιοδικό ΓΡΑΜΜΑ , Φρανκφούρτη, 1996 και το επιμέρους αναλυτικό άρθρο μου.

Στο Βυζάντιο ήταν τόσος ο φανατισμός και ο ανταγωνισμός Ενωτικών και Ανθενωτικών, που δεν ήτανε σε θέση να δουν και να αντιληφθούν τις σημαίες των 0θωμανών έξω από την Βασιλεύουσα. Η εορταστική εθιμοτυπία της ενθρόνισης ακολουθεί το βυζαντινό τυπικό της εκκλησίας. 0 Σουλτάνος αναλαμβάνει το ρόλο του Αυτοκράτορα. Επειδή χάθηκε ο μεγάλος σταυρός του Πατριάρχη στις ταραχές της κατάκτησης, δωρίζει ο Σουλτάνος έναν νέο σταυρό. Εκτός τούτου δωρίζει ο Μεχμέτ τον Πατέρα της εκκλησίας ένα άλογο και τον εγγυάται το απαραβίαστο του προσώπου του, φορολογική απαλλαγή, την προστασία του από τον εκθρόνιση - καθαίρεση και το δικαίωμα αυτά τα προνόμια να τα κατέχει για πάντα και αιώνια να τα διαβιβάζει στους διαδόχους του. Βέβαια μετέπειτα σουλτάνοι και βεζίροι δεν θέλησαν βέβαια να θυμηθούν επακριβώς αυτήν την υπόσχεση.

΄0ταν ο Μωάμεθ ο Β΄ κατέλυσε το 1461 την Βασιλεία της Τραπεζούντας, πολλοί κάτοικοι ήλθαν στη Βασιλεύουσα και ζήτησαν αποζημίωση, σφετεριζόμενοι τον πατριαρχικό θρόνο. Το 1461 συκοφάντησαν τον ανθενωτικό Πατριάρχη στο Σουλτάνο και επέτυχαν να ανεβάσουν στον πατριαρχικό θρόνο τον μοναχό Συμεών τον Τραπεζούντιο. Έτσι κατ΄ αυτόν τον τρόπο καταργήθηκε 14 χρόνια περίπου από την Άλωση.. το αφορολόγητο του αρχηγού της εκκλησίας, η προστασία από την εκθρόνιση και το απαραβίαστο του προσώπου του μόνο και μόνο για να βάλλουν στον πατριαρχικό θρόνο τον μοναχό Συμεών τον Τραπεζούντιο με τον όρο να πληρώνει κατ΄ έτος φόρο χιλίων 1000 χρυσών. Μετά από διετή Πατριαρχία, πρότεινε ο Μητροπολίτης Φιλιππουπόλεως Διονύσιος να ανεβάσει τον ετήσιο φόρο σε 2000 φλωριά και κατ΄ αυτόν τον τρόπο προκάλεσε την καθαίρεση του Συμεών. Το βέβαιο είναι, ότι σε διάστημα 77 ετών, δηλαδή από το 1633 μέχρι το 1700 έγιναν περίπου πενήντα αλλαξι-πατριάρχες και οι περισσότεροι διαμέσου δωροδοκίας, βλέπε ειδικό άρθρο μου και Παπαρηγόπουλο, βιβλίο Δέκατον Τέταρτον, Αθήνα 1971, σ. 16.

0 πρώτος ανθενωτικός Πατριάρχης Γεννάδιος της 0θωμανικής Αυτοκρατορίας μετά την καθαίρεσή του έδρασε στο Μοναστήρι του Αγίου Προδρόμου των Σερρών.

Η Κωνσταντινούπολη έπεσε στις 29. Μαϊου 1453, ημέρα Τρίτη. Λίγες ημέρες προ της Άλωσης ο Μέγας Δούκας Νοταράς έλεγε, ότι προτιμότερο είναι να δει να εξαπλώνεται στην Πόλη το σαρίκι των Τούρκων, παρά την Μίτρα των καθολικών ιερέων. Κατ΄ αρχάς μετά την Άλωση επιστρέφει στην Πόλη ησυχία και ευημερία . Η κατακτηθείσα πόλη ζει μία καινούργια άνθιση. Έλληνες έρχονται από όλα τα μέρη της κατεχόμενης Πατρίδας τους και άνθρωποι όλων των θρησκειών: χριστιανοί Αρμένιοι, Εβραίοι, Τούρκοι. Το 1481 την ημέρα του θανάτου του πορθητή έχει ο πληθυσμός τετραπλασιαστεί. Η νέα Κωνσταντινούπολη ονομάζεται Istambul ίσως από το εις την Πόλη, μία πλούσια πόλη, μέχρι ενός σημείου μία πολύ-πληθυσμική πολιτιστική Μητρόπολη, μέσα στη λαμπρή κομψότητα των παλατιών και εκκλησιών και τζαμιών, που είναι αρχιτεκτονικά πολύτιμα κοσμήματα. Ένας τόπος πουθενά αλλού: Μία Ανατολική Πόλη στη Δύση, Εσπερία, μία Πόλη της Δύσης-Εσπερίας στην Ανατολή.

Τελειώνοντας επιθυμώ να επισημάνω τα ερωτήματα, που έχουν ανάγκη περαιτέρω αντιμαχόμενης έρευνας:

Ποια όμως συμπεράσματα πρέπει να βγάλουμε από την οθωμανική κυριαρχία, που απέκοψε τον ελληνικό κόσμο από τα μεγάλα ιστορικά κινήματα, της αναγέννησης, της μεταρρύθμισης, της επιστημονικής επανάστασης του 17ου αιώνα, της διαφώτισης και της γαλλικής και βιομηχανικής επανάστασης, που τόσο ισχυρά επηρέασε την ιστορική ανάπτυξη της Δυτικής Ευρώπης;; αλλά και άλλους λαούς, εκτός από εμάς;

Ποια είναι τα συμπεράσματα που πρέπει να βγάλουμε από τις δωροδοκίες και ρουσφετολογίες, αρχίζοντας από τους αρχηγούς της εκκλησίας και τι ακριβώς συμπεράσματα από τον συντηρητισμό και της εμμονής στα παραδεδομένα και η άρνηση κάθε νεωτερισμού στους πολιτικούς ή κοινωνικούς θεσμούς που επικρατούσε στην ιεραρχία της 0ρθόδοξης εκκλησίας που ενδυνάμωσαν και ακόμη ενδυναμώνουν την ισχυρογνωμοσύνη και την απομόνωση;

Βλέπε και: Richard Clogg: Geschichte Griechenlands im 19. und 20. Jahrhundert, Koeln 1977

Κωνσταντίνου Σ. Ναλμπάντη, Κολωνία