Since 1996
Ενότητες, Ανθολογίες & άλλα:
  1. Κείμενα της LAND of GODS στο Facebook (φωτογραφίες)

  2. Τα δικά μου γραψίματα και άλλα..

  3. Καπνόν Αποθρώσκοντα

  4. τρισαγαπημένη Αρκαδία

  5. Αρκαδική Ανθολογία

  6. το Δημοτικό τραγούδι..

  7. ποιήματα τα αγαπημένα

  8. Νεοελληνική Πεζογραφία

  9. Ελληνική Λογοτεχνία

  10. Οδυσσέας Ελύτης

  11. οι Ποιητές στο διαΔίκτυο

  12. τα ΔΕΚΑΧΡΟΝΑ 1996 - 2006

  13. Γιάννης Μακρυγιάννης

  14. Θεόδωρος Κολοκοτρώνης

  15. A Little Bit of Greece Newspapers...

  16. το Περιοδικό "Έλα να δεις"

  17. στην ΑΚΡΗ του ματιού..

  18. Ανθολογίες της EELSPH

  19. το Ποίημα της ημέρας

  20. ο Στίχος της ημέρας

  21. το ...FTP... κ.α.

  22. ο Ελληνισμός της Διασποράς

  23. Βιβλία και Αφιερώματα

  24. Καρδαρίτσι / Φωτογραφίες

  25. Μηνύματα και επιστολές..

  26. Συνεντεύξεις | Αναλύσεις | Γνώμες | και ο καλός ο Λόγος των Φίλων..

  27. η Μετάφραση της Ρέας Φραγκοφίνου

  28. Καινούρια και Παλιά.. (Ιούλιος 2011)

  29. Πάμε Καρδαρίτσι??




Ηλεκτρονικό Περιοδικό
Λογοτεχνίας και Πολιτισμού

'Ελα να δεις...
Προηγούμενη Ενότητα.. Προηγούμενη  σελίδα Κεντρική σελ. της ΕνότηταςΕπόμενη  σελίδαΕπόμενη Ενότητα..
Κείμενα που περιέχονται εδώ:
Δημήτρης Αλεξίου : ΣΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ ΜΟΥ   Συνέντευξη με τον Νίκο Δήμου.   της Ζωής Σιούλη: Γιώργος Σεφέρης - «Έγκωμη».   Παντελής Μπουκάλας: Το "ελληνίζειν" και ο δήμος των παιδιών    Ρίτσος- «Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις»    Μάρκος Μέσκος- «Μετανάστης»    Πατέρα   Δημήτρης Χατζής- «Η τελευταία αρκούδα της Πίνδου»    Αλέξανδρος Κοτζιάς- Αντιποίησις αρχής.   Θανάσης Βενέτης : ΑΦΑΝΕΙΑ    Ανδρέας Αντωνιάδης : ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ    Νίκος Δαββέτας : Το κίτρινο σκοτάδι του Βαν Γκόγκ / Το κουκλόσπιτο στην Αρλ    Σπύρος Λ. Βρεττός : ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ 1995 Μ.Χ.    Ευγένιος Αρανίτσης : ΘΑΛΑΣΣΑ    Γιώργος Γαβαλάς : ΜΑΖΩΧΤΗΣ ΟΝΕΙΡΩΝ    Χρίστος Λάσκαρης : ΑΠΟΣΜΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ    Τηλέμαχος Χυτήρης: ΑΠΟΣΜΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ    Βασίλης Καραβίτης : Οκνηρίας εγκώμιον (η εργασία ως παράγων μονίμου δυστυχίας)    Νίκος Παπανδρέου : Δέκα μύθοι και μία Ιστορία    Ιάσων Δεπούντης : Θέα από το Κάστρο   Νάνος Βαλαωρίτης : Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ   Νιάρχος Θανάσης : Ο συγγραφέας ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ    Κλείτος Κύρου : Κραυγές της νύχτας    Κική Δημουλά : ΓΑΣ ΟΜΦΑΛΟΣ ΙΙΙ    Μ. Θεοδοσοπούλου : Καβάφης, ο τέλειος   Παναγιώτης Βήχος : H Φαντασία δεν είναι μια κατάσταση  
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρούκ Δημήτρης Αλεξίου: 2 , Μανόλης Αναγνωστάκης: 2 , 3 , 4 , 5 , 6 , 7 , 8 , 9 , 10 , 11 , 12 , 13 , 14 , 15 , 16 , 17 , Ανδρέας Αντωνιάδης Ευγένιος Αρανίτσης Νάσος Βαγενάς Νάνος Βαλαωρίτης: 2 , 3 , 4 , 5 , 6 , 7 , 8 , 9 , 10 , 11 , 12 , 13 , 14 , 15 , 16 , 17 , Γιάννης Βαρβέρης Τάκης Βαρβιτσιώτης Γιώργος Βέης Θανάσης Βενέτης : 2 , 3 , Αναστάσης Βιστωνίτης Χάρης Βλαβιανός Σπύρος Λ. Βρεττός Γιώργος Γαβαλάς Ρέα Γαλανάκη Γιώργος Γεωργούσης Κώστας Γεωργουσόπουλος Μιχάλης Γκανάς Κωστής Γκιμοσούλης Βασίλης Γκουρογιάννης Κώστας Γουλιάμος Τάκης Γραμμένος Νίκος Γρηγοριάδης Νίκος Δαββέτας Βερονίκη Δαλακούρα Γιάννης Δάλλας Ζέφη Δαράκη Δημήτρης Δασκαλόπουλος Τάσος Δενέγρης Ιάσων Δεπούντης: 2 , 3 , 4 , 5 , Νάσος Δετζώρτζης Σωτήρης Δημητρίου Νίκος Δήμου Κική& Δημουλά Αγγελική Ελευθερίου Μάνος Ελευθερίου Λεύκιος Ζαφειρίου Νανά Ησαΐα Λουκάς Θεοδωρακόπουλος Αλέξανδρος Ίσαρης Ρούλα Κακλαμανάκη Έκτωρ Κακναβάτος Δημήτρης Καλοκύρης Τάσος Καπερνάρος Γιώργος Καραβασίλης Βασίλης Καραβίτης 2, 3, Διονύσης Καρατζάς Τάκης Καρβέλης Λίνα Κάσδαγλη Διονύσης Καψάλης Νατάσα Κεσμέτη Γιάννης Κοντός Βασίλης Δ Κουγέας Λουκάς Κούσουλας Κλείτος Κύρου Μαρία Κυρτζάκη Θανάσης Κωσταβάρας Νίκος Λάζαρης Μαρία Λαϊνά Μαρία Λαμπαδαρίδου - Πόθου Χρίστος Λάσκαρης Θέμης Λιβεριάδης Χριστόφορος Λιοντάκης Κώστας Λογαράς Γιώργης Μανουσάκης Πρόδρομος Χ. Μάρκογλου Γιώργος Μαρκόπουλος Τζένη Μαστοράκη Κώστας Μαυρουδής Λία Μεγάλου - Σεφεριάδη Τάκης Μενδράκος Μάρκος Μέσκος Μιχαήλ Μήτρας Ερρίκος Μπελιές Παντελής Μπουκάλας Θανάσης Νιάρχος Μανόλης Ξεξάκης Παυλίνα Παμπούδη Γιώργος Α. Παναγιώτου Κώστας Παπαγεωργίου Αθηνά Παπαδάκη Σωτήρης Παστάκας Στρατής Πασχάλης Νάσα Παταπίου Γιάννης Πατίλης Τίτος Πατρίκιος : 2 , 3 , 4 , 5 , 6 , 7 , Γιώργης Παυλόπουλος : 2 , 3 , 4,

17 June 2010

"Ήμουν και είμαι μια ερωτευμένη πόρνη!"

Συνέντευξη με τον Νίκο Δήμου

από το site the schooligans

Συναντήσαμε τον Νίκο Δήμου στο σπίτι του στο Παλαιό Ψυχικό. Μιλούσαμε σχεδόν πέντε ώρες. Για το σχολείο-ελίτ που πήγε μικρός, για την καριέρα που άφησε στη Γερμανία, για το λάθος του να γυρίσει στην Ελλάδα... Σε ένα ποίημά του με τίτλο «Ζωή» γράφει: «Όλο και περισσότερο νιώθω σαν αυτόν που κέρδισε το λαχείο και έχασε τον λαχνό».

Σας απασχολεί η εξωτερική σας εμφάνιση; Το ντύσιμό σας, ας πούμε;
Μπα… Πηγαίνω κάθε τρία χρόνια στο Marks & Spenser και αγοράζω δύο σακάκια, δύο παντελόνια, δύο πουλόβερ… Δε δίνω ποτέ λεφτά για ρούχα. Θα δώσω όμως πολλά ευρώ για ν’ αγοράσω το καλύτερο laptop. Αυτό που είναι μπροστά σας στοιχίζει 2.400. Θα πάρω το καλύτερο κινητό ή ένα καινούριο τεχνολογικό gadget. Αν μπορούσα, θα είχα και πολύ ακριβά αυτοκίνητα, αλλά εκεί το πράγμα ξεφεύγει. Μια Bugatti Veyron, ας πούμε, κάνει 1.000.000 ευρώ.

Αυτήν θα παίρνατε αν σας περίσσευαν 1.000.000 ευρώ; 
Όχι, θα προτιμούσα κάτι φθηνότερο, μια Porsche Turbo 911, ας πούμε, που στοιχίζει 200.000 ευρώ. Την Bugatti δε θα μπορούσα να τη χαρώ καθημερινά γιατί είναι άγριο αυτοκίνητο και θέλει ανοιχτούς δρόμους. Η Porsche Turbo, όμως, είναι αυτοκίνητο πολιτισμένο και ευκολοδήγητο, το οδηγείς ακόμα και μέσα στην πόλη. 

Εσείς την έχετε οδηγήσει;
Μία από τις πολλές δουλειές που έχω κάνει ήταν να δοκιμάζω αυτοκίνητα και να γράφω γι’ αυτά σε περιοδικά όπως οι «4Τροχοί» και το «Car». 

Πώς σας ήρθε να κάνετε αυτή τη δουλειά; 
Ήθελα να γράψω ένα βιβλίο για τη σχέση του ανθρώπου με την τεχνολογία. Έχω την άποψη, που βεβαίως οι περισσότεροι πνευματικοί άνθρωποι τη θεωρούν αιρετική, ότι η τεχνολογία είναι ένα από τα κορυφαία δημιουργήματα του ανθρώπινου πνεύματος. Αν ρωτήσετε έναν ποιητή ή έναν φιλόσοφο θα σας πει ότι η τεχνολογία είναι βίδες και μπουλόνια, κάτι το απάνθρωπο... Είναι χαρακτηριστικό δε ότι σε μια έρευνα που έκανε το περιοδικό «Λέξη» είχε αποδειχθεί ότι το 90% των Ελλήνων ποιητών και συγγραφέων δεν οδηγούν αυτοκίνητο. 

Το 90%! 
Επειδή λοιπόν αγαπούσα πάρα πολύ την τεχνολογία, θέλησα να γράψω μια σειρά από δοκίμια πάνω σ’ αυτήν. Έτσι βρέθηκα στους «4Τροχούς» να γράφω δοκίμια (αργότερα έγιναν βιβλίο με τίτλο «Η Τέλεια Διαδρομή»). Επιπλέον όμως να κάνω ρεπορτάζ για τα αυτοκίνητα που οδηγούσα. Κάθε φορά που μια εταιρεία έβγαζε ένα νέο μοντέλο, μας καλούσε να το δοκιμάσουμε στη χώρα παραγωγής. Πήγαινα, ας πούμε, στη Σουηδία για το νέο Volvo, στην Ισπανία για το νέο Seat και παράλληλα έκανα τις βόλτες μου, τις διακοπές μου…

Πόσο καιρό το οδηγούσατε; 
Δυο-τρεις βδομάδες, όσο ήθελα. Ήταν τα λεγόμενα press-cars.

Και σας κάλυπταν τα έξοδα; 
Βεβαίως. Και επειδή είμαι και φωτογράφος, έκανα ταυτόχρονα ταξιδιωτικό και φωτογραφικό ρεπορτάζ για τη χώρα που επισκέφθηκα. Έτσι γνώρισα πολλές χώρες και πολλά αυτοκίνητα.

Και βγάζατε χρήματα από αυτό;
Απ’ όλα τα πράγματα βγάζω χρήματα. Κάτι για το οποίο είμαι πολύ περήφανος είναι ότι έχω καταφέρει να εφαρμόσω αυτόν που λέω «νόμο της ερωτευμένης πόρνης». (γέλια)

Δηλαδή; 
Σκεφτείτε μια πόρνη η οποία είναι ερωτευμένη με κάποιον χωρίς να του το ‘χει πει κι αυτός την πληρώνει για να κάνει μαζί του αυτό που εκείνη θα ήθελε να κάνει έτσι κι αλλιώς. Λοιπόν, το ίδιο συμβαίνει με μένα. Με πληρώνουνε για να οδηγώ αυτοκίνητα, για να βγάζω φωτογραφίες, για να γράφω βιβλία, για να τεστάρω αυτοκίνητα, κομπιούτερ και gadgets … Όλα αυτά εγώ θα τα έκανα από χόμπι. Δεν τα ένιωσα ποτέ σαν επαγγελματική υποχρέωση.

Και για τα κείμενά σας στη LIFO πληρώνεστε;
Ε βέβαια! Και μάλιστα καλά. Καθότι είμαι μεν πόρνη, αλλά είμαι ακριβή πόρνη… (γέλια)

Σαν σκέτη πόρνη -όχι ερωτευμένη- αναγκαστήκατε ποτέ να δουλέψετε; 
Ναι, στη διαφήμιση. Το έκανα για 18 χρόνια. Η διαφήμιση ήταν το μόνο πράγμα στη ζωή μου που το έκανα από καθαρά βιοποριστική ανάγκη.

Ήσασταν παιδί φτωχής οικογένειας;
Ούτε φτωχής ούτε εύπορης. Ο πατέρας μου ήταν δημόσιος υπάλληλος. Η μητέρα μου καταγόταν μεν από πλούσια οικογένεια, αλλά η προίκα της γρήγορα φαγώθηκε γιατί ο πατέρας μου ήταν πολύ σπάταλος. Το μόνο που κατάφερε η οικογένειά μου –κι αυτό ήταν πολύ σπουδαίο- ήταν να μου δώσει καλές σπουδές.

Να σας στείλει στο Κολέγιο… 
Ναι, στο Κολέγιο, όπου όμως ήμουν με υποτροφία λόγω επιδόσεων. Ήμουν πολύ καλός μαθητής. Στην αρχή πλήρωνα τα μισά δίδακτρα και μετά δεν πλήρωνα τίποτα.

Αυτό είναι μια πολιτική που την κρατάει ακόμα το Κολέγιο; 
Ναι, αλλά πολύ λιγότερο πια. Τώρα οι περισσότερες υποτροφίες πάνε στα παιδιά των διδασκόντων και των εργαζομένων στο Κολέγιο, οπότε για τους τρίτους δε μένουν πολλά.

Κακώς κατά τη γνώμη σας;
Κάκιστα. Το Κολέγιο, την εποχή που φοίτησα εγώ, δεν ήταν σχολείο της οικονομικής ελίτ.

Αλλά της πνευματικής;
Ήταν σχολείο της ελίτ από πλευράς δυνατοτήτων. Μπαίνανε στο Κολέγιο 130 μαθητές και βγαίνανε 50. Οι υπόλοιποι έφευγαν, διότι δεν μπορούσαν να παρακολουθήσουν το επίπεδο των σπουδών. Είχαμε εκπληκτικούς καθηγητές απ’ τους οποίους, μάλιστα, πολλοί ήταν αριστεροί. Ήταν άνθρωποι με φοβερά προσόντα, οι οποίοι πηγαίνανε για καθηγητές Πανεπιστημίου, αλλά δεν μπορούσαν να σταδιοδρομήσουν επειδή ήταν αριστεροί. Αυτοί οι άνθρωποι έβρισκαν καταφύγιο στο Αμερικανικό (!) Κολέγιο. Το Κολέγιο είχε τότε την ελευθερία –τώρα δεν την έχει- να καθορίζει μόνο του το σχολικό πρόγραμμα, τα μαθήματα, τα βιβλία… Εμείς τα μισά μαθήματα τα κάναμε στα Αγγλικά με διδακτικά βιβλία από την Αμερική.

Ελευθερία σαν μαθητές είχατε;
Βεβαίως! Τις ελευθερίες που είχαμε εμείς τότε θα τις ζήλευαν ακόμα και τα παιδιά που κάνουν τώρα καταλήψεις. Είχαμε μαθητικό συμβούλιο όταν το 15μελές ήταν άγνωστη λέξη στα άλλα σχολεία. Λέγαμε στους καθηγητές «Δε μας βολεύει το πρόγραμμα, αλλάξτε το» και το αλλάζανε. Όλα αυτά ήταν τελείως πρωτοποριακά για την εποχή εκείνη. Και για τώρα! Και για τώρα, ναι.

Ένα σχολείο-ελίτ, όμως, δεν είναι και ένα σχολείο αποστειρωμένο;
Καθόλου αποστειρωμένο. Ίσα-ίσα επειδή είναι ελίτ, έχει φοβερή ζωντάνια. Θυμάμαι ολονύκτιες συζητήσεις με συμμαθητές μου υπέρ και κατά του μαρξισμού. Υπήρχε ένας πνευματικός οργασμός. Βγήκαν άνθρωποι-γίγαντες, όπως ο Μιχάλης Δερτούζος, που ήταν επί 30 χρόνια διευθυντής του Εργαστηρίου Πληροφορικής του ΜΙΤ. Ο υπ’ αριθμόν ένα computer genius της Αμερικής. Έχω όλα του τα βιβλία, στο τελευταίο μάλιστα μου είχε γράψει μια ωραία αφιέρωση: «Από τον Μιχάλη που ξεκίνησε κομπιουτεράς και προσπαθεί να γίνει φιλόσοφος στον Νίκο που ξεκίνησε φιλόσοφος και έχει γίνει καλός κομπιουτεράς».

Με παιδιά από λαϊκές οικογένειες κάνατε παρέα; 
Μα με συγχωρείτε, τα μισά παιδιά στο Κολέγιο ήταν τότε από λαϊκές οικογένειες. Είχαμε φτωχά παιδιά από την επαρχία που είχαν έρθει με υποτροφίες και ήταν οικότροφοι, δηλαδή μένανε μέσα στο Κολέγιο.

Εσείς ήσασταν ο καλύτερος μαθητής του σχολείου;
Την τελευταία χρονιά όχι, γιατί με πέρασε κάποιος άλλος κατά 2/10. Αλλά ήμουν ο πρώτος σε διακρίσεις. Και ίσως να είμαι ακόμα! Μέχρι κάποιο χρονικό σημείο είχα πάρει τα περισσότερα βραβεία στην ιστορία του Κολεγίου.

Θυμάστε το όνομα του μαθητή που σας πέρασε κατά 2/10; 
Ναι, Ζουπάνος. Θόδωρος Ζουπάνος.

Θυμάστε και άλλα ονόματα συμμαθητών σας; 
Και βέβαια! Και όχι μόνο τους θυμάμαι, αλλά και συναντιέμαι μαζί τους.

Τι απέγινε ο Θόδωρος; 
Ο Θόδωρος Ζουπάνος έκανε μια πολύ πετυχημένη καριέρα στα Ηνωμένα Έθνη. Το παιδί που καθόταν στο διπλανό θρανίο, ο Γιώργος Αναστασόπουλος, είναι τώρα πρεσβευτής μας στην Unesco. Από αριστερά μου ήταν ο Γιώργος Κατηφόρης – καθηγητής στο LSE και χρόνια Ευρωβουλευτής. 

Κάποιον απ’ το Κολέγιο που απέτυχε ξέρετε; Γιατί ως τώρα μας λέτε όλους αυτούς που έχουν πετύχει. 
Κοιτάξτε να δείτε, εξαρτάται τι εννοεί κανείς αποτυχία. 

Σωστά, όπως και τι εννοεί κανείς επιτυχία. 
Υπάρχουν άνθρωποι που έκαναν μια καλή καριέρα ως δικηγόροι ή ως γιατροί χωρίς να γίνουν ούτε οι καλύτεροι ούτε να βγάλουν πάρα πολλά χρήματα. Σχεδόν όλοι όμως όσοι τελείωσαν το Κολέγιο τα πήγαν καλά. 

Παρέα με παιδιά της γειτονιάς σας κάνατε;
Όχι, νομίζω ότι στην εφηβεία δεν γνώρισα παιδιά της γειτονιάς μου. Αλλά στην Μιχαήλ Βόδα, που ζούσα ως τα 13, είχα πολλές παρέες. 

Πού μένατε τότε; 
Στην Κυψέλη. Το Κολέγιο απορροφούσε ολοκληρωτικά τον χρόνο μας. Το πρόγραμμα ήταν πολύ πλούσιο και απαιτητικό και μέναμε εκεί μέχρι αργά το απόγευμα. Ζούσα μόνο για το Κολέγιο και για τα Γαλλικά –όπου είχα μία σπουδαία καθηγήτρια, στην οποία χρωστάω πολλά. 

Στα 19 σας πήγατε για σπουδές στη Γερμανία. Πώς σας φάνηκε; 
Στην αρχή ήταν ένα σοκ. Έφυγα από το Κολέγιο τόσο χορτάτος σε πνευματική τροφή, που εκεί χρειάστηκε να κάνω δίαιτα.

Δηλαδή; 
Δηλαδή ένα από τα βασικά πράγματα που έμαθα στη Γερμανία ήταν να σκέφτομαι από το μηδέν. Οι καθηγητές της Φιλοσοφίας ήταν τόσο είρωνες απέναντι στην πολυμάθειά μου και στα τσιτάτα που είχα αποστηθίσει, που έβγαινα από τα σεμινάρια και είχα την αίσθηση ότι είχα φάει ξύλο! «Δεν μας ενδιαφέρει τι λέει πάνω στο θέμα ο Καντ ή ο Λάιμπνιτς» μου λέγανε. «Μας ενδιαφέρει τι λέτε εσείς, κύριε Δήμου!».

Δουλεύατε παράλληλα με τις σπουδές σας; 
Ναι, μου είχαν συμβεί απίστευτα πράγματα. Μια ωραία πρωία, διαβάζοντας μια επιφυλλίδα στη Suddeutshe Zeitung, τη μεγαλύτερη εφημερίδα της Γερμανίας, κάθισα κι έγραψα ένα κείμενο και το ’στειλα. Ήμουν φοιτητής, τελείως άγνωστος τότε. Μια βδομάδα μετά, μου ’ρχεται ένα γράμμα: «Σας ευχαριστούμε πολύ για το κείμενο. Το βρήκαμε αξιόλογο. Θα δημοσιευτεί την τάδε του μηνός. Πείτε μας ένα λογαριασμό τραπέζης για να καταθέσουμε την αμοιβή σας.»

Έτσι απλά; 
Ναι. Από κει και πέρα, έγινα συνεργάτης της Suddeutshe. Παράλληλα έκανα ραδιόφωνο, θέατρο, σενάρια για ταινίες… Οι παρέες μου στη Γερμανία έγιναν διάσημοι και πλούσιοι χωρίς να χρειαστεί να εκπορνευτούν. Συγγραφείς, σκηνοθέτες, εικαστικοί δημιουργοί που τους ξέρει όλη η Ευρώπη.

Πόσο καιρό μείνατε στη Γερμανία;
Έξι χρόνια. Μετά έκανα το λάθος και επέστρεψα στην Ελλάδα. Είναι το μοναδικό πράγμα για το οποίο μετανιώνω στη ζωή μου. Εκεί βρισκόμουν σε ένα φοβερά απαιτητικό περιβάλλον που με ζόριζε και με βοηθούσε να προχωρήσω. Όταν έκανα την παρουσίαση της διδακτορικής μου διατριβής πάνω στον σκεπτικισμό, ήρθαν να μ’ ακούσουν πάρα πολλοί ακροατές. Μεταξύ τους ήταν και μια ομάδα από Ιησουίτες καλόγερους, οι οποίοι βλέπουν τον σκεπτικισμό σαν κόκκινο πανί. 

Ήταν οπαδοί του «πίστευε και μη ερεύνα»; 
Ακριβώς. Και ήρθαν να μου καταρρίψουν τη διατριβή! (γέλια) Έγινε μια μάχη πολύ υψηλού επιπέδου η οποία κράτησε 8 ώρες. Στο τέλος μας πέταξαν έξω απ’ το Πανεπιστήμιο! 

Ποιος νίκησε; 
Νομίζω ότι νίκησα εγώ, αλλά μπορεί αυτοί να πιστεύουν το αντίθετο. Ψάχνοντας πριν ένα χρόνο τις σημειώσεις που είχα κρατήσει τότε, βρήκα το όνομα ενός Ιησουίτη που μου είχε απευθύνει πολλές φορές τον λόγο. Το όνομα ήταν Ράτσινγκερ.

Ποιος είναι αυτός;
Ο Πάπας! 

Ο σημερινός; 
Ναι, ο σημερινός. Λέγεται Γιόζεφ Ράτσινγκερ και τότε ήταν καθηγητής Θεολογίας στη Γερμανία. Και είχε έρθει τότε με τους μαθητές του για να με ξεσκίσουν. 

Τα βάλατε δηλαδή με τον Πάπα! Με το αλάθητο του Πάπα!
Σας το λέω για να σας δείξω τα ερεθίσματα που είχα στη Γερμανία.

Πιστεύετε ότι αν είχατε μείνει στη Γερμανία θα είχατε κι εσείς διεθνή αναγνώριση;
Είμαι απόλυτα βέβαιος, όσο υπερφίαλο κι αν ακούγεται αυτό. 

Και στην Ελλάδα για ποιο λόγο επιστρέψατε; 
Διότι υπέκυψα στο συναισθηματικό εκβιασμό της μάνας μου, η οποία ήταν γυναίκα πολύ βασανισμένη και άρρωστη. «Παιδάκι μου, θα πεθάνω και δε θα σε ξαναδώ». 

Και σε ποια ηλικία έρχεστε;
Στα 25 μου. Στην αρχή έκανα τη θητεία μου. Τρία χρόνια τότε! Σ’ αυτά τα τρία χρόνια έγιναν φοβερά πράγματα. Ο πατέρας μου είχε από καιρό μια ερωμένη και κάποια στιγμή έφυγε από το σπίτι, η μητέρα μου ήταν άρρωστη, χρήματα δεν υπήρχαν πια… ’ρχισα να κάνω ό,τι δουλειά έβρισκα μπροστά μου. Έτσι κατέληξα στη διαφήμιση. Βέβαια, η διαφήμιση, πέρα από τα χρήματα που μου άφησε, είναι μια φοβερή εκφραστική άσκηση. Είναι πιο εύκολο να γράψεις ένα μέτριο ποίημα, παρά ένα καλό διαφημιστικό κείμενο. 

Μήπως υπερβάλλετε λίγο;
Καθόλου. Και θα σας πω γιατί: Πρέπει με 30 λέξεις να κερδίσεις την προσοχή κάποιου, και όχι μόνο αυτό, αλλά να τον πείσεις, και ενδεχομένως να τον σηκώσεις από την καρέκλα του για να πάει να αγοράσει κάτι. Εύκολο το ’χετε; Η διαφήμιση είναι η τέχνη του 20ου αιώνα. 

Πιστεύετε ότι μια διαφήμιση μπορεί να αντέξει στο χρόνο, όπως ένα ποίημα;
Μα έχει δοθεί απάντηση σ’ αυτό. Αυτή τη στιγμή, διαφημιστικές αφίσες και σποτάκια έχουν μπει σε μεγάλα μουσεία. Όταν ξεχαστούν τα προϊόντα τα οποία διαφημίζουν, θα φαίνεται πια μόνο η τέχνη. Έχω γράψει ένα δοκίμιο που λέγεται: «Κι εσείς διαφημιστής, Γιόχαν Σεμπάστιαν;».

Ο Μπαχ;
Ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ πληρωνότανε για να διαφημίζει τον Ύψιστο. Κάθε βδομάδα έπρεπε να πάει μία καντάτα στην εκκλησία όπου ήταν υπάλληλος και να υμνεί το Θεό. ’ρα ουσιαστικά διαφήμιζε το Θεό! 

Θα λέγατε ότι ένας ποιητής διαφημίζει τον εαυτό του;
Όχι ακριβώς. Γράφει από εσωτερικό δικό του κίνητρο.

Ναι, αλλά ο σκοπός δεν είναι να φέρεις πιο κοντά σου τον άλλον;
Αν εννοείτε ότι «ο σκοπός είναι να ρίξεις γκόμενες», έχετε απόλυτο δίκιο. Η μισή τέχνη έχει γραφτεί προκειμένου να ρίξεις κάποια γκόμενα. Εδώ ολόκληρη «Θεία Κωμωδία» γράφτηκε μπας και ρίξει ο Δάντης τη Βεατρίκη, και τελικά δεν την έριξε κιόλας! (γέλια) 

Κάποια στιγμή συνεργαστήκατε με το Χατζιδάκι; 
Ναι, στο περιοδικό «Τέταρτο». 

Τον θεωρείτε τον μεγαλύτερο Έλληνα συνθέτη; 
Εκτός από τον μεγαλύτερο Έλληνα συνθέτη, τον θεωρώ τον μεγαλύτερο Έλληνα άνθρωπο του 20ου αιώνα.

Τον Θεοδωράκη;
Ο Θεοδωράκης σαν συνθέτης είναι καλός τραγουδοποιός. Δεν είμαι μουσικοκριτικός, αλλά τα «σοβαρά» έργα του -αυτά που εκείνος νομίζει ότι είναι τα σημαντικότερα- δεν τα αντέχω. Και νομίζω ότι δεν τα αντέχει πολύς κόσμος. Αλλά ταμη «σοβαρά» έργα του, τα τραγούδια του, τα θεωρώ πολύ καλά. Ως άνθρωπος, βέβαια, είναι τραγωδία. 

Τώρα είναι ή ήταν πάντα; 
Ήταν πάντα.

Έχετε προσωπική εμπειρία ή απλώς τον παρακολουθείτε;
Και τον παρακολουθώ και έχω προσωπική εμπειρία... Έκανα κάποτε μια εκπομπή στην τηλεόραση που λεγόταν «Μια ταινία-μια συζήτηση». Είχα καταφέρει να πείσω τη διοίκηση της ΕΡΤ να κάνω μια συζήτηση για την ελληνική μουσική και να έχω καλεσμένο τον Θεοδωράκη. Μιλάμε για το 1980, ο Θεοδωράκης μόλις είχε επιστρέψει στο ΚΚΕ μετά από μια σύγκρουση που είχε με τους δογματικούς του κόμματος. Η εκπομπή ήταν ζωντανή.

Ξαφνικά ενώ είμαστε στο πάρα πέντε, έτοιμοι να ξεκινήσουμε, σβήνουν οι προβολείς στο στούντιο. «Τι τρέχει;» ρωτάω τον σκηνοθέτη ροής. «Πήρα εντολή να βάλω μια κασέτα με μια συζήτηση πανεπιστημιακών για θέματα παιδείας». Εγώ βάζω τις φωνές, γίνομαι έξαλλος, παίρνω τηλέφωνο τον διευθυντή της ΕΡΤ. «Κοίτα» μου λέει, «ήρθε εντολή απ’ τον Υπουργό να μην παίξει η εκπομπή σου τώρα, αλλά μετά την κασέτα αργά το βράδυ». Λέω στον Θεοδωράκη «Τι να κάνουμε; Να μείνουμε ή να φύγουμε;», «Να μείνουμε» μου λέει, «ό,τι ώρα και να παίξει η εκπομπή, τον Θεοδωράκη θα κάτσει όλη η Ελλάδα να τον δει». «Μίκη μου» του λέω, «δεν το ξέρει όλη η Ελλάδα ότι θα σε δει. Δεν το ‘χουν ανακοινώσει και οι άνθρωποι θα πάνε για ύπνο». «Όχι, να περιμένουμε» επιμένει αυτός. Εκεί λοιπόν που περιμένουμε, τον ρωτάω: «Ρε Μίκη, πώς και ξαναγύρισες στο ΚΚΕ;». «Δεν ξέρεις τι σημαίνει το Κόμμα για μένα!» μου λέει, «Το Κόμμα είναι μια αγκαλιά. Μπαίνεις μέσα και αισθάνεσαι ζεστασιά, θαλπωρή, ασφάλεια. ’σε που το Κόμμα σημαίνει και χιλιάδες κομμάτια από κάθε σου δίσκο!».

Το είπε έτσι; 
Ακριβώς έτσι.

Εσείς τι του είπατε; 
Τι να πω; Είχα ανατριχιάσει.

Τελικά έγινε η εκπομπή;
Έγινε. Εγώ, βέβαια, την άλλη μέρα έστειλα μια επιστολή παραίτησης και δεν συνέχισα. Έχω κάνει χόμπι τις παραιτήσεις από ΜΜΕ – 11 είναι συνολικά.

Σήμερα βλέπετε ειδήσεις στην τηλεόραση;
Σπάνια. Αν δω ειδήσεις, θα τις δω δορυφορικά από το BBC ή το γαλλικό TV5.

Και πώς ενημερώνεστε για το τι συμβαίνει στην Ελλάδα; 
Από τις εφημερίδες. Διαβάζω τρεις κάθε μέρα: «Καθημερινή», «Ελευθεροτυπία» και «ΝΕΑ».

Γιατί τρεις κι όχι μία;
Γιατί όποιος διαβάζει μόνο μια εφημερίδα, μαθαίνει το 1/3 της αλήθειας.

Για τα λεγόμενα εθνικά θέματα, ανησυχείτε; Για τα Σκόπια, ας πούμε, που θέλουν να ονομάζονται «Μακεδονία»; 
Αυτό είναι ένα ψευδοπρόβλημα, όπως λέμε στη φιλοσοφία. Ένα πρόβλημα που δεν υφίσταται.

Γιατί; 
Για τον απλούστατο λόγο ότι η Μακεδονία είναι μια γεωγραφική περιοχή. Οι κάτοικοι αυτής περιοχής δικαιούνται να ονομάζονται από το όνομά της. Αν μένω στην Ύδρα, μπορώ να λέγομαι Υδραίος. Αν μένω στην Κρήτη, Κρητικός. Αυτοί γιατί να μη λέγονται Μακεδόνες;

Διότι έχουμε κι εμείς Μακεδονία! 
Ένα κομμάτι! Όπως μάθαμε στο σχολείο, επισήμως δηλαδή, η Μακεδονία στους Βαλκανικούς πολέμους χωρίστηκε σε τρία κομμάτια. Ένα κομμάτι πήρε η Ελλάδα, ένα η Σερβία, ένα η Βουλγαρία. Γι’ αυτό εγώ το ’92 είχα προτείνει να ονομαστούν τα Σκόπια «’νω Μακεδονία» ή «Νέα Μακεδονία». (Και θα είχε γίνει τότε αυτό, αν ο Αντώνης Σαμαράς δεν είχε απορρίψει το πακέτο Πινέιρο). Εθνικά πάντως, εμείς δεν είμαστε Μακεδόνες -είμαστε Έλληνες. Αυτοί πήραν τον γεωγραφικό προσδιορισμό «Μακεδόνες» και θέλουν να τον αναγάγουν σε εθνικό!

Αληθεύει ότι σε μια συνάντηση διανοουμένων με την Ντόρα Μπακογιάννη, της προτείνατε να ονομαστούν τα Σκόπια σκέτο «Μακεδονία»;
Ναι, της είπα ότι πρέπει να τους χαρίσουμε το όνομα. Να φανούμε γενναιόδωροι και όχι μικρόψυχοι.

Τι σας απάντησε; 
Επισήμως τίποτα. Φοβάται κι αυτή το περίφημο πολιτικό κόστος. Ξέρετε όμως πόσοι πολιτικοί μου λένε κατ’ ιδίαν «Εσύ καλά τα λες, αν όμως τα πω εγώ δε θα επανεκλεγώ ποτέ μου!»;

Δεν υπάρχει ο φόβος κάποια στιγμή να θέλουν να ενωθούν αυτοί με τη δικιά μας Μακεδονία;
Όχι. Καταρχάς αυτοί είναι 2.000.000 άνθρωποι. Είναι σχεδόν άοπλοι, ενώ εμείς είμαστε οπλισμένοι σαν αστακοί.

Τώρα! Αν στο μέλλον οπλιστούν και επιτεθούν;
Μα δεν μπορούμε να ζούμε συνέχεια με το φόβο του «αν». Είμαστε φοβερά ανασφαλής λαός. Διάβαζα μια δημοσκόπηση στο «Βήμα» που έβγαζε ότι είμαστε ο πιο φοβισμένος λαός της Ευρώπης. Βλέπουμε παντού παγίδες και συνομωσίες. Λες και όλοι οι ξένοι ξυπνούν και κοιμούνται με τη σκέψη «Τι θα κάνουμε σήμερα στους Έλληνες»…

Για σας τι είναι πατρίδα;
Πατρίδα για μένα είναι η παιδική σου ηλικία, ο χώρος που μεγάλωσες, η γλώσσα που μιλάς… Η γλώσσα για μένα είναι μεγάλη πατρίδα. Έχω γνωρίσει Κινέζους στο Σαν Φραντσίσκο που ενώ μεγάλωσαν εκεί, δεν ξέρουν λέξη Αγγλικά. Μιλάνε Κινέζικα, νιώθουν Κινέζοι και άρα μπορούν να λέγονται Κινέζοι. Κι ας είναι Αμερικανοί πολίτες.

Το ίδιο ισχύει και για τους Μουσουλμάνους της Θράκης;
Ναι. Αφού νιώθουν Τούρκοι, είναι Τούρκοι. Κανείς δεν μπορεί να τους το αμφισβητήσει αυτό. Ο αυτοπροσδιορισμός είναι από τους κανόνες της Συνθήκης του ΟΑΣΕ που έχει υπογράψει και η Ελλάδα. Κατά την ίδια λογική που οι Έλληνες της Βορείου Ηπείρου ή της Κωνσταντινούπολης δικαιούνται να λέγονται Έλληνες κι ας είναι Αλβανοί ή Τούρκοι πολίτες.

Εσείς έχετε δει στον εαυτό σας σημάδια ρατσισμού; 
Ναι, βέβαια. Όλοι είμαστε ρατσιστές. Γεννιόμαστε ρατσιστές και καταφέρνουμε με πολλή άσκηση -αν τα καταφέρουμε- να το ξεπερνάμε. Εξάλλου τι είναι ο ρατσισμός; Ο φόβος του άλλου, του ξένου. Όταν είσαι ακόμα παιδί, ξέρεις ότι αυτοί είναι οι δικοί μου, η οικογένειά μου, οι φίλοι μου. Κι έρχονται οι γονείς, η εκκλησία, ο στρατός, το σχολείο και σου καλλιεργούν αυτό τον φόβο… Δεν ξέρω αν έχετε υπόψη σας μία μελέτη που έκαναν η Θάλεια Δραγώνα και η ’ννα Φραγκουδάκη.

Τι λέει; 
Έκαναν έρευνα με ερωτηματολόγιο πριν μερικά χρόνια σε χιλιάδες δασκάλους και καθηγητές των ελληνικών σχολείων. Ξέρετε τι βγήκε; Ότι η συντριπτική πλειοψηφία των καθηγητών είναι ρατσιστές, ξενόφοβοι και εθνικιστές. Αυτά πάνε μαζί άλλωστε. Ο εθνικισμός που πιστεύει στην ανωτερότητα του έθνους έναντι των άλλων εθνών είναι η πιο διαδεδομένη ιδεολογία στην Ελλάδα. Αυτή η μπαρούφα για το τρομερό DNA των Ελλήνων!

Εμείς δεν είμαστε συνέχεια των αρχαίων Ελλήνων; 
Καμία σχέση! Από πού κι ως πού; Βιολογικά;

Εννοείτε ότι έχουν υπάρξει επιμειξίες;
Χιλιάδες επιμειξίες! Η Αττική, η καρδιά του ελληνικού πολιτισμού, ήταν από τον 11ο αιώνα έρημη. Δεν υπήρχε ψυχή. Είχαν προηγηθεί λιμοί, πειρατές, καταστροφές και οι άνθρωποι είχαν φύγει. Ξέρετε ποιοι ήρθαν να την κατοικήσουν τον 12ο και 13ο αιώνα;

Ποιοι; 
Οι Αρβανίτες, οι Αλβανοί! Τα Σπάτα γιατί νομίζετε ότι ονομάζονται έτσι; Από τον Αλβανό πολέμαρχο Μπούα Σπάτα, αρχιστράτηγο της Βενετίας. Ήταν πολύ πλούσιος και είχε αγοράσει όλη αυτή την περιοχή. Πιο δίπλα είχε αγοράσει ο γαμπρός του, ο Λιόπεσης. Γι’ αυτό λεγόταν Λιόπεσι, πριν το μετονομάσουμε σε Παιανία. Ακόμα κι ο Παπαρρηγόπουλος, ο εθνικιστής ιστορικός μας, περιγράφει μια φοβερή σκηνή από την Ελληνική Επανάσταση: όταν ο Μαυροκορδάτος έγινε πρωθυπουργός ζήτησε από τον Κουντουριώτη να μαζέψει όλα τα πληρώματα του ελληνικού στόλου για να τους βγάλει λόγο. Βγάζει λόγο, λοιπόν, ο Μαυροκορδάτος και από κάτω δεν υπάρχει καμία αντίδραση. Του λέει ο Κουντουριώτης: «Μινίστρο, να τα πω τώρα εγώ και στη γλώσσα μας;» και τα είπε στα αρβανίτικα. Τότε αυτοί άρχισαν τις ζητωκραυγές. Όλοι οι άντρες του ένδοξου ναυτικού της Ελληνικής Επανάστασης ήταν Αρβανίτες. Ο Μιαούλης ήταν Αρβανίτης. Η Μπουμπουλίνα Αρβανίτισσα. Ο Μπότσαρης, ο Τζιαβέλας Αρβανίτες. Οι Σουλιώτισσες που χορέψανε τον χορό του Ζαλόγγου Αρβανίτισσες.

Δενξέρανε ελληνικά;
Ναι, δεν ξέρανε ελληνικά. Αυτοί είναι οι φοβεροί μύθοι που ταΐζουνε τα παιδιά στα σχολεία! Αν πάτε μια βόλτα στο Πεδίο του ’ρεως που έχει τα αγάλματα με τους ήρωες της Επανάστασης, οι μισοί απ’ αυτούς είναι Αρβανίτες.

Και όταν λέμε Αρβανίτες, ποιους εννοούμε;
Είναι η λέξη που χρησιμοποιούσαμε για τους Αλβανούς πριν τους πούμε Αλβανούς. Το κράτος «Αλβανία» έγινε μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κοιτάξτε να δείτε, πριν το 1821 οι διακρίσεις δεν ήταν μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων, αλλά μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων. Οι μισοί Αρβανίτες ήταν Χριστιανοί και πολεμούσαν μαζί με τους Έλληνες, ασχέτως αν δεν ήξεραν τη γλώσσα. Οι άλλοι μισοί ήταν Μωαμεθανοί (Τουρκαλβανοί) και πολεμούσαν με τους Τούρκους.

Εμείς δηλαδή είμαστε απόγονοι των Αρβανιτών;
Οι περισσότεροι ναι. Εμένα ο προπάππος μου κατέβηκε από την Ήπειρο, από τα ’γναντα. Όλη εκείνη η περιοχή ήταν ανακατεμένη: υπήρχαν Έλληνες, Αρβανίτες, Εβραίοι... Το ίδιο και η Μακεδονία. Ξέρετε πόσοι ήταν οι Έλληνες ορθόδοξοι που μιλούσαν ελληνικά στη Θεσσαλονίκη το 1911 όταν «απελευθερώθηκε»;

Πόσοι;
Μόνο το 11%. Το 50% ήταν Εβραίοι και οι υπόλοιποι Βούλγαροι, Τούρκοι, Σέρβοι… ’ρα η Θεσσαλονίκη δεν απελευθερώθηκε. Κατελήφθη! Δεν μπορείς να λες ότι απελευθερώνεις μια πόλη, όταν απελευθερώνεις το 11%.

Αυτά δεν τα γράφει το βιβλίο της Ιστορίας, κύριε Δήμου…
Πολλά δεν γράφει! Η Μακεδονία γέμισε Έλληνες με την ανταλλαγή των πληθυσμών, αυτή τη διπλή εθνοκάθαρση, που έκαναν ο Βενιζέλος και ο Ατατούρκ. Νομίζω ότι είναι ένα από τα ειδεχθέστερα εγκλήματα στην ιστορία μας μετά τη Μικρασιατική καταστροφή. Πήραν τους Τούρκους που ήταν εγκατεστημένοι στην Ελλάδα και μιλούσαν ελληνικά και τους πήγαν στην Τουρκία. Και πήραν τους δικούς μας που ζούσαν στη Μ. Ασία, νιώθανε Έλληνες αλλά μιλούσαν τουρκικά και τους πήγαν στη Μακεδονία.

Με το ζόρι τους πήγαν;
Με το ζόρι! Ήταν κάτι το απάνθρωπο. Ξέρετε τι θα πει να πάρεις 1.000.000 Τούρκους και 1.500.000 Έλληνες, να τους ξεριζώσεις και να τους πετάξεις από δω κι από κει;

Λέτε, λοιπόν, ότι ήταν ένα διπλό έγκλημα και από τους Τούρκους και από τους Έλληνες;

Ακριβώς! Και συμφωνημένο! ’λλο έγκλημα ήταν όταν ο ελληνικός στρατός μπήκε στα ενδότερα της Μικράς Ασίας για να πάει μέχρι την ’γκυρα. Αυτό ήταν και έγκλημα και ηλιθιότητα. Ήταν ένας καθαρά επιθετικός πόλεμος. Ξαφνικά, δε μας έφτανε η Σμύρνη και τα παράλια, θέλαμε να πάρουμε όλη την Τουρκία. Έτσι χάσαμε τη Σμύρνη.

Την Πόλη λέτε να την πάρουμε ποτέ; (γέλια)
Εγώ έχω πει ότι ο μόνος τρόπος να πάρουμε πίσω την Πόλη και την Αγια-Σοφιά είναι να μπει η Τουρκία στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τότε θα μπορούμε να πηγαίνουμε κι εμείς στην Αγια-Σοφιά σαν στο σπίτι μας.

Για τις παραβιάσεις των Τούρκων στον εναέριο χώρο της Ελλάδας, τι έχετε να πείτε;
Μα δεν υπάρχουν παραβιάσεις.

Τι εννοείτε δεν υπάρχουν; Αφού στις ειδήσεις το λένε συνέχεια!
Ακούστε… Έχουμε κάνει κάτι παγκοσμίως πρωτότυπο. Ενώ έχουμε χωρικά ύδατα 6 μίλια, βγάλαμε κάποτε, στη δεκαετία του '30, ένα μπουγιουρντί και είπαμε ότι ορίζουμε εναέριο χώρο της Ελλάδας τα 10 μίλια. Το διεθνές δίκαιο λέει ότι στις θαλάσσιες περιοχές ο εναέριος χώρος είναι ίδιος με τον θαλάσσιο, δηλαδή 6 και 6. Δεν μπορείς να έχεις 6 μίλια θαλάσσιο και 10 μίλια εναέριο. Λοιπόν, οι Τούρκοι δεν το δέχονται αυτό. Και κανείς άλλος: ούτε οι Αμερικάνοι, ούτε οι Ρώσοι, ούτε το ΝΑΤΟ, ούτε η Ι.Α.Τ.Α που είναι ο διεθνής οργανισμός ο οποίος ρυθμίζει αυτά τα θέματα.

Δηλαδή οι Τούρκοι δεν είναι προκλητικοί;
Όχι, εμείς είμαστε προκλητικοί για την κοινή νοημοσύνη. Αυτοί πετάνε σε διεθνή εναέριο χώρο.

Και γιατί λέτε ότι μια τόσο απλή αλήθεια αποσιωπάται από τους πολιτικούς και από την τηλεόραση;
Αστειεύεστε; Μα πώς θα χτίσουν τον εχθρό για να δημιουργούν φόβο στον κόσμο;

Και σε τι χρησιμεύει αυτό;
Η κατασκευή εχθρών; Μεγάλη υπόθεση! Μας αποπροσανατολίζει απ’ όλα τα άλλα πράγματα. Μας ενώνει. Ο ορισμός του έθνους που έδωσε ο ιστορικός Karl Deutsch λέει: «Έθνος είναι μία ομάδα ανθρώπων που τους ενώνει μία εσφαλμένη άποψη για το παρελθόν και το μίσος ενάντια στους γείτονές τους».

Δηλαδή αυτά για τις παραβιάσεις τα ξέρουν καλά και ο Πρωθυπουργός και οι Υπουργοί; 
Όλοι τα ξέρουν. Υπάρχει ένα ρητό του Σολωμού, που είναι το πιο αναρχικό και ανατρεπτικό πράγμα που έχει γραφτεί: «Το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικόν ό,τι είναι αληθές». Λοιπόν, όλες αυτές οι αλήθειες που λέμε τόση ώρα, έπρεπε να είναι εθνικές. Στην Ελλάδα κάνουμε το ανάποδο: ό,τι θεωρούμε ότι είναι εθνικόν, το ονομάζουμε αληθές. Επειδή έτσι μας βολεύει!

Να τελειώσουμε με μερικές προσωπικές ερωτήσεις. Κλείσατε πρόσφατα το blog σας. Υπάρχει περίπτωση να το ξανανοίξετε;
Όχι, τα blog μου έκλεισαν τον κύκλο τους. Είναι έργο ζωής – σίγουρα το μεγαλύτερο και μάλλον το πιο σημαντικό μου βιβλίο. 450 δικά μουκείμενα, πάνω από χίλιες δικές μου φωτογραφίες και 90.000 σχόλια. Θα μείνουν εκεί όσο υπάρχει Internet. Και είναι ζωντανά: ακόμα έρχονται επισκέπτες και γράφουν σχόλια.

Τι είναι το πιο σημαντικό που κερδίσατε από το blog; 
Την ηδονή της αμεσότητας. Ο συγγραφέας γράφει αλλά σπάνια γνωρίζει τις αντιδράσεις του αναγνώστη. Τα βιβλία είναι μποτίλιες στο πέλαγος. Ενώ στο blog το κοινό σου είναι μπροστά σου – όπως στο θέατρο.

Το πιο σημαντικό που χάσατε; 
Τον ύπνο μου. Ήταν μία δουλειά τεράστια, να γράφεις κείμενα, να τα εμπλουτίζεις με φωτογραφικό υλικό, να διαβάζεις εκατοντάδες σχόλια κάθε μέρα και να απαντάς. Γι αυτό και τα έκλεισα – κάποια στιγμή διαλύθηκα.

Γιατί δεν κάνατε οικογένεια; Δε νιώσατε ποτέ την ανάγκη;
Οικογένεια έκανα – παντρεύτηκα τρεις φορές. Αλλά ακολούθησα το λατινικό ρητό aut liberi aut libri (ή παιδιά ή βιβλία). Έγραψα εξήντα βιβλία – άρα είμαι πολύτεκνος.

Οι γάτες υποκαθιστούν για εσάς τα παιδιά;
Όχι βέβαια. Σας παραπέμπω σε ένα δοκίμιο που υπάρχει στο site μου (www.ndimou.gr): «Υποκατάστατο ή αναντικατάστατο;». Τα ζώα είναι καθαρή φύση: σταθερή, έντιμη και αθώα. Δεν θα σε προδώσουν ποτέ. Η σχέση με τα ζώα είναι αναντικατάστατη.

Βιντεοπαιχνίδια παίζετε;
Φυσικά. Μετά τη συνέντευξη μπορούμε άμα θέλετε να παίξουμε και μαζί. Έχετε παίξει Wii;

Όχι, τι παιχνίδια έχει;
Είναι καταπληκτικό. Μπορείς να παίξεις πινγκ-πονγκ, μπόουλινγκ, ξιφομαχία, μποξ... Τελευταία με τη γυναίκα μου παίζουμε συνέχεια τένις.

Μποξ έχετε παίξει με τη γυναίκα σας;
Όχι ακόμα! (γέλια) Μια μέρα, όμως, μπορεί να πλακωθούμε.

Τι συμβουλή θα δίνετε σε ένα παιδί 16 χρονών;
Να μην δέχεται συμβουλές.

Σας έχει συλλάβει ποτέ η αστυνομία;
Ποτέ!

Έχετε δοκιμάσει ποτέ ναρκωτικά; Μαλακά ή σκληρά; 
Λίγη φούντα πριν δεκάδες χρόνια.

Υπήρξατε ποτέ εθισμένος σε κάτι;
Σε φάρμακα και σε ανθρώπους – χωρίς αυτά δεν τα βγάζω πέρα.

Θα κάνατε ποτέ έρωτα με μια ωραία γυναίκα αν ήταν βλάκας;
Όχι

Σας έχει τύχει;
Ναι.

Και δεν κάνατε; 
Έκανα, αλλά ήταν πολύ βαρετό. Διότι τελικά δεν κάνεις έρωτα με το σώμα ενός ανθρώπου. Εγώ ερωτεύομαι τις γυναίκες από το κεφάλι, από το μυαλό τους, και μετά κατεβαίνω…

Πιστεύετε ότι ο κόσμος θα σας θυμάται 100 χρόνια μετά το θάνατό σας;
Μου είναι εντελώς αδιάφορο – με ενδιαφέρει μόνο ό,τι συμβαίνει όσο μπορώ να το ζήσω.

Πώς θα θέλατε να πεθάνετε;
Θα ήθελα να πεθάνω στον ύπνο μου, σε μεγάλη ηλικία, χωρίς να καταλάβω τίποτα. Είναι ο μόνος τρόπος να πραγματοποιηθεί η άποψη του Γούντυ ’λλεν – που την συμμερίζομαι: «Δεν φοβάμαι τον θάνατο, αρκεί να μην είμαι εκεί όταν θα συμβεί».

Τι θα θέλατε να γράφει πάνω ο τάφος σας;
«’ντε και γαμηθείτε! Δεν ντρέπεστε να είστε ζωντανοί κι εγώ να μην υπάρχω;».
-1-
Γιώργος Σεφέρης

«Έγκωμη»
της Ζωής Σιούλη
Πρωτο-δημοσιεύτηκε στο archive.gr.
03 Wednesday November 2003

Ο Σεφέρης στα σαράντα περίπου χρόνια της ποιητικής του προσφοράς (1931-1971) διακρίθηκε αποσπώντας βραβεία, με κορυφαία διάκριση το Νόμπελ Λογοτεχνίας (1963). Είναι γενικά αποδεκτό ότι, άνοιξε νέους δρόμους στη νεοελληνική ποίηση, απελευθερώνοντάς την από τα παραδοσιακά μέτρα εισάγοντας αναζωογονητικά στοιχεία. Τα χαρακτηριστικά της μοντέρνας ποίησης, που εκφράζει η τέχνη του, είναι ο ελεύθερος στίχος, η ανάπτυξη της δραματικότητας και του καθημερινού λεξιλογίου σε αντίθεση με τη λυρικότητα και το ποιητικό λεξιλόγιο της παλιάς ποίησης. Ταυτόχρονα, μια εμφανής σκοτεινότητα διανοητικής φύσης δυσκολεύει τον αναγνώστη στην αποκωδικοποίηση του νοήματος των ποιημάτων. Τέλος, νοήματα διαφορετικά, πλούσιες εικόνες και το «εμείς» σε αντιδιαστολή με το «εγώ» των προηγούμενων ποιητών αποτέλεσαν τα καινούργια στοιχεία που εγκαινίασαν την ποίηση της Γενιάς του ’30, στην οποία ανήκει.
Δημήτρης Αλεξίου

ΣΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ ΜΟΥ

Σαν γυρνούσες τη σχόλη χωρολόγος τάχα ο κόρφος σου ήταν γεμάτος πρωτάχλαδα κι αυγόσυκα σταφύλια με κρουστές ρώγες από τσαμπουρολόγημα στ' αμπέλια (μας έλεγες ψέματα πατέρα) μύγδαλα ο κούκος σου ολόγιομος στο χέρι ένα μάτσο χλωρά ρεβίθια πρόβαλες στο ρουμάνι το βράδυ βράδυ μισός κλαρί μισός κρασοπουλιό γελαστός με ανάλαφρη περπατησιά μύριζες ρείκι, θυμάρι, πατερίλα απόσταγμα της γενιάς σου δημιούργημα του καιρού σου.

Υστερότερα όταν σκοτείνιαζε στον απέραντο θόλο της σκέπης μας η εκτυφλωτική αστροφεγγιά χάραζε τις καμπύλες των βουνών και των δέντρων τότε μας έδειχνες την Πούλια τον ποταμό του Ιορδάνη, το ’στρι κι όλα τα σημαδιακά αστέρια έχοντας τη σιγουριά των προπάππων σου που με άθιχτο το μαχαίρι στην τσέπη τους παραμέριζαν μ' ένα μακρύ ραβδί κάθε εμπόδιο στην ατραπό της ζωής

Το ποίημα «Έγκωμη» ανήκει στη συλλογή Το Ημερολόγιο του Καταστρώματος, Γ΄(1955) με αρχικό τίτλο Κύπρον ου μ’ εθέσπισεν (στίχος από την Ελένη του Ευριπίδη) και είναι αφιερωμένο όπως και τα υπόλοιπα «Στον Κόσμο της Κύπρου, Μνήμη και Αγάπη».[1] Ο Σεφέρης δανείζεται την ονομασία του ποιήματός του από αρχαιολογικό χώρο του νησιού και πλέκει σκηνικό, το οποίο δεν είναι επινοημένο, αλλά πρόκειται για κατάθεση προσωπικής εμπειρίας του.[2]

Συγκεκριμένα, ο αφηγητής σε πρώτο πρόσωπο αναφέρεται σε μια αρχαιολογική ανασκαφή με εμφανή στοιχεία της τους στίχους 2, 9-10. Το ποιητικό υποκείμενο δηλώνει την παρουσία του στο χώρο: «Κι εγώ προχώρεσα». Περπατά, κινείται, παρατηρεί τη φύση και τους ανθρώπους «γυναίκες κι άντρες» που εργάζονται στην ανασκαφή. Το έργο επιτελείται με τη βοήθεια σκαπανών, που χειρίζονται οι εργάτες με ρυθμικό τόνο. Ο αφηγητής συνδέει αυτόν τον ρυθμικό τόνο με τον «τροχό της μοίρας». Αυτός αποτελεί και το σύμβολο, τη δομική συσκευή του χρόνου, που δίνει το έναυσμα να κινηθεί προς τα εμπρός ή προς τα πίσω με την παράθεση γεγονότων σε διαφορετικές χρονικές στιγμές.

Θεμελιακό ρόλο στο φαινόμενο διαδραματίζει ο στίχος 21 όπου ξαφνικά παγώνει ο χρόνος. Το ποιητικό υποκείμενο κοιτάζει τον «αιθέρα τ’ ουρανού» και είναι «θαμπωμένος». Παράγωγο στοιχείο είναι ότι, βιώνει την έναρξη του ψυχολογικού χρόνου[3] του μεταφερόμενος σε εκστατική στιγμή. Σε αυτήν, η γοητευτική εργάτρια με τα γνήσια χαρακτηριστικά της Κύπριας: «μαύρα μαλλιά…φρύδια χελιδώνας» συγχέεται με το άγαλμα που στο «φως…ανηφορίζει» και λαμβάνει το επίθετο της Παναγίας «οδηγήτρας». Την ώρα αυτή που σταματά ο χρόνος, ο αφηγητής, κλείνει τα μάτια και αντιλαμβάνεται με τα εσωτερικά μάτια έναν παραμυθητικό κόσμο (στιχ.33-37). Ο ποιητής στο ποίημα ανοίγοντας ένα παράθυρο στο χρόνο καθιστά τον κόσμο ενιαίο. Ο αναγνώστης μαζί του οδηγείται έξω από χρόνο, τόπο και εποχή. Σε αυτόν δύνανται να συνυπάρξουν ανόμοια πράγματα και πρόσωπα. Το μάρμαρο μπορεί να αναληφθεί, το αρχαίο άγαλμα να ταυτίζεται με την «οδηγήτρα», και να είναι παράλληλα «μάνα και βρέφος». Ο χώρος, επίσης, υφίσταται την επίδραση του ενιαίου χρόνου και αποκτά υπερτοπικιστικό χαρακτήρα: έτσι το άγαλμα που απεγκλωβίζεται μπορεί να είναι από οποιασδήποτε χώρας χώμα.

Η λήξη του ψυχολογικού χρόνου σηματοδοτείται στους στίχους 45-47. Ο κόσμος του ποιητικού υποκειμένου επανέρχεται. Όμως, το διάλειμμα στο χρόνο έχει χαρίσει στον ποιητή μια οραματική αντίληψη του κόσμου. Η μόλις προηγούμενη αποστασιοποίησή του από την πραγματικότητα αντικαθίσταται από την αντίληψη των επερχόμενων δεινών της Κύπρου. Το λιγοστό χορτάρι και τα αγκάθια που απλώς συμπληρώνουν το τοπίο στον 5ο στίχο θα αποκτήσουν νέο ρόλο στον 52ο. Το κυπριακό τοπίο παρουσιάζεται να δονείται στην κινούμενη ιστορικότητα του χώρου (στιχ.48) καθώς μπερδεύεται με παραδόσεις του παρελθόντος. Με τις αναφορές αυτές ο ποιητής προσπαθεί να συνταυτίσει το παρελθόν, το παρόν και ίσως να προμηνύσει το μέλλον.[4] Έτσι, και στους στίχους 25-30 η ανάληψη του αγάλματος, ως άλλος αναγενόμενος Φοίνικας, ίσως, προμηνύει την αναγέννηση της Κύπρου, προς μια αισιόδοξη πορεία. Η λειτουργία των συμβόλων (στιχ. 52-53) είναι εμφανής εφόσον δανείζεται από τη βίβλο στοιχεία που υπαινίσσονται τη σταύρωση και το προπατορικό αμάρτημα.[5] Έτσι, αναφέρεται το «λιγοστό χορτάρι και τ’ αγκάθια… ένα φίδι» στοιχεία που μπορούν να εκληφθούν ως νύξεις ενδεχόμενης καταστροφής.[6]
Παντελής Μπουκάλας

Το "ελληνίζειν" και ο δήμος των παιδιών

Mπορεί άλλοι να γκρινιάζουν για την "κατάντια της γλώσσας μας", κι άλλοι να μοιρολογούν γιατί βιάζονται να πιστέψουν ότι κείται νεκρή εκεί όπου υψώνεται το ζωηρότατο σώμα της, ωστόσο η γλώσσα συνεχίζεται, επειδή, απλώς, η ζωή συνεχίζεται. Aν έχει κανείς περίεργο μάτι, μπορεί να διαπιστώσει διαβάζοντας (στην καλή λογοτεχνία, στις μεταφράσεις, στη φιλοσοφία, στη δημοσιογραφία, στα περιοδικά ειδικών επαγγελματικών ή επιστημονικών τομέων, ακόμη και στις μικρές αγγελίες, όπου ο στενός χώρος υποχρεώνει το συντάκτη να απελευθερώσει όλη τη λεξιπλαστική του φαντασία) ότι καινούργιες λέξεις-κλαδιά ξεφυτρώνουν ανελλιπώς στον παλιό κορμό. Aλλες αντέχουν, αφομοιώνονται και γίνονται κοινές, κι άλλες εκπίπτουν γρήγορα ή μένουν εγκλωβισμένες σε κάποιο γκέτο, σε κάποια αργκό. Υπάρχει επίσης και η εργαστηριακού τύπου γλωσσική παραγωγή (όπου κάποιοι γλωσσολόγοι, φιλόλογοι ή απλοί "ανησυχούντες" σχηματίζουν επιτροπές, στρώνονται σε ένα γραφείο με λεξικά και γραμματικές δίπλα τους και μεταφράζουν ορισμένες από τις λέξεις που εισάγουμε μαζί με τα νέα προϊόντα ή τις νέες συνήθειες), που υποβάλλεται στη δημόσια κρίση με στόχο την επίσης δημόσια χρήση (μια τέτοια εργασία έχει αναλάβει, λ.χ., η Μόνιμη Ομάδα Τηλεπικοινωνιακής Ορολογίας του OTE). Από τις σχετικές προτάσεις, δοκιμότερες είναι νομίζω όσες είναι απαλλαγμένες από το βραχνά να περάσουν με κάποιο λούστρο αρχαιοπρέπειας τα μεταφραζόμενα δάνεια και εμφανίζονται περισσότερο εξοικειωμένες με την κοινή ομιλία και ακοή. Με το ίδιο λούστρο περνάγαμε μια φορά κι έναν καιρό τις αυτόδηλα ξένες, πλην από αιώνες αφομοιωμένες λέξεις για να τις εξαναγκάσουμε να παραστήσουν τις αρχαιότατα ελληνικές. Κάπως έτσι, δηλαδή με μπόλικη αφιλολόγητη ιδεολογική βία, αποφασίστηκε κάποτε ότι το "μπισίκι" της ρουμελιώτικης ντοπιολαλιάς (η "σαρμανίτσα", για να την ονομάσουμε με ένα ακόμη δάνειο, οικειότερο πλην, παραδόξως, αλεξικογράφητο) είναι λέει άθροισμα του "παις" και του "οίκοι".

Κι αν εκτός από περίεργο μάτι έχει κανείς και πρόθυμο αυτί -και εφόσον βέβαια αποφασίσει να πετάξει από πάνω του την πνιγηρή αρματωσιά των ιδεολογημάτων του και να αρνηθεί το αριστοκρατικής κοπής στερεότυπο σύμφωνα με το οποίο ο γύρω κόσμος είναι ένα σχεδόν αφασικό νήπιο- θ' ακούσει, από το στόμα των παιδιών ας πούμε, κάποιες καινούργιες λέξεις που ίσως τον ξενίσουν στην αρχή, αλλά, αν το καλοσκεφτεί, θα δει ότι η παραγωγή τους δεν απιστεί στους κανόνες και ο ήχος τους δεν "πικραίνει την ακοή". Κι ακόμη κι αν δεν υιοθετήσει τα νέα "πλάσματα", ίσως καταλήξει να αποδεχτεί ότι δεν ήταν βέβαια ο λαϊκισμός εκείνος που οδήγησε δύο μάστορες του στοχασμού, τον Πλάτωνα και τον Σολωμό, να μας συστήσουν ότι πρέπει να έχουμε πάντοτε τεταμένη την προσοχή μας όταν ερχόμαστε σε επαφή με τον δήμο. "Eμάνθανε το ελληνίζειν παρά των πολλών" μας βεβαιώνει ο πλατωνικός Σωκράτης, και ο ποιητής που τον τιμάμε σαν εθνικό ενώ περιφρονούμε τις σαφέστατες γλωσσικές του αντιλήψεις, επιμένει στον κορυφαίο "Διάλογο": "Ωστόσο σου ξαναλέγω ότι ο διδάσκαλος των λέξεων είναι ο λαός".

Ο δήμος των παιδιών, λοιπόν, για τον οποίο εμείς οι ώριμοι έχουμε αποφασίσει, ερήμην του, ότι πάσχει από ανίατη λεξιπενία και από βαρύτατης μορφής ξενολατρία, συμβάλλει στη γλωσσική παραγωγή μάλλον περισσότερο απ' ό,τι οι μονότονα οδυρόμενοι. Kαι συμβάλλει με τον τρόπο που αρμόζει στην ηλικία του: παιχνιδιάρικα, αυθόρμητα, ανεμπόδιστα, δηλαδή φυσικά, χωρίς να τον κατατρύχουν ιδεολογικά φαντάσματα ή φιλολογικές φοβίες. Σκαρώνει έτσι λέξεις όχι απλώς εύηχες και χαριτωμένες, αλλά σαφείς και καίριες, με την οικονομία τους και την απόλυτη συναρμογή τους με το πράγμα, την κίνηση ή την ιδιότητα που επιχειρούν να συλλάβουν και να περιγράψουν. Δεν μιλάω εδώ για τα "παιδιόπλαστα" της προσχολικής ηλικίας που δημιουργούνται κατά μόνας, από κάθε πειραματιζόμενο μπόμπιρα, αλλά για τα γλωσσικά δημιουργήματα της παιδικής μικροκοινωνίας, για τη συλλογική παραγωγή που αναπτύσσεται παντού όπου τα παιδιά παίζουν, μαλώνουν, φιλιώνουν και καλούνται να συνεννοηθούν, δίνοντας ονόματα σε νέα, υλικά στοιχεία της καθημερινότητάς τους και σε νέες συμπεριφορές.

Δεν ξέρω αν οι λεξικογράφοι θα "νομιμοποιήσουν" ποτέ με το κύρος τους, φιλοξενώντας τη στις δέλτους της, τη λέξη "ατομιστία", που ακούω τον τελευταίο καιρό από την πιτσικαρία, πάντως οι διαπληκτιζόμενοι ανήλικοι παίκτες την έχουν ήδη νομιμοποιήσει στο δικό τους γηπεδάκι. Όταν τη λένε, ξέρουν απολύτως τι εννοούν, και ξέρουν επίσης ότι οι συμπαίκτες τους την κατανοούν πλήρως (όπως κι όταν χαρακτηρίζουν "χλατσωτό" το τρίποντο και "άμπαλο" τον άσχετο), άρα λοιπόν ο πρωταρχικός όρος, η συνεννόηση, εκπληρώνεται απροβλημάτιστα. "Aτομιστίες", λοιπόν, διαπράττει όποιος παίρνει την μπάλα και δεν τη δίνει ούτε από το δεξί του πόδι στο αριστερό του, είναι δηλαδή οι πράξεις του ατομιστή, την οποία ψέγει η νεόκοπη λέξη ακόμη και διά της καταλήξεώς της. Όχι, η "ατομιστία" δεν ταυτίζεται με τον οικείο μας "ατομισμό", και δεν μπορώ να σκεφτώ ποια άλλη λέξη (και όχι περίφραση) θα μπορούσε να την αντικαταστήσει. Έχει επίσης ο παιδικός δήμος το γνώρισμα να εξελληνίζει πιο γρήγορα απ' ό,τι ο ενήλικος που τον περιβάλλει (και εντέλει τού επιβάλλεται) τις ξένες λέξεις, όσες εκτελωνίζονται μαζί με κάθε εισαγόμενο παιχνίδι. Στη δική τους γλώσσα, τα περισσότερα δανεικά ουσιαστικά αρχίζουν να κλίνονται ελληνοπρεπώς σχεδόν εξαρχής -ενώ την ίδια ώρα εμείς οι μεγάλοι φτάνουμε να χρησιμοποιούμε άκλιτο, στον προφορικό και το γραπτό μας λόγο, ακόμα και το Mιλάνο ή το καζίνο. Αίφνης, η μόδα των τελευταίων μηνών είναι το γιο-γιο, όχι όμως το παλιό, το απλό, παρά ένα καινούργιο, Hyper Spinner το εμπορικό όνομά του, εμπλουτισμένο με έναν μηχανισμό που επιτρέπει στον παίκτη να κάνει θαύματα. Πώς λέγονται τα θαύματα αυτά στη γλώσσα των παιδιών; "Σπινιές". Εκ του "spin", της περιστροφής. Όχι, οι "σπινιές" δεν είναι απολύτως ίδιες με τις "περιστροφές", κατά συνέπεια η νέα λεξούλα κάποια ανάγκη υπηρετεί, και την υπηρετεί καλά, και μάλλον δεν ασκεί αφόρητη βία στην ελληνική.

"Kαι λοιπόν. Ακόμα και το "spin", αντιδάνειο είναι, από τη "σπείρα"", θα αποφανθούν οι δανειομάχοι, αρκούμενοι στην ηχητική ομοιότητα, την ίδια που τους επιτρέπει να ισχυρίζονται πως οι Ινδιάνοι Nαβάχο είναι κι αυτοί απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων, ως "ναυαγοί". Kαι, βγάζοντας πια από τη μέση τα παιδιά, θα ξεθηκαρώσουμε τα "ενήλικα" σπαθιά μας. Το ένα σπαθί, του κοπετού, γράφει πάνω του πως η γλώσσα μας, η νέα ελληνική, πεθαίνει, πάει, πέθανε. Το άλλο σπαθί, της μεγαλομανίας, γράφει πως η μητέρα της τωρινής μας γλώσσας δεν είναι απλώς και μητέρα όλων των γλωσσών του κόσμου αλλά (όπως διάβασα και σε επιστολή-μανιφέστο "πολιτευτού της Nομαρχιακής Aυτοδιοίκησης Aθηνών-Πειραιώς", ιδιαιτέρως προβεβλημένη σε ένθετο απογευματινής εφημερίδας) "είναι γλώσσα του σύμπαντος". Ποια απόδειξη κομίζει; Μα την προφανή: "το σύμπαν έχει ελληνική ονομασία". Kαι μας το 'λεγαν οι αρχαίοι: ράβδος εν γωνία, άρα βρέχει.

Καθημερινή, 9-6-2002

-2-
Γιάννης Ρίτσος

«Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις»

Ο όγκος της πενηντάχρονης σχεδόν ποιητικής παραγωγής του Ρίτσου οφείλεται καταρχήν στην πίστη του για το χρέος του πολίτη να εργάζεται και να παράγει συνεχώς, αλλά και στην απόρριψη από τον ίδιο της ιδιοκτησίας, ακόμη και στο ποιητικό έργο.[7] Ο Ρίτσος θεωρείται λαϊκός ποιητής και η αυθορμησία του στην ποίηση γίνεται με συντηρητικό ελεγχόμενο θα λέγαμε τρόπο, αντίθετα από νεότερους ποιητές που προκαλούν και προσβάλουν τη δημόσια ευαισθησία με την ωμή παράθεση του ιδιωτικού τους βιώματος. Στα βήματα του Καβάφη και του Σεφέρη, ο Ρίτσος, για την απόδοση της ιδιωτικής του εμπειρίας, ελέγχει πρωτίστως την ποιητική ισχύ και μετά την οδηγεί στο δημόσιο χώρο.[8]

Αναλύοντας το ποίημα «Έγκωμη» του Σεφέρη αποκομίσαμε τη στοχαστική ελληνοκεντρική διάθεση του ποιητή (μια σταθερά της γενιάς του ‘30 με διάφορες εκφάνσεις) για τις ιστορικές περιπέτειες του ελληνισμού, πλην όμως στο ποίημα δεν αναφέρθηκαν ταξικές περιγραφές και το λαϊκό στρώμα το οποίο αναδεικνύονταν ήταν κοινωνικά απροσδιόριστο. Μια ουσιαστική διαφορά στην ποίηση του Ρίτσου, από αυτήν του Σεφέρη είναι ότι ο Ρίτσος πιστεύοντας στην αξία της ταξικής περιγραφής χρησιμοποιεί στα ποιήματά του λεκτικά σχήματα, εργαλεία[9] από τον καθημερινό εργατικό και μικροαστικό βίο της σύγχρονης ελληνικής πόλης. Στο ολιγόστιχο[10] ποίημα «Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαίς»[11] ο «σουγιάς» και «το λουρί» μπορούν να θεωρηθούν τα σύνεργα στα οποία αντιστέκεται ο λαός που θέλει να ζήσει ελεύθερα. Οι παροιμιώδεις λαϊκές εκφράσεις «το μαχαίρι στο κόκαλο, μας σέρνουν με το καπίστρι» θυμίζουν αυτές του Ρίτσου και μπορούν να συνταυτιστούν με τη λαϊκή παράδοση.

Στο επίπεδο εκφοράς παραδοσιακού ποιήματος, στα βήματα δημοτικού τραγουδιού, ο ποιητής, χρησιμοποιεί δεκαπεντασύλλαβο για να δηλώσει τη συνέχεια στο χρόνο του ελληνισμού. Ένα άλλο μορφικό στοιχείο που συνδέει το συγκεκριμένο ποίημα με τη δημοτική παράδοση είναι οι εικόνες που αποδίδονται με παρομοιώσεις: « Ρωμιοσύνη…/ πετιέται.. αντρειεύει… καμακώνει».

Παράλληλα, ο ποιητής, εμβολιάζοντας το ποίημα με ανομοιοκατάληκτα δίστιχα σε ελεύθερο στίχο, άμεσα διακριτά από τον πεζό λόγο χάρη στην ηχητική του οργάνωση, το ρυθμό του και την έλλειψη συνέχειας, το καθιστούν συγχρόνως μοντέρνο. Μοντέρνο θεματικό στοιχείο μπορούμε να εκλάβουμε και το συμβολικό τρόπο απόδοσης του ποιήματος. Ο ποιητής προσωποποιεί τη Ρωμιοσύνη που ως μια γυναίκα «εκεί που πάει να σκύψει» επανακτά τις δυνάμεις της. Τέλος, η χρήση του καθημερινού λεξιλογίου, από τον ποιητή, (χαρακτηριστικό της μοντέρνας ποίησης που προαναφέραμε) είναι δηλωτικό της πρόθεσης του ποιητή να συζεύξει τις έννοιες της παράδοσης και του μοντέρνου στο ποίημα.


-3-
Μάρκος Μέσκος

«Μετανάστης»

Στα μέσα της δεκαετίας του 1940 ξεπηδά μια νέα λογοτεχνική γενιά, ιδιαίτερα πολυφωνική και πολυπρόσωπη. Αυτή η γενιά, δεχόμενη τις εμπειρίες του πολέμου, κυρίως της Κατοχής, του Εμφυλίου και του καταπιεστικού και ψυχροπολεμικού κλίματος της δεκαετίας του 1950, εμφανίζεται πολιτικοποιημένη, περισσότερο ενιαία και συμπαγής στην έκφραση, τον τόνο και τα θέματα.

Οι μεταπολεμικοί ποιητές τυπικά χωρίζονται σε δύο γενιές, με ηλικιακά κριτήρια (ημερομηνία γέννησης 1916-1928 και 1929-1940). Η κριτική έρευνα σημειώνει συνήθως, με αρκετή δόση απλούστευσης, τρεις κυρίαρχες τάσεις μέσα στο σώμα της γενιάς των ποιητών: την πολιτική, την υπαρξιακή και τη νεοϋπερρεαλιστική. Στην ουσία αυτό που περιγράφει η μεταπολεμική ποίηση, λυρικά ή επικά, σαρκαστικά ή υπερρεαλιστικά, πολιτικά ή υπαρξιακά είναι το γεγονός της ήττας της ανθρωπότητας μετά τον πόλεμο.[12] Τη μεταπολεμική ποίηση το αναγνωστικό της κοινό την επιλέγει με κριτήριο την αισθητική της και όχι με το όνομα του δημιουργού της. Κυρίαρχα στοιχεία της είναι η τραγική σοβαρότητα, η πίκρα, τα αισθήματα διάψευσης, κατάθλιψης και η απουσία οραματισμών.[13]

Ο Μάρκος Μέσκος (1935) ανήκει στη δεύτερη μεταπολεμική γενιά, η οποία από τις πρώτες της ακόμα εμφανίσεις στα γράμματα δείχνει να έχει μια εντυπωσιακή τάση διασποράς, τόσο στα θέματα όσο και στη γλώσσα της. Κυρίαρχο μοτίβο των ποιητών της είναι η απουσία ενός ενιαίου και ενοποιού κώδικα γραφής, ενός κοινού προσανατολισμού ή μιας ηθικής στάσης απέναντι στην πολιτική και την ποιητική παράδοση. Ως συγκλίσεις μπορούν να αναφερθούν ο περιγραφικός ρεαλισμός ορισμένων, η δυσφορία και η οργή έναντι μιας κοινωνικής κατάστασης συμβιβασμού, σε μια εξομολογητική ατμόσφαιρα, έτοιμη να αποκαλύψει τα πιο απόκρυφα αμαρτήματα.

Στο ποίημα «Μετανάστης», ο ποιητής, απευθυνόμενος με παράπονο στην πατρίδα (στιχ.1, 17) εκφράζει στον ποιητικό του λόγο την αγωνία και το υπαρξιακό άγχος του. Κύριο άξονα του ποιήματος αποτελεί η αγάπη που νοιώθει το ποιητικό υποκείμενο για την πατρίδα του: «μη λησμονώντας τ’ ακρογιάλια σου» και πόσο σκληρή στάθηκε η ίδια για αυτόν: «[Ο]ύτε μια νύχτα..»

Στη συνέχεια με έντονη συναισθηματική φόρτιση και με κοινωνικό προβληματισμό μας περιγράφει πως το παρελθόν τον οδήγησε στην υπαρξιακή αγωνία του σύγχρονου ανθρώπου. Οι επιπτώσεις της ήττας και τα οξυμένα προβλήματα της μεταπολεμικής κοινωνίας αποτελούν το περιεχόμενο της ποιητικής του σύλληψης. Σε βασανιστική αναδρομή αναφέρεται σε συμβάντα της καθημερινής ιστορικής εμπειρίας: η ήττα του πολεμικού αγώνα (στιχ. 4), το οικονομικό αδιέξοδο (στιχ. 8), η ερήμωση της αγροτικής επαρχίας (στιχ. 9), ο θάνατος που σημάδεψε τη ψυχή του (στιχ. 12).

Στα ίδια περίπου ποιητικά πλαίσια του κοινωνικού προβληματισμού κινείται και το ποίημα «Μιλώ» του Μανόλη Αναγνωστάκη. Όμως, ο Αναγνωστάκης αναφερόμενος στα γεγονότα της μεταπολεμικής περιπέτειας εκφράζει συγχρόνως την αριστερή του ιδεολογία. Αντίθετα, στο ποίημα του Μέσκου η ιδεολογική του ταυτότητα δεν προσδιορίζεται. Μέσα από τα βιώματά του αντικατοπτρίζεται η ατομική του άποψη για το αίσθημα παθητικής αντίστασης που ένοιωθε μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού.[14]

Τέλος, «ο γλυκός θυμός από τα ελάτια του Βερμίου» θα μπορούσε να εκληφθεί ως υπερρεαλιστικό στοιχείο αλλά τείνει να μοιάζει περισσότερο με στοιχεία που απαντώνται στην ελληνική δημοτική ποίηση.


-4-
Δημήτρης Χατζής

«Η τελευταία αρκούδα της Πίνδου»

Ο όρος μεταπολεμικός αποδίδεται σε συγγραφείς που δημοσίευσαν λογοτεχνικά κείμενα μετά το 1943.[15] Στα έργα τους οι μεταπολεμικοί συγγραφείς παρουσιάζουν την κοινότυπη κοινωνική πραγματικότητα με λεπτομερή ακρίβεια και ρεαλισμό, διαφοροποιούμενοι από τις φανταστικές εξάρσεις των προγενέστερων ρομαντικών. O Δημήτρης Χατζής (1913-1981) και ο Αλέξανδρος Κοτζιάς θεωρούνται εκπρόσωποι της πρώτης μεταπολεμικής συγγραφικής ομάδας με βάση τη χρονολογία γέννησής τους.

Ο Δημήτρης Χατζής το 1976 παρουσίασε ένα μυθιστόρημα με τίτλο Το διπλό βιβλίο, το οποίο συγκροτείται από δεκαοκτώ ιστορίες με θέμα τη ζωή των Ελλήνων εργατών στη Γερμανία.[16] Απώτερος σκοπός του συγγραφέα ήταν να καταδείξει και να επισημάνει την επίδραση του σύγχρονου πολιτισμού στον άνθρωπο, ο οποίος καλείται να ζήσει μια συνεχώς διαμορφούμενη καθημερινότητα. Ο συγγραφέας επιλέγει ως θέμα την περιγραφή της μετανάστευσης, ένα οξύ πρόβλημα της εποχής, με απώτερο σκοπό την κατάδειξη της τραγικότητας του ανθρώπου που βιώνει το αδιέξοδο της προόδου.

Στο απόσπασμα «Η τελευταία αρκούδα της Πίνδου», στο πρόσωπο του ήρωα, Σκουρογιάννη καταδεικνύεται ο χαρακτηριστικός τύπος του απλοϊκού, αμόρφωτου Έλληνα, ο οποίος αναγκάζεται από το στενό περιβάλλον του χωριού να καταφύγει στη μετανάστευση για βιοποριστικούς λόγους. Ο συγγραφέας, χωρίς την παραμικρή εκζήτηση, μας παρουσιάζει τη νοσταλγία του ήρωα για την επιστροφή του στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Ο Σκουρογιάννης στη Γερμανία, καθηλωμένος στο βιωματικό παρελθόν του, δεν εντάσσεται στην εκεί πραγματικότητα και δεν επικοινωνεί με τους Έλληνες συμπατριώτες του. Οδηγείται στη μοναξιά, την οποία καρτερικά υπομένει με τη βαθιά πεποίθηση ότι, όταν θα επιστρέψει στο χωριό του, θα ξαναβρεί τον πρότερο τρόπο ζωής. Όταν τελικά μετά από είκοσι χρόνια καταφέρνει να επιστρέψει στο «Ντομπρίνοβο» αντιμετωπίζει την τεχνολογική πρόοδο και τους οικονομικούς μετασχηματισμούς που έχουν διαφοροποιήσει όχι μόνο το περιβάλλον του χωριού, αλλά και τους συχωριανούς του. Παράθυρο ευτυχίας ανοίγεται όταν επισκέπτεται τη φύση που έχει μείνει αναλλοίωτη.


-5-
Αλέξανδρος Κοτζιάς

«Αντιποίησις αρχής»

Από την άλλη πλευρά, ο Αλέξανδρος Κοτζιάς εμπνεόμενος από σύγχρονά του πολιτικά γεγονότα συγγράφει μυθιστορήματα με χαρακτήρες ταπεινωμένους και περιθωριοποιημένους, βασανιζόμενους από εμμονές, εγκληματικές πράξεις, αμαρτίες και αρρώστιες, όπως αυτοί του Ντοστογιέφσκι.[17] Απώτερος σκοπός του συγγραφέα είναι η εμβάθυνση στο ψυχικό κόσμο των χαρακτήρων, στις ενδόμυχες σκέψεις και τις συναισθηματικές παλινδρομήσεις τους. Αντίθετα, από άλλους μεταπολεμικούς συγγραφείς ο Κοτζιάς προέβαλλε επιπλέον στα έργα του προβλήματα της παραοικονομίας, τον οργασμό της οικοδομικής δραστηριότητας και το φαινόμενο της αντιπαροχής και την επιβολή του εξαστισμού στην κοινωνία.[18]

Ο συγγραφέας, στο μυθιστόρημά του Αντιποίησις αρχής[19] παρουσιάζει τον αντιήρωά του, το χαφιέ Μένιο Κατσαντώνη, εκθέτοντάς μας συγχρόνως τις τρεις ημέρες των γεγονότων της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Ο ήρωας, περιθωριακός τύπος, μπλεγμένος συνειδητά στο μηχανισμό της Χούντας ως πληροφοριοδότης, δηλώνει χαρακτήρα που δεν προσδιορίζεται πολιτικά, αλλά εντάσσεται στην εκάστοτε καθεστηκυία κατάσταση.

Προκύπτει με σαφήνεια ότι και οι δύο συγγραφείς, των οποίων έργα αναφέραμε, ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της ρεαλιστικής αφήγησης, παρουσιάζοντάς μας υπαρκτούς ανθρώπινους τύπους της μεταπολεμικής κοινωνίας. Είναι γεγονός ότι, ο Δημήτριος Σκουρογιάννης, μπορεί να θεωρηθεί αντιπροσωπευτικός ανθρώπινος τύπος της μεταπολεμικής λογοτεχνίας. Τα στοιχεία που προβληματίζουν τους ήρωες της εποχής και γίνονται εμφανή στο κείμενο είναι το αίσθημα μοναχικότητας και απογοήτευσης. Έτσι, οι ήρωες, παρουσιάζονται αξιοπρεπείς να αγωνίζονται με τις δικές τους δυνάμεις προσβλέποντας σε ένα καλύτερο μέλλον. Προέκταση του φαινομένου αποτελεί το συναίσθημα της προδοσίας που νοιώθουν είτε από την πατρίδα τους, είτε από τους συμπολίτες τους. Από την άλλη πλευρά, ο αντιήρωας του Κοτζιά μας προσφέρει στοιχεία ενός άλλου υπαρκτού ιδιόμορφου ανθρώπινου τύπου της εποχής. Η επιβίωση για τον Μένιο δεν αποτελεί μέρος αγώνα για τη ζωή, αλλά ενσυνείδητη κίνηση χαμαιλέοντα που συντάσσεται με τους εκάστοτε δυνατούς.

Συμπερασματικά, συγκρίνοντας τους δύο ήρωες διαπιστώνουμε ότι ο Σκουρογιάννης, ως απλοϊκός αγνός, τίμιος αγωνιστής της ζωής είναι αποδεκτός από την κοινωνία. Ο ατομιστής Κατσαντώνης, που δε χαρακτηρίζεται από ανθρώπινες αξίες, καταδικάζεται άμεσα στη λαϊκή συνείδηση.




Θανάσης Βενέτης

Aφάνεια

Χρόνια σκίζω τα ποιήματα που γράφω για τον πατέρα. Τον καιρό της Κατοχής, η μάνα δεν πίστεψε ποτέ ότι ήταν νεκρός. «Ο Κώστας θα γυρίσει», έλεγε, κι από τα μάτια της πηδούσανε δελφίνια. Δικαιώθηκε, όπως τα ποτάμια που μαντεύουν την άνοιξη, όπως ο άνεμος ανακαλύπτει τη γλώσσα του. Γύρισε - και ξανάφυγε. Το αποκάλυψε καθώς ξενυχτούσαμε τη σορό συγγενή μας ο τσαμπάσης Σωκράτης Ρομφαίας παραβιάζοντας την υπόσχεση της μπέσας. Λεπτομερώς αφηγήθηκε πως ο πατέρας, είκοσι δύο χρόνια μετά την εξαφάνιση του, εμφανίστηκε ως αποδημητικός 'Αγγελος ενώπιόν του, πήρε τις δέουσες πληροφορίες για τον καθένα μας χωριστά, ράγισε για την αδικοσκοτωμένη μας Ελένη, μας είδε όλους σαν τον κλέφτη, χωρίς να πάρουμε είδηση και ξανάφυγε για τον Παράδεισο ή την Κόλασή του βουλιάζοντας στα χιόνια μέσα του. Από τα όρια της μοίρας μου πιο πέρα, στις άβατες σκιές ψάχνοντας κάτω από τις λέξεις για να βρω το μυστικό τους νήμα.

Σκίζω συνέχεια τα ποιήματα που γράφω για τον πατέρα. Μαζεύω τα κομμάτια τους, τα καίω. Μεσ' απ' τις φλόγες βγαίνει ολοζώντανος. Τα μάτια του σπίτι που βρήκε ο σεισμός σακατεμένο τα χείλη του από άχυρο, ναυάγιο της φωτιάς. Κάτι μου σφίγγει την καρδιά και η φωνή μου χάνεται στου χρόνου το φαράγγι.

Θανάσης Βενέτης
Ανδρέας Αντωνιάδης

Εκστρατεία

Λίγο πιο έξω από το στρατόπεδο, στη διασταύρωση του δημόσιου δρόμου με το δρόμο του χωριού, στα πόδια του βουνού ήταν η «Δροσιά». Ένα χαρακτηριστικά χωριάτικο καφενείο που τοποθετώντας ένα τζουκ-μποξ και μερικά μοντέρνα καθίσματα προσπαθούσε ν' αποκτήσει μια σύγχρονη μορφή. Εκεί, πηγαίναμε όλοι σαν να είχαμε έξοδο μια-δυο ώρες και δεν προφτάναμε να πάμε ως το χωριό. Και τα βράδια του καλοκαιριού έπαιρναν μια ξέχωρη ομορφιά για μας, σαν καθόμασταν κάτω από τα χρωματιστά λαμπιόνια που ήταν κρεμασμένα στο πυκνό φύλλωμα μιας κληματαριάς. Εκεί πάλι γίνονταν οι επισκέψεις κάθε Σαββατοκύριακο ή Τετάρτη απόγευμα, από τους συγγενείς και φίλους μας. Η «Δροσιά» είχε γίνει ένα μέρος της ζωής μας. Εδώ και μια βδομάδα δεν είχα μιλήσει καθόλου στον Φοίβο κι ο λόγος ήταν η συμπεριφορά του σε μένα. ... το βράδυ στη «Δροσιά» μπαίνοντας με τον Πάρη, τον είδαμε μοναχό ακουμπισμένο στο τζουκ-μποξ ν' ακούει ένα σιγανό σκοπό. Ο Πάρις μου έκλεισε το μάτι και προχωρήσαμε λιγάκι πιο πέρα από κοντά του, κοντά σε κάποιο ανθυπολοχαγό. Πιάσαμε κουβέντα και προσποιόμουν πως ούτε καν τον είχα δει στο τζουκ-μποξ. Ο Πάρις γύρισε την κουβέντα για αυτόν κι ο ανθυπολοχαγός βρήκε ενδιαφέρον μια κι είχε ακούσει πως υπάρχει στον λόχο ένας «τέτοιος». (Σκέφτηκα πόσο παραλλαγμένες φήμες κυκλοφορούν, που μονάχα στον αρρωστημένο νου του ανθρώπου σχηματίζονται). Και πάλι ο Πάρις είπε πως ήμουν ο πιο ειδικός στο να μιλήσω για τα καμώματα του Λίτση (ίσως να μας άκουγε μάλιστα) κι εγώ αμήχανα και πεισμωμένα απέφευγα ν' απαντήσω μ' ένα τρόπο που επιβεβαίωνε τις φήμες που άκουσε ο ανθυπολοχαγός. Γέλασε δυνατά και είπε πιο δυνατά: - Καλό θα ήταν να γνωρίζαμε από κοντά την «αδελφή». Γύρισα με την άκρη του ματιού μου να δω την αντίδραση του Λίτση. Πρόφτασα να τον δω ν' απομακρύνεται γοργά με τα τόσα γνωστά και που όλοι κορόιδευαν βήματά του. Κατάλαβα πως θα' χαμε φτάσει στο απροχώρητο με τ' αστείο του ανθυπολοχαγού. Μα πιο πολύ θα τον πείραξε η δική μου ανοχή. Ένοιωσα μια πικρή ευχαρίστηση να με γεμίζει…
Ανδρέας Αντωνιάδης

Νίκος Δαββέτας

Το κίτρινο σκοτάδι του Βαν Γκόγκ /
Το κουκλόσπιτο στην Αρλ

Μέσα σε χώματα πολλά ένα κομμένο αυτί σαν πλατανόφυλλο το ρεύμα ταξιδεύει* κάποτε θα ψιθυρίζαμε σ' αυτό τ' αυτί σε τελετές δημόσιες και ιδιωτικές στιγμές λόγια γλυκά ή αυστηρά τώρα μέσ' απ' τη γη δεν ξεχωρίζει τα βήματα του ανθρώπου που έσταξε φαρμάκι στο λαβύρινθό του και δεν ανατριχιάζει από το τρόχισμα του μαχαιριού στα σιδερένια νεκροκρέβατα της Αρλ θυμάται μόνο την 'Ανοιξη που τα πουλιά τρυπώνουν απ' τη στέγη και κινούν για λίγο τα νήματα οι κούκλες να ξεμουδιάσουν τ' αρρωστημένα τους μέλη να δοκιμάσουν τις σκουριασμένες τους κλειδώσεις στο σανίδι.

Με τη ζέστη ανοίγουν οι μαύρες συμπληγάδες περνά μονάχα ο τζίτζικας πάνω σε μια παλάμη φως μονότονα να τραγουδήσει γι' αυτούς που ξυπνάνε με τη σκέψη τους στο θάνατο όμως εύκολα αναβάλλουν για την επομένη με την κρυφή ελπίδα πως όλα μπορούν να ξαναρχίσουν από το μηδέν όπως κάθε Μάρτιο ένας καινούργιος κόσμος πρασινίζει και τα σκουλήκια μπορούν να νοσταλγούν τα πτώματα που κράτησαν ταριχευμένα οι πάγοι του χειμώνα

και οι πλυμένες από τη βροχή ρίζες σαν κέρατα χωμένες στο σώμα αυτό που ταξιδεύει ακέφαλο μπορούν αν ελπίζουν στο κίτρινο σκοτάδι του Βαν Γκογκ.

Σπύρος Λ. Βρεττός

ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ 1995 Μ.Χ.

Συνέβη τότε και αυτό:
ενώ κάτω από το τραπέζι,
στων παπουτσιών τις λάσπες
και στα κολλημένα χόρτα,
παραμόνευε ο ίλιγγος μιας άγριας
μάλλον ιστορίας,
επάνω απ' το τραπέζι
αγκάλιασε με το αριστερό του το ψωμί
και με το δεξί το έκοψε βαθιά,
φθάνοντας και στο ψίχουλο του ύπνου.

Όμως την ώρα που έβγαινε από το όνειρο
βγήκε στο χώμα χιόνι.
«Για έλα εδώ», του φώναξε
ζητιάνα παγωμένη η Ιστορία.
«Τέτοια σου υπαγόρευα,
πώς κόβουν το ψωμί σε μάθαινα
όλη τη νύχτα;»
Και του αρπάζει το ψωμί
ως και το ψίχουλο του ύπνου.

Και τότε αυτός:
«Ήταν χειμώνας ξαφνικός.
Λάσπες στα πόδια μου και κολλημένα χόρτα.
Κατέβαινα από σχισμένα κράτη».
Σπύρος Λ. Βρεττός



Γιώργος Γαβαλάς

ΜΑΖΩΧΤΗΣ ΟΝΕΙΡΩΝ

"Κι αν η ελπίδα πέταξε μια μέρα η μια νύχτα
είναι γι' αυτό λιγότερο φευγάτη"

Την ώρα που φίδια οχιές
μαχαιρώνουν στη νύχτα τη σιωπή
κι η κραυγή λυγμός του παραπονεμένου
χαστουκίζει τον ήλιο
χαρίζω μάτια σε τυφλούς
μ' αηδόνια γέμισα τα δέντρα

Την ώρα που εσύ επενδύεις στ' άδεια κεφάλια
φιλμάκια του ιντερνετ
άδειες κουμπότρυπες κυκλοφορούν
κρεμασμένες πάνω
σ' ανθρώπινους σκελετούς
Κι όπως πάντα μόνος ανασκιρτώ
ανάμεσα στα πτώματα
δίνοντας στίγμα στους δειλούς
να με ξαναδολοφονήσουν
κλέβοντας όνειρα απ' τους νεκρούς
για την άλλη ξάστερη μέρα

Ερχεσαι δήθεν αδιάφορα
μετράς τύψεις
στα ματωμένα στήθια των αγοριών
που ανέγγιχτα
απ' τις αγκαλιές των κοριτσιών
επίμονα ζητούν μια νέα χρυσαυγή
να τους ξαναβυζάξει

Στέκω μπρος στη βουή τ' ακρογιαλιού
που το χτυπάει το κύμα
μες τη γροθιά σφιχτά κρατώ
δέκα σπυριά μαλαματένιο όνειρο
δέκα σπυριά ελπίδα
Δεν τα χωράει ο ουρανός
δεν τα χωράει η γης μου

Κι όμως κι αυτά πως γλυστρούν
μέσα απ' τα δάχτυλά μου
στο κύμα τ' αδυσώπυτο
και χάνονται
ενώ με παίρνει το κλάμα
ποταμός το κλάμα.

Οτι θωρούμε ή φαινόμαστε
ένα όνειρο μέσα σε κάποιο όνειρο;

Πέρα στον ορίζοντα
ένα παράθυρο ορφανό
ταξιδεύει τώρα τους ξεριζωμένους
έχοντας στις αποσκευές
ότι έχω περισώσει
ένα σπυρί μαλαματένιο όνειρο
ένα σπυρί ελπίδα
Γιώργος Γαβαλάς

Ευγένιος Αρανίτσης

ΘΑΛΑΣΣΑ

...Το ράγισμα κυριάρχησε κι είναι ανερμήνευτο: μακριά Απ' την παρήχηση των κυμάτων, ένας ολόκληρος κόσμος Κινείται σπασμωδικά προς τα όρια. η ειρωνεία του, Η εμμεσότητά του πρέπει τώρα να χρεωθεί στην ευτέλεια Των ανακλαστικών μας, στη λύσσα μας για κατάχρηση. Το φως δεν καίει, είν' ένα φως θεωρητικό. Δεν περιμένει Εμάς, μόνον ξοδεύει το υλικό των κορμιών για το πλεονέκτημα Κάποιας ουδέτερης αναδρομής ή επιτάχυνσης. Ο σκιώδης του Όγκος οδηγήθηκε στην απώλεια κι η απώλεια βεβηλώνει Την παλιά μας εκλεπτυσμένη ασυμμετρία. Ό,τι εκτιμήθηκε Χάνει βάρος και επιπλέει. εκεί εκτίθεται

Σαν κειμήλιο αδιαφορίας, ώσπου σαπίζει. Κανένα δόγμα Δεν είναι απόρρητο. όλα έπονται ή προηγούνται, Παραταγμένα, μονοδιάστατα, ευεξήγητα, δηλωτικά Μιας ανυπόμονης ενσωμάτωσης της σκέψης στο αντικείμενο Ώστε ο ρυθμός της να συμπίπτει με τη στίλβουσα πρόσοψη Του καθενός από αυτά. Κι έτσι δεν μας χρειάζονται τα μισόλογα, Γιατί ανάμεσα στη φυσιολογικότητα και τη σκιά της Χωράει μόνον ένα ναι ή ένα όχι, μια εικόνα ή τίποτα. Τέτοιο δράμα πως θα μπορούσε να τραγουδηθεί; Την μελίγηρυν Αηδόνα εδέξατο νώτοις δελφίν, και πτηνήν πόντιος ηνιόχει. Πιστοτάτω δ' ερέτη πορθμευομένη τον άκωπον ναύτην Τη στομάτων θέλγον εγώ κιθάρη... Νοημοσύνη, τρυφερότητα, Απείθεια, όλα βρίσκονται γραμμένα εκεί, στον ήχο του ήχου σου. Οι δίνες φαίνεται να έχουνε προκληθεί απ' την πορεία Του γεγονότος προς τη συνείδηση, απ' τη συχνότητα Του αντίκτυπου στους ομόκεντρους κύκλους του. Ομιλία, Φτωχή συνήθεια της κοινής μας αναπνοής, σου ανέθεσα Να αναθρέψεις το παιδί μου σωστά.

Περίμενέ το να σε ακούσει. Δείξε τα δόντια σου σ' αυτή τη δέσμη (με ξεκουράζει Να σου μιλάω) των εξηγήσεων για το FORWARD, για το REPLAY. Το ρολόι εκείνο (τόσο ντελικάτο! Σφαιρική απεικόνιση τ' ουρανού Όπου Ήλιος, Σελήνη, ζώδια και πλανήτες χόρευαν στην αυτόματη Δράση βαρούλκων και τροχών σαν την έλλειψη απερισκεψίας Οδοντωτών) που ο σουλτάνος της Δαμασκού Σαλαντίν Έκανε δώρο στον γερμανό αυτοκράτορα Φρειδερίκο Β΄, Ή το ρολόι της Φεζ, στο Μαρόκο (1357 υδραυλική Κλεψύδρα, ξύλινα ράμφη, λιθοσφαιρίδια) είναι πρώιμες ενδείξεις Ότι ο άνθρωπος κουράστηκε απ' τις αρνήσεις που τον κρατούν Στην κυκλικότητα μιας αφήγησης, ότι δεν μπόρεσε να καταλάβει Τα γεγονότα παρά μονάχα μέσω εκκρεμοτήτων και γενικεύσεων. Ήλιοι, σπουδές στη ευδαιμονία, γαμήλιες συνθέσεις, Αναγνωρίζετε το χαμένο σας υποκείμενο; (Κυματίζουνε τόσο Εξευμενιστικά οι λόφοι στο αντιφέγγισμα της έννοιας - λόφος, Που εκατομμύρια μικρά "αλίμονο", στο νεράκι, φτιάχνουνε ένα. Στρογγυλό "ευτυχώς").

Λοιπόν εμείς τ' αναγνωρίζουμε: Ποτέ δεν γίναμε οπαδοί της κατ' ανάγκην συμπόρευσης, Της συναίνεσης, του υπερθεματισμού στην ομαλή Διεκπεραίωση των απείρων λειτουργιών της δυνητικότητας, Ποτέ δεν στέρξαμε καμία στρατηγική της επιθυμίας. Αλληλεγγύη λέγοντας, εννοούσαμε μια μεταβίβαση a priori Μη χρονική. Εδώ είν' αλλιώς. (Να! μία πέρκα ή μήπως ήτανε Σαργός! Θα τον άγγιζα παραλίγο! Αν τα μάτια σου ’νοιγες, θα ΄χες ήδη απολαύσει ραβδώσεις ενός λευκόχρυσου Γιαλού μέσα στην έννοια-γιαλός!) Γιατί ο αντίλαλος Της λησμονιάς βρίσκεται γύρω μας. Θα με ρωτήσεις: Εάν, αδιάκοπα, το περιεχόμενο της εμπειρίας του εδώ-τώρα, Αιμορραγεί, σε τι χρειάζονται τα ρολόγια; (Και μι' αχιβάδα! Θα στην κρατήσω!) Χρησιμεύουνε, πίστεψέ με, σαν ενθύμια Αυτού του πράγματος, του χαμένου παρόντος.

Στη νεκρή Υλικότητα του χρόνου εξασφαλίζεται μια συμφέρουσα Επαλήθευση. Πράγμα αφύσικο! Γιορτές, πετάγματα πουλιών, Ανηθικότητες, όλος ο χρόνος έχει ήδη υπάρξει, Όλη αυτή η συνενοχή υπεραπλούστευσης κι εφευρήματος, Όλες εκείνες οι συναιρέσεις κοινοτοπίας και τέχνης Έχουν κιόλας καταγραφεί σχολαστικότατα Στα αρχεία. Αναπαράγονται. Τεμαχίζονται. Τρομερή ματαιοπονία. Γι' αυτό ν' ακούς τον παφλασμό και να ξέρεις Πως περισσεύει ό,τι δεν έχει αιτία κι ούτε το ίδιο είναι αιτία. Η ροή του στιγμιαίου επιταχύνεται βάναυσα Με τις εντάσεις, οι εκδορές της στην ψυχή είναι ανεξίτηλες. Γι' αυτό ν' ακούς τη σιωπή της σιωπής καθώς το ξύλινο Πέταγμα αναδεύει στο νερό την εντέλεια. Το REPLAY, Και το PAUSE του Ραμσή η σπατάλη των αποδείξεων Ότι η πλάση δύει σ' έναν αλλόκοτο μεσημβρινό Αυτοανάλωσης του εικονικού της χρόνου δεν σου ταιριάζει. ’κου καλύτερα, άγγελέ μου, μία διήγηση που μας κήδεψε Ανακαλώντας τις αξίες του συμβολαίου όταν η ώρα μας εκπνέει Γλυκά με τα τριξίματα του ξύλου. (Έτσι κι η βάρκα μας Που 'γινε ολόκληρη ένας ρόζος αγάπης)...


Χρίστος Λάσκαρης

ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΠΡΩΙΝΟ

Όμορφο κυριακάτικο πρωινό
με τα κορίτσια
να ανηφορίζουν στολισμένα.

Απ' τις καμπάνες σου
δε μπορώ να αρπαχτώ.

ΤΟ ΠΗΓΑΔΙ

Έριχνε ποιήματα σ' ένα πηγάδι μέσα.
Θα το εξαφανίσω, είχε πει
κι απλώνοντας το χέρι του στον ουρανό
έκοβε κάθε τόσο
κι από ένα-

ώσπου ο ουρανός άδειασε.

ΟΝΕΙΡΟ

Στο σπίτι μας πάλι:
ο πεθαμένος πατέρας μου
μου χαϊδεύει τα μαλλιά,
η μάνα μου ράβει.

Όταν ξυπνήσω
θα είναι δύσκολα.

Χρίστος Λάσκαρης

Τηλέμαχος Χυτήρης

τα Ποιήματα:

Καλοκαίρι και το τέλος της ομιλίας

ς΄
Τρυφερό μονοπάτι
Μπλε νύχτας
Ποια γη;
Ποια Ιθάκη;
Ο χρόνος δεν είναι ποτέ
Στην ώρα του

Αγρυπνώ

ια΄
Το αηδόνι
Λέει το ανείπωτο
Μα δεν το ξέρει

Ο τυφλός
Βλέπει τον έρωτά του
Κι άλλοι τυφλώνονται απ' αυτόν

Όλα γίνονται για να γίνουν
’ξαφνα σπίθες
Ανάβουνε
Και σβήνουν

Από τη συλλογή "Τόποι νέοι"

Ο ΚΥΚΝΟΣ

Μέσα μου υπάρχει
ένας κύκνος
και μια ωραία γαλάζια λίμνη.
Ο κύκνος
μου επιτρέπει να ζω
πάνω από τη λάσπη του βυθού
της ωραίας
της γαλάζιας
λίμνης.

ΟΔΥΣΣΕΙΑ

Δεμένος τρυφερός αλλιώτικος
Δεμένος στο κατάρτι μου.
Τόσα νερά στο δωμάτιό μου!

Ας έρθουν οι σύντροφοι
Ας έρθουν οι σειρήνες
Ας έρθει - έστω - ένας υδραυλικός.

Από τη συλλογή "Σα να συνέβη"

ΣΧΕΔΟΝ ΗΡΕΜΑ

Σφυρίγματα
Από μέρος βαθύ κι απόμερο
Φθάνουν Εδώ
Μέσα σε ποδοβολητά και σκόνη
Πώς να μετατρέψω
Τούτο τ' απόκρυφο άκουσμα
Σε λέξη;
Ρίγος
Κι όποιος θέλεις ας καταλάβει
Εγώ ωστόσο
Θα ζω κάτω απ' αυτό
Το αιωνόβιο δέντρο
με τη σκόνη να μου πέφτει
Στα μαλλιά
Στα ρούχα
Στην ψυχή μου

Από τη συλλογή "ΘΕΜΑ"

ΧΟΡΟΣ 2

δεν
δεν το φύλλο δεν
δέν-τρο

δεν η άνοιξη
δεν η επιθυμία
δεν ο δόλος δεν
δεν-τρο

δεν η λάμψη
δεν η μανία
δεν το κόκκινο το κόκκινο δεν
δεν-τρο

δεν ω
δεν α
δεν αγωνία
δεν η κρύπτη δεν η κρύπτη δεν η κρύπτη

δεν
δεν το φύλλο δεν
ΔΕΝΤΡΟ

Από τη συλλογή
"Ποιήματα εκ προμελέτης"

τ' άνθος
τ' άγριο της πλαγιάς
ποτέ δεν θάκοβα εγώ.
εσείς το χαλάσατε
και τώρα το κρατάτε φρέσκο, λέτε
στ' ανθογυάλι
αυταπάτες
τ' άνθος πέθανε
να το ξέρετε
κι είναι άχρηστο
και βλαβερό θάλεγα
νάχετε για στολίδι
ένα νεκρό

Τηλέμαχος Χυτήρης

Βασίλης Καραβίτης

Οκνηρίας εγκώμιον (η εργασία ως παράγων μονίμου δυστυχίας)

Τώρα που γερνάω ανεπανόρθωτα, αρχίζω επιτέλους να εξηγώ μερικές κρίσιμες μειονεξίες των μεγάλων. Αυτές λόγου χάρη που υποσημαίνονται με κάποιους αφορισμούς τους, όπως «αν σταματήσω να δουλεύω, χάθηκα» ή «μόλις μπω στη σύνταξη, κλάψε με». Και οι ακροατές που τυχαίνουν, ιδίως οι οικείοι, θαυμάζουν το κουράγιο τους που δεν το βάζουν κάτω! Ελάχιστα ξέρω από ψυχολογία και ίσως γι' αυτό δεν εμβάθυνα στο ζήτημα νωρίτερα. Και όμως βρισκόμουν ανέκαθεν μπροστά στο οξύμωρο συντηρητικό της ζωής.

Γιατί πέρα απ' τη νομιμοφάνεια, την ύπουλη δικαίωση που καλλιεργεί όψιμα η γελοία κοινωνική μας ύπαρξη για το μύθο της εργασίας, το κακό έχει τις ρίζες του αλλού: στην μέσω του μοντέλου εργασίας των μεγαλυτέρων μας καθημερινή διαφοροποίηση της παιδικής μας φύσης, ώστε να νιώθουμε από τόσο νωρίς απαίσια τεμπελιάζοντας ή κάνοντας τα μικρά ή μεγάλα κέφια μας. Και προπαντός σαν παράνομοι, σαν κλέφτες, κατάσταση που απηχούν αργότερα κουβέντες μας απαρατήρητες, πλήν σημαδιακές, όπως «έκλεψα δυο ώρες για σινεμά» ή «στάθηκε αδύνατο να κλέψω μια βδομάδα για διακοπές». Μέσα λοιπόν από τέτοιες εμβόλιμες κι αστάθμητες ενοχές δημιουργήθηκε από παλιά το απέραντο εργοτάξιο των ανθρώπων και το εργατικό είδος που καταντήσαμε. Με πρωταρχικούς όμως υπεύθυνους τους εκάστοτε μεγάλους και το επαίσχυντο παράδειγμα της εργατικής νοοτροπίας τους, που εξαιτίας της ισχυρίζονται κωμικά πως αν σταματήσουν να δουλεύουν θα πεθάνουν πριν την ώρα τους.

Εξέλιξη δηλαδή τελείως άσοφη κι ανάποδη ή, μάλλον, για όσους πιάνουν σωστά το πράγμα, η βιωμένη φρίκη των τραυματικών σλόγκαν της παιδικής ηλικίας: «ο μή εργαζόμενος μηδέ εσθιέτω», «αργία μήτηρ πάσης κακίας» κ.α. (για να θυμηθούμε πως λειτουργεί η πλύση εγκεφάλου, που δήθεν την ανακαλύψαμε τώρα). Κι από κοντά τα γνωστά τροπάρια -φόβητρα της Εκκλησίας, κυριαρχουμένης από τους συντριπτικά «πρεσβυτέρους» στα μάτια μας (έστω και νεαρούς) παπάδες. Εδώ πρέπει να θυμίσω και τις απαίσιες μέρες του κατηχητικού (άλλη θεάρεστη γεύση εργασίας μετά το μαρτύριο του σχολικού καταναγκασμού), όπως και τα σχετικά αγγαρέματα τόσων παιδικών φίλων, όταν παρίσταναν αλύγιστοι και αταίριαστα παγεροί τα παρθένα παπαδάκια στις κυριακάτικες λειτουργίες.

Από κάτι τέτοια ξεκίνησε και κράτησε για πολύ καιρό η ανάρμοστη, αστεία θρησκοληψία μας, από την οποία κατατρύχονται ακόμα μερικοί. Όσο για μένα, θυμάμαι, ήμουν μόλις οκτώ-εννιά χρονών και η ταυτόχρονη αψυχολόγητη θητεία μου στο δημοτικό και στο κατηχητικό κατέληξε ξαφνικά σ' ακατάσχετους εμετούς. Με πήγαν στο γιατρό, που εισέπραξε την επίσκεψη και διέγνωσε σοβαρότατα πως δεν βλέπει τίποτα «οργανικό». Τότε ο έξυπνος πατέρας μου - Θεός σχωρέσ' τον- κατάλαβε την αληθινή αιτία της αρρώστιας μου και με στρίμωξε άγρια, φωνάζοντας «αυτά τα κόλπα δεν περνάνε σε μένα. Δε θέλεις σχολείο; Ωραία. Θα μάθεις μια τέχνη να βγάζεις το ψωμί σου». Μ» έστησε λοιπόν σ' ένα σιδηρουργό φίλο του να ισιώνω απ' τ' άγρια χαράματα ως το βράδυ σκουριασμένες άχρηστες πρόκες.

Μετά από ένα τριήμερο φοβερού βασανισμού επέστρεψα στο σχολείο έντρομος και ντροπιασμένος. Από τότε έγινα ο πιο σπασίκλας μαθητής, υπόδειγμα για τους ανήσυχους συμμαθητές μου κι αυτό κράτησε σ' όλο σχεδόν το γυμνάσιο. Στην περίοδο αυτή ανάγονται κι εκείνες οι απαίσιες παιδικές κατασκηνώσεις των διακοπών: αντί για ξεκούραση, αμείλιχτο απ' την αυγή προσκοπικό πρόγραμμα διανθισμένο από ομαδικά, υμνητικά τραγούδια για το «θαύμα της εργασίας» ( «η δούλεψη κάνει γερά τα κορμιά / δίνει υγεία, χαρά / δούλευε, δούλευε πάντα πολύ, / δίχως δουλειά είν' η ζήση θολή» και τα τοιαύτα).

Στην εβδόμη γυμνασίου, κάτω από τις έντονες διεργασίες της ήβης, ανακάλυψα γρήγορα τη νύχτα κι άρχισα ασυγκράτητος να ρεμπελεύω. Όμως το κακό είχε πια συντελεστεί. Ήμουνα ήδη μια λειψή προσωπικότητα, διχασμένη πρόωρα σε δοσμένα καθήκοντα δουλειάς και στις άλλες, δικές μου τάσεις, που από τότε πρέπει να τις ικανοποιώ, όπως είπα, σαν τον κλέφτη, γιατί προπαντός μου στοιχίζουν πολύτιμο χρόνο εργασίας.
Βασίλης Καραβίτης

Η ελιά και κάτι σαν
αιώνιο που συγκρατεί

'Aσημο καταφύγιο της ζωής
Ξέχασε όλα τα δόγματα της συμμετρίας
Κι αισθητικά αδιάφορη αποδέχτηκε
Να κρύβει συνέχεια τ' αληθινό της πρόσωπο
Μες σε κατάξερους κορμούς κι επίφοβες κουφάλες,
Έτσι θυσιάζοντας για πάντα την ομορφιά
Ξεγελάει ακόμα τον παντεπόπτη χρόνο
κερδίζοντας μια λαθραία αιωνιότητα
Που η επαίσχυντη ζωή αρνείται να προσφέρει
Τώρα μέσ' από τόση διάρκεια σίγουρη
Μπορεί και γίνεται χωρίς να το ξέρει
Ταπεινά χρήσιμη
Σαν τη σκεβρωμένη μάνα
που οι ρίζες της απλώνουν και κρατάνε
όσο περισσότερο παλιώνει.

Θύματα λοιπόν των αγίων εργατικών πατεράδων μας, μεγαλώσαμε από μικροί αναπτύσσοντας ασυνείδητα ένα αφύσικο εργατικό ένστικτο, ποτισμένο με εκδικητικά αμφίθυμα συναισθήματα. Ανταλλάσσοντας τις πιο πολλές φορές το φτωχό μαξιλάρι μιας ήσυχης ψευτοσυνείδησης με μιαν αφάνταστα κοπιαστική ημέρα εργασίας. Εν τω μεταξύ γερνάμε συνέχεια, γύρω μας αρχίζουν ν' αραιώνουν οι πιο καλοί μας φίλοι, γεμίζει η αδηφάγα κοινωνία από συμπαθείς ανώμαλους, οι γυναίκες σηκώνουν κεφάλι και ζητάνε άγνωστα δικαιώματα, τα παιδιά ξυπνάνε πρώιμα και γίνονται ωραίοι αναρχικοί, τρίζουν και πέφτουν πανάρχαιοι θεσμοί κι όσοι αντέχουν είναι στα χάλια τους.

Έχουμε πάντα τα προσωπικά μας βάσανα, λόγω κατασκευής κι απωθημένων, ηλικίας, υγείας, γάμου ή αγαμίας και μοναξιάς. Επιπλέον, τα λεγόμενα «κοινά» προβλήματα του υπερπληθυσμού, των καυσαερίων, της αστυφιλίας, της κυκλοφορίας, της συγκοινωνίας, του πράσινου, κτλ. Όμως τα μυρμήγκια που ξέρουμε επιταχύνουν το ρυθμό εργασίας τους (από καιρό διαφαίνεται και πρόβλημα ανεργίας που ξέχασα να αναφέρω). Κοντά στο εξοχικό μου σπίτι, αποχτημένο με τον ηλίθιο ιδρώτα σκληρής δεκαπεντάχρονης δουλειάς, σηκώνεται διακριτικά ένα αριστοκρατικό τρελάδικο, με άφθονο γκαζόν, κλιματισμένα δωμάτια και ήπιες, ντρεσαρισμένες νοσοκόμες. Λένε πως οι τρελοί θα τη βγάζουν εκεί αριστούργημα. Αλλά καλύτερα να μου λείπει το βύσσινο.


Νίκος Παπανδρέου

Δέκα μύθοι και μία Ιστορία
Εισαγωγή:

Για να σου γνωρίσω την Ελλάδα, θα μοιραζόμουν μαζί σου μια ντομάτα στις αμμουδιές της Σκοπέλου, θα σου άνοιγα με το σουγιά μου έναν αχινό και θα σου πρόσφερα τα κατακόκκινα αυγά του, καθώς η αλμύρα θα τέντωνε την επιδερμίδα στις πλάτες μας. Θ' αφηνόμασταν πάνω στα λευκά κύματα και το βράδυ θα μουσκεύαμε στο φως του φεγγαριού. Θα σου ξέραινα έναν αστερία και θα τον κρεμούσα στον τοίχο για να μυρίζει Αιγαίο το δωμάτιό σου, θα σου έδινα ν' ανασάνεις το άρωμα της λυγαριάς, του αμμόχορτου και της πιπερόριζας. Θα σου μάθαινα να παίζεις Μουντζούρη και Μακριά Γαϊδούρα και πώς να κάθεσαι στην αγκαλιά μιας φραγκοσυκιάς χωρίς να σε τρυπήσουν τ' αγκάθια της, θ' ακούγαμε βυζαντινούς ύμνους στην εκκλησία και θα ρουφούσαμε το μέλι από την κηρήθρα.

Για να σου γνωρίσω την Ελλάδα, θα σε πήγαινα στα μέρη μου, εκεί που κυνήγησε ο Ηρακλής τον Ερυμάνθιο Κάπρο, και θα άφηνα μια ογδοντάχρονη να σου ιστορήσει πώς ήρθε στον κόσμο ο παππούς μου, μετά από μια δύσκολη γέννα, με τον ομφάλιο λώρο τυλιγμένο στο λαιμό του έτοιμο να τον στραγγαλίσει, και πως βγήκε νικητής κρατώντας ένα τριαντάφυλλο στο χέρι και πως η μαμή του έβαλε ένα σύκο ανάμεσα στα σκέλια, για να μυρίζει γλυκά και να τραβάει τις γυναίκες όταν θα μεγαλώσει.

Θα σε πήγαινα στη Χίο, απέναντι από την Τουρκία, εκεί που γεννήθηκε ο πατέρας μου, και θα σου έδειχνα τοίχους σημαδεμένους από τουρκικές οβίδες. Δεν έχω παιδικές αναμνήσεις από τον πατέρα μου. Δεν θυμάμαι τη μυρωδιά της κολόνιας του, το σχήμα των χεριών του, τον τρόπο που φορούσε το καπέλο του. Τον βλέπω να τον κουβαλάνε στους ώμους τους χωρικοί, να στέκεται μόνος του σ' ένα μπαλκόνι, τον βλέπω κυκλωμένο από κόσμο, χαμένο στις αγκαλιές τους. θα σου μαρτυρούσα ότι δεν χρειαζόταν σύκα για να τραβάει τις γυναίκες, θα σου μιλούσα για τον τρόπο που έδειχνε να ξέρει τι σκέφτεται το πλήθος και την ικανότητά του να οδηγεί τις σκέψεις αυτές ένα βήμα πιο πέρα, κι ύστερα θα σ' άφηνα να διαλέξεις κάποιον στην τύχη για να σου πει γιατί τον μισεί ή γιατί τον λατρεύει.

Κάποτε, όταν ο πατέρας μου αρρώστησε βαριά, με βρήκε στην κουζίνα του σπιτιού μας ένας άντρας με τη φωτογραφία του πατέρα μου κολλημένη κατάστηθα και μου έδωσε κάτι που έμοιαζε με κατάλογο κρεοπωλείου. Θα μπορούσε όμως να ήταν και νομικό έγγραφο:

Εγώ, ο υπογράφων, υπόσχομαι να προσφέρω στον αρχηγό τα κατωτέρω:
1 συκώτι
1 καρδιά
1 πνεύμονα
1 νεφρό
1 μικρό ή 1 μεγάλο έντερο
1 πόδι (όχι το δεξί που έχει δύο ουλές)
και να συνεργαστώ με τους θεράποντες γιατρούς που θα επιλεγούν για να τα αφαιρέσουν.

Θα σε μάθαινα να αναγνωρίζεις αυτή την ειδική ράτσα ανθρώπου, τον φανατικό, και θα σου έδειχνα πώς να τον ξεχωρίζεις μέσα στο πλήθος από το ασάλευτο βλέμμα του, από τον τρόπο που κινείται μέσα σ' ένα δικό του ήσυχο σύμπαν. Ξέρω να οσμίζομαι από μακριά το ιδρωμένο πάθος του. Ο φανατικός είναι αυτός που σε πνίγει στην αγκαλιά του, που χουφτώνει τα αχαμνά σου για να διαπιστώσει πόσο άντρας είσαι. Είναι αυτός που ανατρέπει την ισορροπία του κόσμου.

Όταν στις αρχές του '60 φύγαμε από την Αμερική και ήρθαμε στην Ελλάδα, τ' αδέλφια μου, εγώ κι η μητέρα μου -μια εντυπωσιακή πυρόξανθη βόρεια που γεννήθηκε σ' ένα εργατικό προάστιο του Σικάγου και είχε μάθει από τον πατέρα της να δουλεύει σκληρά, να κρατάει το μέτωπό της καθαρό και να μην γκρινιάζει για τον καιρό - έπρεπε να μάθουμε να ζούμε σε δύο κόσμους. Ο Αμερικανός παππούς, όταν του είπα πως είμαι ματιασμένος, μ' ανάγκασε να πλύνω το στόμα μου με σαπούνι για να το καθαρίσω από τις αηδίες που έλεγα, ενώ ο Έλληνας παππούς μ' έφτυσε στο μέτωπο και μου πρόσταξε να μην κοιτάξω κανέναν στα μάτια για είκοσι έξι ώρες. Διάβαζα Μπάτμαν στα αγγλικά και Μικρό Ήρωα στα ελληνικά, ονειρευόμουν ότι έκανα παρέα με τον Αβραάμ Λίνκολν αλλά και τον Γιώργο Θαλάσση και καταβρόχθιζα με το ίδιο πάθος τους γιαννιώτικους μπακλαβάδες της Ελληνίδας γιαγιάς και τις αμερικανικές μηλόπιτες - τις καλύτερες σ' όλη την περιοχή ανατολικά του Μισισιπή - που μας έφτιαχνε η άλλη γιαγιά, που είχε τιμηθεί το 1932 με το πρώτο βραβείο στο διαγωνισμό μαγειρικής του Ιλινόι.

Από το τυχαίο και μόνο γεγονός ότι ο παππούς και ο πατέρας μου ήταν πολιτικοί, οι Έλληνες μ' αγκάλιαζαν, με φιλούσαν, με σήκωναν ψηλά, μου ζητούσαν να παντρέψω τις κόρες τους - ή να τις παντρευτώ ο ίδιος - και μου λέγαν μυστικά που μόνο στον εξομολογητή τους θα μπορούσαν να πουν. Αντίθετα από μένα, εκείνοι ακούγαν τη "μυστική βοή των πλησιαζόντων γεγονότων" και τα στρατιωτικά εμβατήρια. Για να μας προστατεύσουν, μας χάριζαν εικόνες, άναβαν κεριά, έκαιγαν λιβάνι στα σκαλοπάτια μας, ράντιζαν με βασιλικό βουτηγμένο στον αγιασμό τα σκαλιά του κήπου μας ή κρεμούσαν τάματα στο φράχτη και μας έφτυναν για να ξορκίσουν το κακό μάτι.

Τη νύχτα της δικτατορίας, όταν ένας αξιωματικός του στρατού - σαν αυτούς που σου έμαθα ήδη να ξεχωρίζεις - ήρθε να συλλάβει τον πατέρα μου, νόμιζα πως ήταν κλέφτης και μιμήθηκα τη σειρήνα του περιπολικού για να τον τρομάξω. Ήμουν σε μια ηλικία που μου άρεσε να κάνω διάφορους ήχους: το απειλητικό γάβγισμα του σκύλου, το χλιμίντρισμα του αλόγου, το ξυπνητήρι και τον τσιριχτό ήχο του καφέ που χύνεται από το μπρίκι. Δεν τρόμαξε. Όταν μπήκε στο δωμάτιο που κοιμόμουν, με κοίταξε ακίνητος. Νόμιζα πως αν τον πλησίαζα θα έπεφτα σε ρουφήχτρα, λες και μέσα του έκρυβε κάποιο μεγάλο μαγνήτη. Πρέπει να ζει, γιατί τον βλέπω ακόμα στα όνειρά μου.

Εκείνη τη νύχτα εξασθένησε η δύναμη της οικογένειας, απορρυθμίστηκε η τροχιά της. Η αδελφή μου κλείστηκε στον εαυτό της, ο μεγαλύτερος αδελφός μου θεώρησε ότι αυτός έφταιγε για τη σύλληψη του πατέρα και ρίχτηκε στην πολιτική σαν μινωικός χορευτής. Ο μικρός μου αδελφός οχυρώθηκε πίσω από το παραπλανητικό του χαμόγελο, ενώ εγώ έβλεπα στον ύπνο μου να πνίγομαι στα χέρια του φανατικού αξιωματικού. Όσο για τους γονείς μου, εξάντλησαν την αγάπη τους για το "υπέρτατο αγαθό" και τον "υπέρ πάντων αγώνα". Η πολιτική είναι ο εχθρός της οικογένειας. Μια αντίπαλη δύναμη. Κάποια στιγμή η αγάπη, όσο δυνατή κι αν είναι, ζαρώνει και κρύβεται στην γωνία, ενώ η πολιτική, ολόγυμνη και ιδρωμένη, εισβάλλει στην σκηνή σαν Μινώταυρος.
Νάνος Βαλαωρίτης

Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

ΛΕΝΕ ΠΟΛΛΟΙ ότι ο Κόσμος γεννήθηκε ανάποδα. Μ΄αυτό δεν είναι αλήθεια. Όσοι ήταν εκεί είπανε ότι γεννήθηκε κανονικά, με το κεφάλι κάτω κι όχι με τα πόδια απάνω. Η μάνα του Κόσμου ήταν μια φοβερή, μια μέγαιρα με τριχωτό κεφάλι, με νύχια και με δόντια σουβλερά σαν βελόνες. Αλλά ο Κόσμος ήταν όμορφος -ωραίος από την πρώτη στιγμή και τον καμάρωσε πρώτα ο ήλιος, ο θείος του και η σελήνη η θεία του κι ύστερα όλα τ΄ άστρα τ΄ουρανού τα ξαδέρφια του. Κατόπιν τον καμάρωσαν η θάλασσα και τα βουνά ύστερα τον καμάρωσαν τα ποτάμια, οι βράχοι, τα δέντρα, οι βροχές, τα σύννεφα. Όλοι τον καμάρωναν ίσαμε και τ΄΄άγρια και τα ήμερα θεριά και τα πουλιά και τα ερπετά και στο βυθό της θάλασσας τα ψάρια. Μόνο ένας δεν τον καμάρωνε, ο Πατέρας του. Αυτός ήταν ζηλιάρης και φθονερός και λεγόταν ’βυσσος. Ήρθε μια μέρα στη μάνα του και προσπάθησε να ρίξει τον Κόσμο κάτω από ΄να μεγάλο γκρεμνό που του άνοιξε μπροστά του. Μα οι άγγελοι δώσανε στον Κόσμο φτερά και πέταξε. Και οι δαίμονες ακόμα τον μακάριζαν καθώς πετούσε. Τότες για να εκδικηθεί ο ΄Αβυσσος πήγε κι έκανε τρία άλλα παιδιά με τη Μέγαιρα τη μάνα του- έκανε το Χρόνο, τη Φθορά και το Κενό. Από τότες οι τρεις αυτοί συναγωνίζονται ποιος θα καταλύσει πρώτος τον ωραίο Κόσμο- που για μια στιγμή τον έχουμε κι ύστερα τον χάνουμε όλα εμείς τα πλάσματα της Στιγμής που μας τρώει η Φθορά μετά από λίγα Χρόνια και ξαναγυρίζουμε στο Κενό.
Η αλήθεια είναι πως από τα οκτώ μου χρόνια - τότε που πρωτόδα τον κόσμο να κατηφορίζει τους λόφους της Αχαΐας, να μαζεύεται από τα χωριά γύρω από το Καλέντζι και τις περιοχές της Τριταίας και να συγκεντρώνεται στην πλατεία Δημοκρατίας για να ακούσει τον παππού μου - ήθελα να γίνω κι εγώ ηγέτης του παλλόμενου πλήθους, να πυροδοτήσω και να δαμάσω την οργή του, να το κάνω να καταλάβει τη δύναμή του, να το κάνω να ξεσπάσει ακίνδυνα. Ήθελα να υψώσω τα χέρια μου στον ουρανό, να εκτοξεύσω κεραυνούς μέσα απ' τα μικρόφωνα, να μεθύσω με έξυπνους αφορισμούς και σαρκαστικές αποστροφές.

Πριν από κάθε ομιλία το πλήθος μοιάζει με φυλακισμένο θηρίο, όλο ζωντάνια, πεινασμένο από την προσμονή, έτοιμο να επιτεθεί. Όταν ο παππούς ανέβαινε στο βήμα ξεδιπλώνοντας το γυρτό κορμί του κι έσκυβε στο μικρόφωνο να πει τις πρώτες λέξεις, το θηρίο απελευθερωνόταν και διατράνωνε βρυχώμενο την ελευθερία του. Τα κτήρια τραντάζονταν, τα μπαλκόνια έτρεμαν και τα πανάρχαια βουνά έμοιαζαν να υποκλίνονται σε μια παρουσία επιβλητικότερη από τη δική τους. Η βοή του πλήθους έφτανε ως τα ουράνια, κουβαλώντας στα φτερά της την αδιαμόρφωτη ψυχή μου.

Μέσα σ΄ αυτό το πλήθος μεγάλωσα, έτσι που μερικές φορές νιώθω ότι αυτό είναι ο πραγματικός μου γονιός. Μέσα σ' αυτό το πλήθος γεννήθηκε η καρδιά μου, στριμωγμένη τόσο, που τη νιώθω έτοιμη να σπάσει.

Για να γνωρίσεις την Ελλάδα μου, μην ψάξεις να διασταυρώσεις τα γεγονότα, μην ελέγξεις τις ημερομηνίες στις εφημερίδες της εποχής, μη ρωτήσεις αυτούς που ξέρουν αν έτσι έγιναν τα πράγματα. 'Ακου μόνο. Ο ήχος του πλήθους είναι ο ήχος της ζωής μου

ΘΑΝΑΣΗΣ Θ. ΝΙΑΡΧΟΣ

Ο συγγραφέας ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ:

Με τα δύο ως τώρα αφηγηματικά του βιβλία - συλλογές διηγημάτων με τους τίτλους "Δέκα μύθοι και μια ιστορία" και "Λεπτή Γραμμή"-, αλλά και με τις δημοσιεύσεις πεζών κειμένων του σε περιοδικά και εφημερίδες, ο Νίκος Παπανδρέου έκανε μιαν εντυπωσιακή είσοδο στον χώρο της σύγχρονης πεζογραφίας. Αν και οι χώροι στους οποίους κινείται στα δύο του βιβλία, είναι τελείως διαφορετικοί μεταξύ τους, το στοιχείο που τα ενώνει είναι ό,τι χαρακτηρίζει τον γνήσιο πεζογράφο: μια, από προσωπική παρατήρηση, δημιουργημένη περιουσία, που αξιοποιεί μ' έναν συνθετικό τρόπο, γεγονότα, τόπους, σκέψεις, ταξίδια, μνήμες. Και όλα αυτά χωρίς κανένα στοιχείο ψευδεπίγραφου, ή και γνήσιου, κοσμοπολιτισμού, αλλά με μια διάθεση που κάνει τα κείμενά του ντοκουμέντα μιας "ιθαγενούς" κραυγής, αναγνωρίσιμης όμως από κάθε αλλοδαπό αναγνώστη. Για τον πεζογράφο Νίκο Παπανδρέου το κάθε γεγονός, όσο φαινομενικά ασήμαντο κι αν είναι, αποτελεί "υλικό" γραφής και αν και καταχωρισμένο, συχνά, σε μακρινό χρόνο μέσα του, "κουμπώνει" στα κείμενά του μ' έναν απολύτως φυσιολογικό τρόπο με ομοειδή ή τελείως ξέχωρα μεταξύ τους περιστατικά.

Το πρώτο του βιβλίο "Δέκα μύθοι και μια ιστορία", αν και φαίνεται εμπνευσμένο από πρόσωπα και γεγονότα του οικογενειακού του περιβάλλοντος, ο προσεκτικός αναγνώστης θα παρατηρήσει ότι δεν του χρειάζεται καμιά άμεση ή έμμεση αναφορά σ΄ένα γνωστό πολιτικό του κλίμα, για να κατανοήσει και να χαρεί τις έντεκα ιστορίες του βιβλίου. Αντίθετα, θα έλεγε κανείς, οι άμεσες συνδέσεις και αναφορές σε ό,τι αυτόματα επισύρει το όνομα "Παπανδρέου", μεταβάλλονται σε τροχοπέδη, έτσι ώστε ο αναγνώστης που δεν έχει με τα κείμενά του καμιάν άλλη γέφυρα επικοινωνίας παρά όσα του παρουσιάζει ή του υπαινίσσεται ο ίδιος ο συγγραφέας, να απολαμβάνει ελεύθερος το πεζογραφικό "απόβαρο" πραγματικά συναρπαστικών ιστοριών. Συναρπαστικές, όχι γιατί αναφέρονται σε πρόσωπα (υποτίθεται) γνωστά, αλλά γιατί ενώ μας είναι άγνωστα, τα αισθανόμαστε πια να έχουν περιέλθει στη περιοχή του "μύθου", όπως συμβαίνει με τις γερόντισσες του Παπαδιαμάντη ή τις μορφές του Καρκαβίτσα.

Αν, ωστόσο, το "Δέκα μύθοι και μια ιστορία" υπομνηματίζουν για τον έλληνα αναγνώστη και μια οικεία πολιτική ιστορία της νεώτερης Ελλάδας, το βιβλίο "Λεπτή Γραμμή" καθώς τοποθετείται σε διάφορες χώρες του κόσμου και με ήρωες πρόσωπα που η ζωή τους δεν θα καταχωρηθεί ούτε στα "ψιλά" των εφημερίδων, η μαγεία του αναγνώστη δεν έχει άλλη εξήγηση παρά την εμβέλεια της πεζογραφικής δύναμης του Νίκου Παπανδρέου. Πρώτιστα ο ίδιος ο τίτλος, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ιδιοφυής. Ενώ όλα τα διηγήματα του βιβλίου, όσο κι αν αξιοποιούν ασήμαντα ιδιωτικά περιστατικά, τοποθετούνται σε χώρες με μακραίωνη ιστορία και πολιτισμό, είναι μια μόνο "λεπτή" γραμμή, σαν αόρατη, που πάλλεται μέσα στον αέρα και ενώνει τα αισθήματα και τις ψυχές των ανθρώπων. Αλλά και τις περιπέτειές τους που αν και κοινές σε όλους τους ανθρώπους, οι ίδιοι που τις ζούνε, φαντάζονται ότι τους ανήκουν κατ' αποκλειστικότητα. Έτσι ώστε η μοναξιά τους να φαίνεται πιο αιχμηρή και ο πόνος τους πιο αβάσταχτος, ενώ ο συγγραφέας αυτά τα αισθήματα τα κάνει ακόμη πιο οξέα γιατί η γραφή του δεν υπογραμμίζει απολύτως τίποτε, αντίθετα αποπνέει μια τρομακτική ηρεμία. Ενώ ταυτόχρονα αισθανόμαστε αυτή τη λεπτή γραμμή, που ενώνει τα αισθήματα άγνωστων μεταξύ τους ανθρώπων, να ζώνει ως μια νοητή γάζα την υδρόγειο σφαίρα, ν' αντιπροσωπεύει παράλληλα έναν πολιτισμό δυναμικότερο και ουσιαστικότερο από τον "γνωστό μας πολιτισμό, που καθημερινά τόσα στόματα πιπιλίζουν την ύπαρξη και την αναγκαιότητά του.


Κλείτος Κύρου

Κραυγές της νύχτας

Μιλώ με σπασμένη φωνή δεν εκλιπαρώ
Τον οίκτο σας μέσα μου μιλούν χιλιάδες στόματα
Που κάποτε φώναζαν οργισμένα στον ήλιο
Μια γενιά που έψελνε τα δικαιώματά της
Κουνώντας λάβαρα πανηγυριού σειώντας σπαθιά
Γράφοντας στίχους εξαίσιους μιας πρώτης νεότητας
Ποτίζοντας τα σπαρτά με περίσσιο αίμα
Μικρά παιδιά που αφέθηκαν στο έλεος τ' ουρανού

Η γενιά μου ήταν μια αστραπή που πνίγηκε
Η βροντή της η γενιά μου καταδιώχτηκε
Σα ληστής σύρθηκε στο συρματόπλεγμα
Μοίρασε σαν αντίδωρο τη ζωή και το θάνατο
Οι άνθρωποι της γενιάς μου δεν πεθαίναν
Στα νοσοκομεία κραυγάζαν έξαλλοι στα εκτελεστικά
Αποσπάσματα τα χέρια τους ήταν μαγνήτες
Τρώγαν πικρό ψωμί καπνίζαν φημερίδες
Ζητώντας ευλαβικά μια θέση σ' αυτήν τη γη.

Όπου κι αν στάθηκαν οι σκιές τους ριζώναν
'Aδικα προσπαθείτε δε θα ξεριζωθούν ποτέ
α προβάλλουν μπροστά στα τρομαγμένα σας μάτια
Τώρα τα καταλάβαμε όλα καταλάβαμε
Τη δύναμή μας και για τούτο μιλώ
Με σπασμένη φωνή που κλαίει
Κάθε φορά στη θύμησή τους.


Κική Δημουλά

ΓΑΣ ΟΜΦΑΛΟΣ ΙΙΙ

Αναστηλώνεται Νοέμβρης των Δελφών. Απόβροχο στις μετώπες της απορρόφησής του. Σύννεφα που δεν θα φύγουν μοιράζονται θρόνους. Ζωφόροι φύλλων κίτρινων κοσμούν Αντισεισμικά ανάκτορα ανέμων.

Πομπή σκαλοπατιών. Προπορεύονται οι αρχές του τόπου, σαρκοφάγοι. Ακολουθούν βασιλείς, προσκυνητές της προφητείας αρχηγοί πολέμων με δώρα που στέλνει η φιλοδοξία στους μάντεις της, αιώνες κοιλαράδες βραδυκίνητοι με τις επαναλήψεις παλλακίδες τους. Φρουρά της ροής σωματοφύλακες εκατέρωθεν, σαρκοφάγοι πάλι με τις περικνημίδες τους -τσουκνίδες και ξερόχορτα.

Καθ' οδόν, στέψη σκέψης που έκανα για σένα, επ' ανδραγαθία: με την απουσία σου μεγάλωσες εξάπλωσες των αφανών τις κτήσεις. Ταξιθέτριες πέτρες στο θέατρο. Στη σειρά των επισήμων κάθονται θυμάρια. Τζαμπατζήδες θεατρόφιλοι βράχοι τριγύρω κρέμονται σκαρφαλωμένοι στον απόηχο. Στον κορυφαίο ρόλο της η τραγωδός αυλαία. Ενθουσιώδους παρακμής χειροκροτήματα, μπιζάρουν μέλισσες κι άλλα βομβώδη μελιστάλακτα κεντριά, αιώρησης κάνιστρα με φρεσκοκομμένες πεταλούδες ραίνουν την πρωταγωνίστρια ερμηνεία μας.

Ψηλά, από το στάδιο, εξακοντίζονται ιαχές κύκλοι δρομείς επευφημούνται νικητής ανακηρύσσεται ένας ένας που κλείνει.

Επακολουθώ. Στέρνες βωμοί άδυτα θυσιών υδραγωγεία κινήτρων, η αρχαιότερη Πυθία: η σαρκοφάγος πάλι. Αλλά η ζωή τον αποφεύγει τον χρησμό της.

Στάση σκέψης που κάνω για όλες τις σπασμένες αρτιότητες: «στο κάτω μέρος μαρμάρινης τρεχούσης γυναικός», βήμα αβοήθητο ποδιού προς χαμένο σώμα, μόνο η κουλουριασμένη κίνηση ανώνυμου νεκρού πολεμιστή δίπλα σε απόστρατη ασπίδα και «δούλης νεαράς το σπασμένο κάτοπτρο» -τώρα πώς θα καλλωπίζεται η υποδούλωση. Σφιγξ καθρεφτίζει το αναπάντητο.

Καντίνες. Κάτι για το δρόμο. Σάντουιτς, αναψυκτικά, εμφιαλωμένο λάλον ύδωρ.

Μάρμαρα πάλι, αφιερώματα σε πέτρες χαραγμένες. Δύσκολα διαβάζω. Το σκληρό έμαθα πώς χαράζει αλλά όχι πώς χαράζεται. Αργά συλλαβίζοντας αναστηλώνω μόνον τη λέξη ΕΠΤΟΗΘΗ. Μόνο; Όχι και μόνο. Ακουστό ανά τον κόσμο το Επτοήθη. Μαντείο. Γας ομφαλός.


Μ. Θεοδοσοπούλου

Καβάφης, ο τέλειος

"H Λέξη" Τεύχος 174 Απρίλιος 2003


Ένα αφιερωματικό τεύχος που διεκδικεί τη δική του επέτειο. Απρίλη του 1983, στην επέτειο των 120 χρόνων από τη γέννηση και των 50 χρόνων από τον θάνατο του Κ. Π. Καβάφη, " Η Λέξη", μόλις στο 23ο τεύχος της, εξέδωσε το πρώτο μεγάλο αφιέρωμά της. Όπως μας πληροφορούν στο εισαγωγικό τους σημείωμα οι Διόσκουροι του περιοδικού, "το αφιέρωμα έτυχε θερμής υποδοχής, εξαντλήθηκε σχεδόν αμέσως, ανατυπώθηκε και εξαντλήθηκε ξανά σε σύντομο χρονικό διάστημα". Παρόλο που θεωρήθηκε κλασικό στο είδος του και λειτούργησε ως σημείο αναφοράς, παρέμεινε έως προχτές εκτός κυκλοφορίας. Απρίλη του 2003, ανατυπώθηκε ως έχει, προς αναζήτηση καινούργιων αναγνωστών, σε μια χρονιά που πληθαίνουν οι επανεκδόσεις έργων του Καβάφη, καθόσον παρήλθαν πλέον και τα 70 υπό προστασία έτη και ο ποιητής έχει μείνει στο έλεος των, κατά κανόνα, ανηλεών εκδοτών.

Στην "κλεψύδρα" της "Λέξης" του 1983, φιλοξενείται και σύντομο κείμενο του Κ. Γεωργουσόπουλου, με τίτλο, "Η άλλη κλοπή", όπου κάνει λόγο για το νόμο, ο οποίος "θέλει ξέφραγο αμπέλι" το έργο των πεθαμένων συγγραφέων. Το 1983, ίσχυαν ακόμη τα 50 χρόνια προστασίας και ήδη, μήνα Απρίλιο, είχαν εμφανιστεί στην αγορά τα πρώτα "’παντα" του ποιητή, παρόλο που η πεντηκονταετία τελείωνε στις 31 Δεκεμβρίου. Παρομοίως και εφέτος η 70ετία, αν και ουδείς δείχνει να ενδιαφέρεται. Μάλλον η εποχή μας έχει αποβάλλει παρόμοιες ευαισθησίες.

Όμως, ο Κ. Γεωργουσόπουλος θέτει και ένα άλλο θέμα. Την πνευματική ιδιοκτησία στην περίπτωση εκδόσεων που δεν οφείλουν την ύπαρξή τους μόνο στο συγγραφέα αλλά, σε ένα μεγάλο μέρος, και στον φιλόλογο επιμελητή, όπως "Τα αποκηρυγμένα" και "Τα ατελή" του Καβάφη, ο Σολωμός του Λίνου Πολίτη ή ο Παπαδιαμάντης του Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου. Και καταλήγει ο Κ. Γεωργουσόπουλος: "Δεν ξέρω τι προβλέπει ο ανύπαρκτος ακόμη νόμος για την πνευματική ιδιοκτησία, θα είναι όμως κλοπή πνευματικού μόχθου, αν σε λίγο δούμε να τυπώνονται από τους σαλταδόρους της αγοράς βιβλία που θα αναπαράγουν ακριβώς τις επιμελημένες εκδόσεις, που στο κάτω- κάτω κάποιοι άλλοι εκδότες πλήρωσαν για να τις εξασφαλίσουν." Στην ανατύπωση η "κλεψύδρα" αντικαταστάθηκε με άλλη επίκαιρη, πιστεύουμε, ωστόσο, πως το εν λόγω σχόλιο θα έπρεπε να διασωθεί, καθώς είναι το κατ' εξοχήν κείμενο που όχι μόνο διατηρεί αλλά πολλαπλασιάζει το ενδιαφέρον του.

Στο αφιέρωμα του 1983, δεν υπάρχει εισαγωγικό κείμενο, μόνο στην "κλεψύδρα", σημείωμα με τις ευχαριστίες των εκδοτών. Οπότε το αφιέρωμα ανοίγει με δύο "ποιήματα εν πεζώ λόγω" του Καβάφη, σε πρώτη δημοσίευση - "Το Σύνταγμα της Ηδονής" και τα "Ενδύματα"- συνοδευόμενα από την "φιλολογική παρουσίαση" του Γ. Π. Σαββίδη, ο οποίος και τα ανέσυρε ως επί τούτου από το Αρχείο Καβάφη, που βρισκόταν στην κυριότητά του. Ο Γ. Π. Σαββίδης παρατηρεί πως "Το Σύνταγμα Ηδονής" θα μπορούσε να αποδοθεί και στον Εμπειρίκο. Ενώ, "...Το χρέος σου είναι να ενδίδης, να ενδίδης πάντοτε εις τας Επιθυμίας...Το χρέος σου είναι να καταταχθής πιστός στρατιώτης... όταν περνά το Σύνταγμα της Ηδονής με μουσικήν και σημαίας...", με την τελευταία φράση, επωδό του πεζού, "θυμίζει αναπόφευκτα το " με σημαίες και με ταμπούρλα" των Θεοδωράκη- Ρίτσου." Έπεται ένα άλλο χειρόγραφο από τους ανέκδοτους τότε θησαυρούς του Αρχείου, με τις παρατηρήσεις του Καβάφη για "Τα Είδωλα" του Ροΐδη, γραμμένο περίπου πριν έναν αιώνα. Επίσης, ο Γ. Π. Σαββίδης παρουσιάζει ανέκδοτο κριτικό κείμενο του Σεφέρη, μέρος επιστολής προς τον Τίμο Μαλάνο, που ο ποιητής λογάριαζε να το συμπεριλάβει στο βιβλίο του για τον Καβάφη. Ακόμη, "σχόλια στο ποίημα του Καβάφη "Εις το επίνειον" "του ποιητή και φιλόλογου Νίκου Β. Λαδά, που, όπως γράφει ο Γ. Π. Σαββίδης, "έφυγε θεληματικά από ανάμεσά μας στις 10 Ιουλίου 1979, ένα μήνα πριν συμπληρώσει 26 χρόνια ζωής". Ενώ, σε παρουσίαση του Γ. Γ. Μαρινάκη, δημοσιεύονται ιταλικές μεταφράσεις του Καβάφη από τον Γιώργο Σαραντάρη, με δικό του κριτικό σημείωμα, γραμμένο τον Αύγουστο του 1933. Εικάζει ο Σαραντάρης πως "όλη η ιδιορρυθμία ή η βαθύτερα εξεταζόμενη πρωτοτυπία του Καβάφη βρίσκεται στην ακριβολογία του... την αντιποιητική..."

Απομένουν 28 κείμενα περί Καβάφη, ανθρώπων της λογοτεχνίας και του θεάτρου, όπου, εντός της εικοσαετίας που παρήλθε, μετρούμε τουλάχιστον δέκα τεθνεώτες. Δικαιωματικά πρώτος ο Εγγονόπουλος (θα πεθάνει δύο χρόνια αργότερα), ο οποίος και σχολιάζει "τον Καβάφη, τον τέλειο": "Είχε τη μεγάλη ευτυχία- και ήταν σε θέση να την κατανοήσει- ότι ήταν Έλλην. Ο ελληνισμός έχει αγάπη μέσα του. Οι Έλληνες ποτέ δεν έσφαξαν. ...Οι Ιταλοί έκαναν ό,τι μπορούσαν για να μας σκοτώσουν. Εγώ χρησιμοποιούσα τις χειροβομβίδες για να βάζω τα τσιγάρα μέσα..."

Ακολουθούν οι αναχωρήσαντες στο ενδιάμεσο: Καίη Τσιτσέλη, Μαργαρίτα Λυμπεράκη, Γιώργος Δανιήλ, ’ρης Δικταίος ( δεν θα προλάβει την έκδοση του αφιερώματος, θα πεθάνει στις 9 Μαρτίου 1983, και στην "κλεψύδρα" του 1983 φιλοξενείται νεκρολογία του από την Κική Δημουλά), Μανόλης Λαμπρίδης, Ζωή Καρέλλη, Τάσος Λιγνάδης και δύο άνθρωποι του θεάτρου, ο Κουν και η Μαρία Αλκαίου. Η καλή ηθοποιός θυμάται πως τον γνώρισε παιδί, στο καμαρίνι της μητέρας της, όταν πήγαιναν περιοδεία στην Αλεξάνδρεια. "Μύριζε σαν αρωματικό ξύλο, το ξύλο της Παλαιστίνης... και ταίριαζε τόσο με τη μορφή του αυτή η μυρουδιά..."

Για τις ευεργετικές αλλά και τις βλαβερές συνέπειες της ανάγνωσης Καβάφη κάνει λόγο το πεζό, "Η κακιά στιγμή", του Λ. Ζενάκου, με μνήμες από την εποχή που ήταν στρατιώτης στη Μακεδονία. Επίσης, κείμενα των Σ. Ιλίνσκαγια, Κ. Γεωργουσόπουλου, Α. Φωστιέρη, Σ. Θεοφανίδη, Α. Γεωργαντά, Β. Κάσσου, Ε. Αρανίτση, Μ. Πλωρίτη, Ν. Φωκά, Γ. Τσιώλη, Μ. Μαρκίδη, Μ. Μερακλή, Π. Μπερενζέ και Θ. Θ. Νιάρχου. Ενώ, ποιήματα ως σχόλια γράφουν οι Ε. Κακναβάτος και Κ. Αγγελάκη- Ρουκ, καθώς και ο κύπριος "ποιητάρης" Ανδρέας Μαππούρας.

Το αφιέρωμα συμπληρώνει μια πρωτότυπη έρευνα του περιοδικού. Σε δεκατέσσερις συγγραφείς και ποιητές, παλαιότερους και νεότερους, ετέθη το ερώτημα : "Ποιο νομίζετε πως είναι το πιο αδύνατο από τα 154 ποήματα του Καβάφη και γιατί;" Ένα σκάνδαλο, κατά τον Γ. Βέλτσο, "σκηνοθετεί" το περιοδικό με αυτό το αναπάντητο ερώτημα. Πάντως, οι ερωτηθέντες, έστω και διστάζοντας ή παρακάμπτοντας φραστικά την επίμαχη λέξη "αδύναμο", απαντούν. Μόνο ο Γιώργης Παυλόπουλος είναι κατηγορηματικός: "Η δική μου γνώμη είναι ότι δεν υπάρχει ποιήμα "αδύναμο"...Στον Καβάφη υπάρχουν "χαλαρά πράγματα"...Οι όποιες αδυναμίες του ή δυσκολίες του αποσβύνονται μέσα στη γενική εντύπωση του ποιήματος..." Πάντως, η έρευνα της " Λέξης" είχε εφέτος συνέχεια με την ανθολογία των Αποστολίδηδων, όπου προκρίνονται 74 ποιήματα από τα 154 ως "επίλεκτα".

Το τεύχος εικονογραφείται με σχέδια και ζωγραφική δεκαοκτώ καλλιτεχνών (τέσσερις οι ενδιαμέσως αναχωρήσαντες) και ένα σχέδιο της πεζογράφου Ν. Μαραγκού. Επίσης, φωτογραφίες χειρογράφων, οικογενειακές, καθώς και φωτογραφίες του ίδιου του ποιητή. Όπως και ζωγραφικά και σκιτσογραφικά πορτραίτα ήδη δημοσιευμένα. Μεταξύ αυτών και το σκίτσο του Γιώργη Δήμου αλλά μετά ερωτηματικού. Μάλλον θα έπρεπε να ρωτήσουμε τον ζωγράφο ή, τουλάχιστον, ας δινόταν η παραπομπή της πρώτης δημοσίευσης. Αν δεν σφάλλουμε, πρόκειται για το πρώτο αφιέρωμα περιοδικού, εφέτος, στον Καβάφη. Ας ελπίσουμε, αυτά που θα ακολουθήσουν να έχουν το ενδιαφέρον του αφιερώματος της νεαρής "Λέξης".

«Αλεξανδρινού Αναδιφήσεις» Μάρη Θεοδοσοπούλου: Καβάφης - Επιλογή κριτικών και άλλων κειμένων 3 , 4 ,

Από τις
ιστοσελίδες.gr

Παναγιώτης Βήχος

Homo poeticus
H Φαντασία δεν είναι μια κατάσταση: είναι η ίδια η Ανθρώπινη Ύπαρξη William Blake, Milton

1. Πότε ο ποιητής ήτανε τόσο ξένος, εξόριστος, αλλότριος από τον άλλο άνθρωπο όσο σε καιρούς χαλεπούς σαν τους δικούς μας, in durftiger Zeit1, σε χρόνους στερημένους ;

Κι αν ο Χαίλντερλιν έθετε το ερώτημα στη αυγή των Νέων Καιρών, ποια απάντηση θα δίνονταν στο βαθύ λυκόφως μιας εποχής παγκοσμιοποιημένης αλλοτρίωσης;

H εξορία του ποιητή είναι το μέτρο της αποξένωσης του ανθρώπου Εξόριστος ο ποιητής από τον τόπο, εκτός τόπου εν παντί τόπω, διαμένει στον Ού-Τόπο αυτού που δεν υπάρχει ακόμα, στην κατοικία που αναζητά ακόμα ο άνθρωπος επί της γης. Εξόριστος είναι ο ποιητής και από τον χρόνο του, εκτός χρόνου εν παντί χρόνω, μένοντας, όμως πάντα πιστός στις ρίζες του στο χρόνο, καθώς ζητούσε κι ο μέγας επαναστάτης Λέων Τρότσκι. .... - να 'μαστε πιστοί στην πατρίδα μας μέσα στον χρόνο2
Η ενασχόλησή μου με το γράψιμο άρχισε το 1996, τυχαία θα έλεγα. Είδα την προκήρυξη για το διαγωνισμό της Γυν. Λογοτεχνικής Συντροφιάς και αποφάσισα να δοκιμάσω την τύχη μου, χωρίς να περιμένω κάτι ιδιαίτερο. Η βράβευση του βιβλίου μου έδωσε θάρρος να συνεχίσω καθώς και ένα νέο ενδιαφέρον για ασχολία.
Τα βιβλία μου δεν είναι καθαρά παιδικά ή εφηβικά. Προσπαθώ πάντα να δώσω το βάρος στη δράση και μέσω αυτής ο αναγνώστης να εξάγει τα όποια συμπεράσματα ή μηνύματα επιθυμεί. Πάντως η γενική κατεύθυνση που έχω στο μυαλό μου είναι ότι τα πράματα δεν είναι ή μπορεί και να μην είναι όπως ακριβώς φαίνονται από την πρώτη ματιά. ’σπρο-μαύρο δεν υπάρχει και πρέπει κανείς να είναι υποψιασμένος και με κριτική ματιά απέναντι σε πρόσωπα και καταστάσεις". Περισσότερα στην σελιδα JUVENILEBOOKS

Ο Ποιητής, όπως κι ο επαναστάτης, μένει πιστός στην εποχή του και ταυτόχρονα εξόριστος απ΄την πατρίδα του μέσα στον χρόνο, σε ρήξη με όσα και όσους την διαφεντεύουν, εκτός νόμου, σε διωγμό. Είναι παρά-φωνος σε σχέση με την φωνή των κυρίαρχων. Κ'είναι αυτή η παραφωνία, που διαταράσσει τον «κοινό λόγο», τον κοινό τόπο, τον κοινό χρόνο, τον «κοινό νου», αυτό ακριβώς που συνιστά, όπως έγραφε ο Mallarme, το ίδιο το jeu litteraire, το παιχνίδι της τέχνης του λόγου ως την κατ'εξοχήν διαφωνία με την «ώρα», l' heure3.

Το ποιητικό έργο συντελείται έτσι σαν dechirure temporelle - για να το πούμε με τα λόγια του Maurice Blanchot4: είναι η τραυματική διάρρηξη του χρόνου, η ρήξη με τον χρόνο μέσα στον χρόνο, η εσωτερική του αιμορραγία.

Η αποξένωση του ποιητή από τον άλλον άνθρωπο είναι το μέτρο της εξορίας του ανθρώπου από τον άλλον κι από τον ίδιο τον εαυτό Τούτο, όμως, είναι κι η αρνητική απόδειξη, a contrario , ότι ο ποιητής δεν είναι κάποιος ανάμεσα στους ανθρώπους αλλά το μέτρο του ανθρώπου μέσα στο γένος των ανθρώπων, ό,τι αναδεικνύει την ειδοποιό διαφορά του ειδολογικού του όντος (Gattungswesen)5, των δυνατοτήτων του ως ιστορικής ύπαρξης. Ο άνθρωπος υπάρχει, αναπτύσσεται, ζει σαν Homo Poeticus. Σαν homo economicus δεν υπάρχει καν.

Ο άνθρωπος είναι εξόριστος όπως και ο ποιητής.

Είναι ο άνθρωπος - ποιητής, ο homo poeticus.

Πορεύεται στον τόπο της εξορίας του, τόπο του Χρόνου, την Ιστορία. «Ταις των δακρύων του ροαίς της ερήμου το άγονον» γεωργεί. Ζει και «ποιεί», όπως ο Ερωτας του Αγάθωνα στο πλατωνικό Συμπόσιο, «εν πόνω, εν φόβω, εν πόθω, εν λόγω»6.

Ζει ανασκαλίζοντας διαρκώς τις στάχτες των υπαρχόντων να βρει την σπίθα αυτού που δεν υπάρχει ακόμα, το «εν δυνάμει», τις δυνατότητες - ή και το Αδύνατο. Ζωή δεν υπάρχει «επί του παρόντος», στο παρόν σαν παρόν και μόνο. Ζεις στον βαθμό που ζεις το μέλλον μέσα στο παρόν. Αυτή είναι και η ελπίδα να βρεις ξανά τον Χαμένο Χρόνο.

Η ποίηση δεν έχει άλλη ελπίδα. Δεν υπάρχει μέλλον για την ποίηση εάν δεν γίνει ποίηση το μέλλον του ανθρώπου. 2.

2. Ο Αριστοτέλης μας δίδαξε πρώτος να αναζητούμε τις ρίζες της ποιητικής λειτουργίας όχι σε μυθικές ή μεταφυσικές αλλά στις φυσικές αιτίες της ανθρώπινης πράξης7. Εδειξε ότι η ποίηση δεν πέφτει από τον ουρανό αλλά αναβλύζει από την γη των ανθρώπων, την αφετηρία, δυνατότητα και εφαλτήριο κάθε «εφόδου στον ουρανό».

Η ποίηση πηγάζει από την ολότητα των σχέσεων που ο Μαρξ ονομάζει «μεταβολισμό του ανθρώπου και της φύσης», «ολική παραγωγή και αναπαραγωγή της πραγματικής ζωής» μέσω της εργασίας και του Ερωτα, «εν πόνω και εν πόθω» Η καταγωγή της Ποίησης - και κάθε Τέχνης, μια και ο πυρήνας κάθε καλλιτεχνικής δημιουργίας είναι η ποιητική λειτουργία - συμπίπτει με την καταγωγή του ανθρώπου, την διαδικασία ανθρωπογένεσης.

Η μετάβαση από την απλή βιολογική προσαρμογή στο περιβάλλον στην κοινωνική παραγωγή με την εργασιακή διαδικασία μέσω της ανάπτυξης εργαλείων είναι εκείνη που προσδιορίζει την διαδικασία διαμεσολάβησης (Vermittlung) ανάμεσα στη Φύση και τον άνθρωπο και τον διαφορίζει από τα άλλα ζώα. Η εργασία με εργαλεία δεν ικανοποιεί απλώς άμεσες βιολογικές ανάγκες, δεν απαντά μόνο στο άμεσο αίτημα της φυσικής συγκρότησης του ανθρώπου.

Η «απάντηση» που δίνει στο «ερώτημα» της Φύσης δημιουργεί νέα ερωτήματα, που απαιτούν νέες απαντήσεις κι όχι απλώς αντανακλαστικές αντιδράσεις, ερωτήματα και απαντήσεις, ένα «διάλογο» που η Φύση από μόνη της χωρίς το διαφοροποιημένο αυτό μέρος της, τον άνθρωπο, δεν θα είχε δημιουργήσει: «η ικανοποίηση της πρώτης ανάγκης, η δράση για την ικανοποίησή της και το μέσο με το οποίο η ικανοποίησή της επιτεύχθηκε, οδηγεί σε νέες ανάγκες. Κι αυτή η ικανοποίηση των νέων αναγκών είναι η πρώτη ιστορική πράξη»8.

Η δημιουργία, ακριβώς, μιας ανάγκης που δεν υπήρχε πριν για ό,τι δεν υπάρχει ακόμα και δεν είναι ακόμα συνειδητό συνιστά το Ουτοπικό, με την έννοια που δίνει ο Ernst Bloch, και που συνυφαίνεται εξ αρχής με το Ιστορικό, με την ρίζα της Ιστορίας, την πρώτη ιστορική πράξη: την δημιουργία της νέας ανάγκης, πέρα από την πρώτη άμεση ανάγκη, έναν χώρο που την υπερβαίνει, μια νέα διάσταση του φυσικοϊστορικού κόσμου, ένα Totum Novum εν σπέρματι.

Η νέα ανάγκη, με την σειρά της, ασκεί πίεση για την ικανοποίησή της, δίνοντας έτσι ώθηση , πρώτα απ΄όλα για την επανεξέταση των δυνατοτήτων του μέσου ικανοποίησης, του εργαλείου, της τεχνολογίας ως διαμεσολαβητή της εργασιακής διαδικασίας του κοινωνικού μεταβολισμού των ανθρώπων και της Φύσης. Η διερεύνηση του «εν δυνάμει» εντός του «εν ενεργεία» είναι η κινητήρια δύναμη των «υποκειμενικών» στιγμών της εργασιακής διαδικασίας, της ανάδυσης της υποκειμενικότητας, της αφύπνισης της συνείδησης μέσα σε ότι δεν είναι ακόμα συνειδητό.

Οι υποκειμενικές αυτές στιγμές της εργασίας με την εξέταση του δυναμικού των μέσων της, από την μια εξετάζουν τις δυνατότητες της παρά πέρα ανάπτυξής της, τον ορίζοντα του μέλλοντος, κι απ' την άλλη, με αφετηρία αυτό τον διανοιγόμενο ορίζοντα, επανεκτιμούν τα αποτελέσματα της μέχρι τότε παραγωγικής διαδικασίας σε ενότητα με την ίδια την διαδικασία, μαθαίνουν απ΄το ιστορικό παρελθόν9.

Αυτή η δραστηριότητα συνειδητοποίησης και κατανόησης της πράξης μέσα στο «Μη Εισέτι Συνειδητό» της ίδιας της πράξης (Die bewuste und die gewusste Tatigkeit in Noch-Nicht-Bewussten) είναι ακριβώς η κατά Bloch Ουτοπική Λειτουργία (utopische Funktion)10. 3. Η ουτοπική λειτουργία της εργασίας δεν ακυρώνει αλλά συνυφαίνεται με τις δύο φυσικές αιτίες στις οποίες ο Αριστοτέλης αποδίδει τη γένεση της ποίησης: το «μιμείσθαι» και το «χαίρειν τοις μιμήμασιν» και μέσα από τις οποίες ο άνθρωπος «τας μαθήσεις ποιείσθαι δια μιμήσεως τας πρώτας»11.

Ακολουθώντας το δρόμο του Σταγειρίτη στους μοντέρνους καιρούς μας, ο Walter Benjamin μιλάει για τον καίριο ρόλο της μιμητικής λειτουργίας ως ιστορικά αναπτυσσόμενης στον άνθρωπο ικανότητας, φυλογενετικά και οντογενετικά. Η Φύση δημιουργεί ομοιότητες κι ο άνθρωπος τις αναζητεί. Ψάχνει ομοιότητες κι αντιστοιχίες, αισθητές και μη αισθητές, στον εαυτό του και στον κόσμο, στο μακρόκοσμο και το μικρόκοσμο. Εχει την ενόρμηση «να γίνει όμοιος και να συμπεριφέρεται μιμητικά»12. Να παριστάνει, να αναπαριστάνει και έτσι να ανα-στοχάζεται το μιμούμενο αντικείμενο του πόθου. Μέσα από τον ανα-στοχασμό της αναπαράστασης, να γνωρίζει να μαθαίνει και να χαίρεται.

Η μίμηση εδώ, ιδιαίτερα στα αρχαιότερα στάδια, δεν είναι απλή μηχανική αναπαραγωγή. Παίζει τον ρόλο μιας μαγικής παρέμβασης στο κοσμικό είναι. Εχει μια λειτουργία ουτοπικής επιδίωξης του ποθούμενου. Αργότερα, η μιμητική λειτουργία γίνεται ολοένα πιό εύθραυστη, παρακμάζει ή μεταμορφώνεται. Η επίδρασή της είναι βαθειά στο σχηματισμό της γλώσσας, που για τον Benjamin αποτελεί το «υψηλότερο επίπεδο μιμητικής συμπεριφοράς και το πληρέστερο αρχείο μη αισθητής ομοιότητας»: ένα μέσο όπου οι προγενέστερες δυνάμεις μιμητικής παραγωγής και κατανόησης πέρασαν χωρίς να αφήσουν υπόλειμμα»13. Η Ουτοπική λειτουργία εμπεριέχει και συνάμα υπερβαίνει τη μιμητική ικανότητα, το «μιμείσθαι», το «χαίρειν τοις μιμήμασι», το «μαθαίνειν δια της μιμήσεως». Είναι ο πυρήνας της ποιητικής λειτουργίας, η ψίχα της. Όπως, όμως, είδαμε, αυτή η λειτουργία είναι πρωταρχικά Στιγμή (Moment), καίριας σημασίας της ίδιας της εργασιακής διαδικασίας διαμεσολάβησης, μέσω των εργαλείων, του αναπτυσσόμενου κοινωνικού μεταβολισμού ανθρώπου και Φύσης. Στιγμή της ίδιας της ανθρωπογένεσης, της ανάδυσης του tool-making animal ως homo sapiens. Μ΄άλλα λόγια ο homo δεν θα γίνονταν sapiens εάν δεν ήταν homo poeticus! Με την εξελικτική διαμόρφωση των νευροβιολογικών προϋποθέσεων και τη διαλεκτική ανάμεσα σ' αυτές τις προϋποθέσεις και το μεταβαλλόμενο από την εργασία φυσικό - ιστορικό περιβάλλον αναδύεται και αναπτύσσεται ό,τι οι επιστήμονες ονομάζουν «συμβολική ικανότητα».

Τα πρώτα της καλλιτεχνικά δημιουργήματα, η σύγχρονη αρχαιολογική έρευνα τα τοποθετεί 40 - 50.000 χρόνια π.Χ., ενώ αργότερα, γύρω στο 30.000 π.Χ. συντελείται κυριολεκτικά μια «συμβολική επανάσταση», μια έκρηξη καλλιτεχνικής ανθοφορίας. Η σύνδεση της ανάπτυξης της συμβολικής ικανότητας με την ανάπτυξη της διαδικασίας και των μέσων της κοινωνικής εργασίας είναι ισχυρότατα πλέον τεκμηριωμένη. Η διαμάχη για το αν η γένεση της τέχνης έγινε με βαθμιαίες εξελικτικές αλλαγές ή μέσα από επαναστατικές εκρήξεις συχνά οδηγεί σε μονόπλευρες περιχαρακώσεις και προσεγγίσεις.

Η Ιστορία είναι μη γραμμική και πολυρρυθμική. Οι ποσοτικές μεταβολές οδηγούν σε ποιοτικές ρήξεις, σε άλματα σύμφωνα με τη διαλεκτική αντίληψη, που πολλοί βιάστηκαν να την θάψουν. Οι «συμβολικές επαναστάσεις» και οι αιφνίδιες επιταχύνσεις των ιστορικών ρυθμών προετοιμάστηκαν από χιλιετίες ανεπαίσθητων μεταβολών στην εργασιακή διαδικασία.

Το σημαντικό και κύριο είναι να έχουμε την τελευταία σαν την αναγκαία ιστορική - υλική αφετηρία. Απ΄αυτή την άποψη και χωρίς να υπεισερχόμαστε στην πάντα επίκαιρη και στις μέρες μας, έντονα αναζωπυρωμένη σχετική συζήτηση των ειδικών επιστημόνων, δεν θα ήταν άστοχο να σκεφτεί κανείς ότι ο Homo poeticus δεν είναι μόνο ο Homo sapiens sapiens αλλά ήτανε και ο Homo sapiens neanderthalensis . Μελέτες όπως του Joao Zilhao του Πανεπιστημίου της Λισσαβόνας, που επανεξετάζει με τον Francesco d' Errico τα γνωστά από τις δεκαετίες του '50 και του '60 ευρήματα ανθρώπων του Νεάντερνταλ στη Grotte du Renne στο Arcy-sur-Cure φαίνεται να ενισχύουν θέσεις που έχει υποστηρίξει ο Alexander Marshack : η ανάδυση της συμβολικής ικανότητας και δημιουργίας, στην μετάβαση από την Μουστέρεια στην Οψιμη Παλαιολιθική Περίοδο, εμφανίζεται και στο άλλο σκέλος της εξέλιξης των ανθρωποειδών.

Ένα ελάχιστο, γνωστό από παλιά αλλά χαρακτηριστικό παράδειγμα προς εξέταση είναι τα ευρήματα από το Shanidar IV, ένα σπήλαιο στο Ιράκ με ενταφιασμένους ανθρώπους του Νεάντερνταλ. Εκεί, ο μακρινός αδελφός μας έθαβε το ταίρι του πάνω σε κλώνους πεύκων και καλύπτοντάς το με ένα ανάλαφρο στρώμα από πανέμορφα άνθη. Από κάθε άποψη η συμβολική αυτή ενέργεια είναι μια ποιητική πράξη. 4. Αναμφίβολα στις αρχέγονες εποχές της ανθρωπογένεσης και στα πρώιμα στάδια του Homo sapiens sapiens, η ουτοπική - ποιητική λειτουργία ήταν σύμφυτη με την εργασιακή διαδικασία, δεν αυτονομούνταν ούτε μετατοπίζονταν κι εγκιβωτίζονταν σε κάποιο «εποικοδόμημα».

Η διάκριση ανάμεσα σε βάση και εποικοδόμημα προϋποθέτει τον καταμερισμό της εργασίας, όπως αναπτύσσεται από την εμφάνιση της γεωργίας και πέρα. Είναι η πίεση των διαρκώς νέων αναγκών που ωθεί στον μεγαλύτερο καταμερισμό της εργασίας, την ανάπτυξη της τεχνολογίας, τη δημιουργία ενός πλεονάσματος που ανοίγει ένα χώρο πέρα από την άμεση ανάγκη, τον χώρο της κουλτούρας.

Με την ανάπτυξη, όμως, του καταμερισμού της εργασίας αρχίζει κι η αλλοτρίωσή της, η κοινωνική διαφοροποίηση, η εμφάνιση των ταξικών διαιρέσεων και η απόσπαση του πλεονάσματος από τους άμεσους παραγωγούς - ο καθοριστικός παράγοντας στη διαμόρφωση της σχέσης των κυρίαρχων με τους κυριαρχούμενους16.

Είναι η ανάπτυξη του καταμερισμού της εργασίας, ο διαχωρισμός της χειρωνακτικής από την πνευματική εργασία κι η παραπέρα υποδιαίρεση και των δύο, που επιτρέπει την απόσπαση του πλεονάσματος της υπερεργασίας, των άμεσων παραγωγών και έτσι και του πέραν της άμεσης ανάγκης χώρου, της ίδιας της κουλτούρας, για λογαριασμό των κυρίαρχων.

Η αυτονόμηση της πνευματικής σφαίρας επιτρέπει την πρόοδό της με τίμημα αφάνταστη κοινωνική οδύνη. Απ΄αυτή τη σκοπιά ο W.Benjamin, στις Θέσεις του για την έννοια της Ιστορίας, σωστά παρατήρησε ότι κάθε μνημείο της κουλτούρας είναι και τεκμήριο βαρβαρότητας17.

Η αυτονομία της πνευματικής σφαίρας επιτρέπει την φετιχοποίησή της. Ορθώνεται σαν δύναμη ξένη ή και εχθρική απέναντι στον κόσμο της εργασίας που την γέννησε και που εγκαταλείπεται στον ζόφο. Ο Χαίλντερλιν το �δειξε στο «Αρχιπέλαγός» του. Αλίμονο όμως! Μέσα στη νύχτα περπατά , όπως στον Ορκο κατοικεί Χωρίς θεϊκό στοιχείο το γένος μας. Στο επιτήδευμά του μόνον Είναι ο καθένας τους προσηλωμένος, και μόνον τον εαυτό του μέσα στο βουερό εργαστήριο Ακούει και πολύ μοχθούν οι άγριοι Με μπράτσα στιβαρά, χωρίς ανάπαυση, κι όμως πάντα, μα πάντα Στείρος όπως οι Ερινύες, παραμένει ο μόχθος των φτωχών18

Η αντίφαση ανάμεσα στην Εργασία και τη Κουλτούρα, το διευρυνόμενο χάσμα τους κι η αόρατη αλλά άρρηκτη υλική-ιστορική τους ενότητα, διαπερνάει όλη την μέχρι τώρα Ιστορία του ανθρώπου - ή μάλλον την Προϊστορία του. Είναι η κεντρική της αντίφαση: «Στον βαθμό που η κοινωνική εργασία αναπτύσσεται και γίνεται ως εκ τούτου η πηγή του πλούτου, αναπτύσσονται η φτώχεια κι η αποθάρρυνση ανάμεσα στους εργαζόμενους κι ο πλούτος κι η κουλτούρα ανάμεσα σ' αυτούς που δεν εργάζονται. Αυτός είναι ο νόμος της μέχρι τώρα υπάρχουσας Ιστορίας .

Στην σημερινή καπιταλιστική κοινωνία οι υλικοί κλπ. όροι έχουν τελικά δημιουργηθεί που θα επιτρέψουν και θα αναγκάσουν τους εργαζόμενους να συντρίψουν αυτή την κατάρα της Ιστορίας (geschichtliche Fluch)»19.

Η συντριβή της κατάρας του νόμου της Ιστορίας είναι ό,τι αποκαλείται με λέξη φορτισμένη από την βιβλική παράδοση: το Μεσσιανικό20.

5. Ο αρχέγονος κόσμος πριν την κατάρα δείχνει ότι αυτή έχει αρχή άρα και τέλος.

Η Ποίηση, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, διατήρησε την μνήμη των ανθρωπολογικών της ριζών, την πρωταρχική καταγωγή της ως στιγμής της ίδιας της διαδικασίας της εργασίας. Αισθανόμαστε το ρίγος αυτής της ανθρωπολογικής μνήμης να διαπερνάει αίφνης το λεγόμενο «λαϊκό πολιτισμό», την κουλτούρα των φυλών, που, κακώς, ονομάζονται πρωτόγονες, τους αυτοσχεδιασμούς, στα παιχνίδια, τα παιδικά τεχνήματα. (Ας σημειώσουμε, παρενθετικά, ότι απ' αυτή τη σκοπιά, το συνολικό ποιητικό εγχείρημα του Σωκράτη Σκαρτσή για την «ανθρωπολογική ποίηση» έχει την ιδιαίτερη αξία του). Δεν είναι μόνο οι άμεσες ποιητικές εκφάνσεις των εκδηλώσεων της ανθρώπινης ζωής που μαρτυρούν για τον Homo poeticus.

Είναι και οι πιο διαμεσολαβημένες, περίτεχνες, στοχαστικές εκφράσεις μιας Ποίησης που χαρίζει, όπως λένε οι φτερωτοί στίχοι του Κάλβου, των ανθρώπων αισθήσεις υψηλονόους21

Είναι η Ποίηση η υψηλή ενός Χαίλντερλιν, ενός Μπλέηκ, ενός Μαλλαρμέ, ενός Τσέλαν, ενός Μπρετόν ή ενός Σολωμού και Κάλβου και Εμπειρίκου που αποκαλύπτει τον βαθύ ακατάλυτο δεσμό ανάμεσα στον ανθρώπινο μόχθο και στον λόγο, το λογικό και τ΄ όνειρο του ποιητή Voll Verdienst, doch dichterisch, wohnet der Mensch auf dieser Erde Γεμάτος μόχθο, κι όμως ποιητικά, ο άνθρωπος κατοικεί τούτη τη γη22 λέει ο Χαίλντερλιν σε ένα από τα όψιμα ποιήματα της πιο «σκοτεινής», όπως την λένε, περιόδου της ζωής του.

Και για τον Μαλλαρμέ, η λειτουργία της Ποίησης είναι να δώσει «αυθεντικότητα» στη διαμονή του ανθρώπου επί της γης, να κάνει τούτη τη γη ανθρώπινη κατοικία: « H Ποίηση είναι η έκφραση του μυστηριώδους νοήματος των πλευρών της ύπαρξης, μέσω της ανθρώπινης γλώσσας, που οδηγείται στον ουσιώδη της ρυθμό. Έτσι προικίζει με αυθεντικότητα τη διαμονή μας και συνιστά το μόνο πνευματικό καθήκον»23.

Η ποιητική λειτουργία δεν είναι απλώς αυτό-έκφραση συγκινήσεων. Μέσω αυτής, λέει ο Μαλλαρμέ, «κάθε συγκίνηση βγαίνει από σας, διευρύνει ένα περιβάλλον ή το θεμελιώνει σε σας και το ενσωματώνει».Δεν θα μπορούσε να υπάρξει πιο εκφραστική παρουσίαση του ρόλου της ουτοπικής - ποιητικής λειτουργίας ως οραματικής προ-έκτασης ενός περιβάλλοντος, το οποίο αλλάζει η ανθρώπινη πράξη και συγκίνηση!

Η λειτουργία αυτή αναδεικνύει πάντα ό,τι δεν υπάρχει ακόμα παρά μόνο σαν αντίφαση και δυνατότητα, το μέλλον στο παρόν, τον ορίζοντα. Ο Homo poeticus αυτοδημιουργείται με την εργασία, ανοίγοντας ορίζοντες προς το απροσδόκητο. Είναι το πλάσμα των οριζόντων «Souvenir d' horizons, qu'est-ce, o toi, que la Terre ?»25 Ανάμνηση των οριζόντων, ώ εσύ, τι �ναι η Γη;

6. Ο άνθρωπος αναζητά «αυθεντική διαμονή» επί της γης - ή και στα άστρα - «προχωρώντας γεμάτος μόχθο κι όμως ποιητικά» (Χαίλντερλιν), «veillant, doutant, roulant, brilliant et meditant - αγρυπνώντας, αμφιβάλλοντας, κυλώντας, λάμποντας και στοχαζόμενος, όπως λέει ο Μαλλαρμέ, στην κατάληξη του περίφημου Un Coup de Des. Ή για να θυμηθούμε το αντίστοιχο με τους μαλαρμικούς στίχους πλατωνικό χωρίο του «Συμποσίου» εν πόνω, εν φόβω, εν πόθω εν λόγω... Ο Αγάθων περιγράφει την πανταχού παρουσία του Ερωτα.

Ο Σωκράτης αντικρούοντας πίσω από τον Αγάθωνα τον σοφιστή Γοργία και τα λεκτικά του παιχνίδια, αντιλέγει ότι ο Ερωτας είναι η καθολική διαμεσολάβηση των αντιθέτων, η μετάβαση, η σύνθεση, το «μεταξύ θνητού και αθανάτου» «Ερμηνεύον και διαπορθμεύον θεοίς τα παρ' ανθρώπων και ανθρώποις τα παρά θεών» «εν μέσω δε όν αμφοτέρων συμπληροί, ώστε το παν αυτό αυτώ συνδεδέσθαι»26.

Ο Πλάτων εδώ συλλαμβάνει μεγαλοφυώς την καθολική αλληλοσύνδεση των αντιθέτων, «των θνητών και αθανάτων» - ή επί το υλιστικώτερον της Φύσης και του ανθρώπου. Βλέπει αυτή τη διαδικασία της διαμεσολάβησης να συντελείται με τον Ερωτα και όχι με την Εργασία. Κάτι τέτοιο ήταν επιστημολογικά αδύνατο στις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες, στον συγκεκριμένο κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό.

Στους σύγχρονους καιρούς, ο Μάρξ κι ο Ένγκελς, ιδιαίτερα μετά την συνάντησή τους με την ανθρωπολογία και το έργο του Μόργκαν, ο πρώτος στα Εθνολογικά Τετράδια κι ο δεύτερος στην Καταγωγή της Οικογένειας, διόρθωσαν την μονομέρεια, με την οποία ήδη παρουσιάζονταν, η υλιστική αντίληψη της Ιστορίας, τονίζοντας ότι η αναπαραγωγή της σχέσης του Ανθρώπου με την Φύση, η διαδικασία διαμεσολάβησης, συντελείται όχι μόνο μέσω της εργασίας αλλά και μέσω του Έρωτα. Εργασία και Ερωτας ή μόχθος-πόνος και πόθος, όπως έχουμε πει κατά την ανάγνωσή μας του Μεγάλου Ανατολικού του Ανδρέα Εμπειρίκου27, είναι το αντιφατικό δίπολο που διαπερνάει την ανθρώπινη Ιστορία, ως διαδικασία διαμεσολάβησης ανάμεσα σε Φύση και ’νθρωπο, το δίπολο της ίδιας της ζωής του.

Στην ενότητα αυτή των αντιθέτων, ο καθοριστικός πόλος είναι εκείνος της Εργασίας, του μόχθου, του «πόνου». Η εργασία, οι ανάγκες κι οι νομοτέλειές της, διαμορφώνουν την ανθρώπινη σεξουαλικότητα, της θέτουν όρια και όρους, αρχίζοντας με το ταμπού της αιμομειξίας και πλέκοντας όλο το δίχτυ της οιδιπόδειας τραγωδίας.

Η ανθρωπογένεση, όπως με την ικανοποίηση της ανάγκης δημιουργεί τη νέα ανάγκη και το πλεόνασμα, το πέραν της άμεσης ανάγκης, τον χώρο που θα καταλάβει η κουλτούρα, έτσι διαφοροποιεί και την ερωτική ανάγκη από τον ίμερο και το πόθο. Η ψυχανάλυση από τον Φρόϋντ ως τον Λακάν, έδειξε πως το μνημονικό ίχνος της ηδονικής ικανοποίησης της πρώτης ανάγκης ωθεί στην κίνηση πέρα από την άμεση ανάγκη, στον Πόθο.

Η ανάγκη έχει έρεισμα ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, το οποίο λείπει από τον πόθο . Ο πόθος βαδίζει επί της αβύσσου, αναζητώντας στον τόπο του Αλλου, την αφετηρία του, το κενό στο οποίο θα τοποθετήσει την φαντασίωση σαν έρεισμά του. Το αίτιο και αντικείμενο του Πόθου, αυτό που ο Λακάν ονόμασε «μικρό αντικείμενο α » είναι το φευγαλέο αστέρι, που φωσφορίζει στο κενό και τον καθοδηγεί. Είναι ο Πολικός Αστέρας των ποιητών.

Ο πέραν της άμεσης ανάγκης χώρος, που ανοίγει ο πόθος όπως και ο πόνος/μόχθος, είναι ο χώρος της Ποίησης. Ανάμεσα στο άπειρο βάθος των ενορμήσεων στα έγκατα της ζωής και της ψυχής και στο άπειρο ύψος της Ποίησης και του πνεύματος - κι εδώ βάθος και ύψος εννοούνται με τον τρόπο που Α.Εμπειρίκος τα εννοεί στον Μεγάλο Ανατολικό28 - διαμεσολαβητής «μεταξύ θνητού και αθανάτου», όπως έλεγε κι ο Πλάτων, βρίσκεται ο Ερωτας, το μέγα «δαιμόνιον».

Γι' αυτό όπως λέει κι ο ποιητής Αφού ο λόγος δεν είναι λογική Αφού το κάλλος δεν είναι αισθητική Και το καλόν δεν είναι ηθική Αφού «un coup de des jamais n' abolira le hazard» Αφού έν σπερματόζωον μονάχα αρκεί Να γονιμοποιηθεί το ωάριον της γυναικός ή ο λόγος Αφού μόνον ο έρωτας τον θάνατον νικά Θάναι η ποίησις σπερματική απόλυτα ερωτική Η δεν θα υπάρχει 29

Τώρα, μπορούμε να στοχαστούμε ξανά τα λόγια του Αγάθωνα στο Συμπόσιο, πέρα από ρητορικά τεχνάσματα και σοφιστικά λεκτικά παιχνίδια, σαν Λόγο περί Ερωτος και Ποιήσεως εν πόνω, φόβω, εν πόθω, εν λόγω Δεν έχουμε εδώ μια σειρά σε παράταξη αλλά μια κλίμακα «μεταξύ θνητού και αθανάτου», όπως θα �θελε κι η πλατωνική Διοτίμα και ο μαθητής της στα ερωτικά Σωκράτης � ή, αλλιώς, τις διαφορετικές κι αντίθετες Στιγμές ανάπτυξης και κορύφωσης μιας αντίφασης, όπως θάλεγαν ο Χέγκελ και ο Μαρξ. Ο ένας πόλος της αντίφασης είναι ο πόνος/μόχθος. Ο άλλος είναι ο πόθος.

Ο λόγος είναι ο καρπός της αντίφασης. Κατώφλι του και πορθμέας ο πόθος. Χωρίς τον Ερωτα δεν υπάρχει η Ποίηση. Αυτός ενώνει το άπειρο βάθος, όπου η ζωή κ΄οι ενορμήσεις σφαδάζουν μέσα στις υλικές αντιφάσεις της παραγωγής κι αναπαραγωγής της με το άπειρον ύψος του Λόγου.

Αυτός συνδέει το βασίλειο της αναγκαιότητας με το βασίλειο της ελευθερίας. Ανάμεσα στα δύο άκρα της αντίφασης, που διέπει η αναγκαιότητα, τον πόνο και τον πόθο, εισβάλλει ο φόβος, η απειλή κατά της ζωής, ο Νόμος. Είναι αυτή η απειλή που οργανώνεται σε Εξουσία ώστε να μπαίνουν και να φυλάσσονται όρια και όροι, «εν φόβω», για να αναπαράγεται «εν πόνω» και «εν πόθω» ο κοινωνικός σχηματισμός. Κάτω από την «κατάρα του Νόμου της Ιστορίας» (Μάρξ), η εν φόβω εξουσιαστική σχέση αλλάζει μορφές σε κάθε κοινωνικό τρόπο παραγωγής, ενσωματώνοντας και ξεπερνώντας προηγούμενες στιγμές ανάπτυξής της, όπως τον φόβο του ταμπού της αιμομιξίας και την αλληλένδετη με το οιδιπόδειο πατριαρχική εξουσία των ταξικών κοινωνιών.

Η αντίφαση πόνου/πόθου, των απαιτήσεων της κοινωνικής
οργάνωσης της εργασίας για την απόσπαση του πλεονάσματος και των απαιτήσεων της ίδιας της Ζωής με υψηλώτερη εκδήλωσή της τον Ερωτα , κορυφώνεται στην τελευταία ανταγωνιστική μορφή ταξικής κοινωνίας, τον καπιταλισμό. Γι' αυτό κι όταν ο τελευταίος φτάνει στο απόγειό του, στα μέσα του 19ου αιώνα και μπαίνει στην συνέχεια στην ιστορική του παρακμή, η εξουσία του παίρνει τη μορφή, που ο Michel Foucault περιέγραψε ως βιο-εξουσία.
 
 
 



στη λέξη Λογοτεχνία..


Open Directory
Καλώς Ήλθατε στο logotexnia.net ... Χατζητάτσης. Βραβείο Δοκιμίου: "Λογοτεχνία και Ιστορία στη μεταπολεμική Αριστερά. ...
BYZANTINH ΛOΓOTEXNIA Παράκαμψη εισαγωγής.
arOma Λογοτεχνία Λογοτεχνία Ελληνική - Ξένη , Ποίηση , Πεζογραφία , Παιδική Λογοτεχνία ,Λογοτεχνία του ...
Literature ... all over the World Grimm's fairy tales Karl Marx and Frederick Engels Library Literature Links / Διευθύνσεις για τη Λογοτεχνία The On ...
FORTHnet Directory: Λογοτεχνία ... Directory - Ο κατάλογος του Ελληνικού Internet: Κατηγορίες / Τέχνες & Πολιτισμός / Λογοτεχνία. ...
www.elogos.gr Λογοτεχνία. Περιοδικό & Πύλη ...... Φανταστική Λογοτεχνία. Νέοι Συγγραφείς. ... Συζητήσεις για τη λογοτεχνία. Πληροφορίες. ...
Λογοτεχνία Λογοτεχνία. ... Ανθογαλίδου Θ.(2000) H "λογοτεχνία" ως ιδεολογικό και πολιτικό διακύβευμα. ...
Νίκος Καζαντζάκης : Ανθολογήματα ...Kazantzαkis, Nιkos: Greek writer whose prolific output and wide variety of work represent a major contribution to modern Greek literature.
Εδεσσα - Λογοτεχνία & Ποίηση Πολιτισμός. Εδεσσα. Λογοτεχνία-Ποίηση. Πολιτισμός. Δημοτική Επιχείρηση "Καταρράκτες ...
Greek literature - Ελληνική λογοτεχνία... Στις σελίδες που είναι αφιερωμένες στην ελληνική και την ξένη λογοτεχνία θα βρείτε ...
Ποίηση - Ελένη ΠοιμενίδουΚαι το όνομα αυτού Αβραξάς
in.gr: Κατάλογος... Δικτυακός τόπος επικοινωνίας μεταξύ των νέων που ασχολούνται με τη λογοτεχνία.
books in.gr Ελληνική Λογοτεχνία. Ευγένιος Τριβιζάς: Η τελευταία μαύρη γάτα, Η τελευταία ...
Ορειβασία και Λογοτεχνία Easyspace - your perfect partner for the web. ...
Διαγλωσσική μετάφραση
H ΨHΦIAKH TEXNH TOY ΛOΓOY
Istros ... Χρήστου · Serious Humor... Netrino.gr · Λογοτεχνία.net · Αέρα Πατέρα.Gr Δείτε ολόκληρο ...


Ενώ στις προκαπιταλιστικές κοινωνίες, η εξουσία είχε το δικαίωμα να χαρίζει τη ζωή και να δίνει τον θάνατο, στον καπιταλισμό, αντίθετα, δίνει την ζωή και χαρίζει τον θάνατο. Η βιοπολιτική της βιοεξουσίας επιχειρεί να προσαρμόσει τις πληθυσμιακές πιέσεις στις ανάγκες της συσσώρευσης του κεφαλαίου. «Η εξουσία βρίσκεται και ασκείται στο επίπεδο της ζωής» του είδους, της φυλής και των μαζικών πληθυσμιακών φαινομένων» γράφει ο Φουκώ 30.

Αντίστοιχα από τον περασμένο αιώνα και μετά, συνεχίζει ο Φουκώ, «οι μεγάλοι αγώνες που αμφισβητούν το γενικό σύστημα εξουσίας [...] εκείνο που διεκδικούν και που χρησιμεύει σαν στόχος είναι η ζωή, νοούμενη ως θεμελιακές ανάγκες, συγκεκριμένη ουσία του ανθρώπου, ολοκλήρωση των δυνατοτήτων του, πληρότητα του δυνατού» 31. Η πιο ακραία μορφή που πήρε η βιοεξουσία, στην εποχή της κρίσης και της παρακμής, τον αιώνα που πέρασε είχε το όνομα ’ουσβιτς. Είπανε ότι μετά το ’ουσβιτς δεν μπορεί να γραφτεί ποίηση.

Τους διέψευσε η ποίηση του Πάουλ Τσέλαν, η ποίηση του ίδιου του ’ουσβιτς. Γιατί, η ποίηση, κάθε αληθινή ποίηση πέρα από τις ιδεολογικές θέσεις και πολιτικές προθέσεις του δημιουργού της, είναι άρνηση της βιοεξουσίας, εξέγερση ενάντιά της, απαίτηση της ζωής, επίκληση του Ερωτα που νικά τον θάνατο στο τέλος της Ιστορίας.

Μόνον η επαναστατική λύση της αντίφασης του πόνου και του πόθου, με την κατάλυση κάθε φόβου, τη χειραφέτηση της εργασίας και την μεταμόρφωσή της σε δημιουργία, την απελευθέρωση του Ερωτα σε ένα κόσμο πέρα από τον Οιδίποδα, χωρίς τάξεις, χωρίς εκμετάλλευση, χωρίς καταπίεση, χωρίς ταπείνωση ανθρώπου από άνθρωπο θα φέρει επιτέλους το τέλος της κατάρας του νόμου της Ιστορίας.

7. Πόσο δίκιο είχανε οι υπερρεαλιστές όταν δείχνανε την ενότητα του αιτήματος του Rimbaud «changer la vie» - ν΄αλλάξει η ζωή και του αιτήματος του Μάρξ να μεταμορφώσουμε τον κόσμο, transformer le monde, την ενότητα της Επανάστασης και της Ποίησης. Πόσο δίκιο είχε ο μέγας κυβο-φουτουριστής ποιητής Βελιμίρ Χλιέμπνικωφ, όταν στις παραμονές της Ρώσικης Επανάστασης εξάγγελε: «ΑΣ ΣΧΙΣΤΕΙ ΣΤΑ ΔΥΟ Ο ΓΑΛΑΞΙΑΣ, ΑΣ ΧΩΡΙΣΤΕΙ ΣΤΟΝ ΓΑΛΑΞΙΑ ΤΩΝ ΕΦΕΥΡΕΤΩΝ/ΕΞΕΡΕΥΝΗΤΩΝ ΚΑΙ ΣΤΟ ΓΑΛΑΞΙΑ ΤΩΝ ΕΠΕΝΔΥΤΩΝ/ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΤΩΝ» Αυτό είναι το σύνθημα ενός νέου ιερού πολέμου! 32

Είναι ο ιερός πόλεμος για το Μέλλον, για τη Ζωή! Η Επιστήμη του μέλλοντος είναι η ποίηση, όπως εύστοχα γράφει ο ποιητής Ιάσων Δεπούντης33. Ο Μαλλαρμέ είχε προαναγγείλει το μυστηριώδες Βιβλίο του, Le Livre. Ένα βιβλίο ερχόμενο, livre a venir, το Βιβλίο - Μέλλον, Le Livre - Avenir. Εκεί θα υπάρξει ό,τι ονομάζει ο ποιητής, «l' explication orphique de la Terre», «de l' homme». Ο Blanchot σημειώνει ότι explication εδώ δεν σημαίνει «εξήγηση» αλλά ξεδίπλωμα, εκ-πτυξη34.

Ο άνθρωπος, η Γη θα μπορεί να εκ-πτύσσεται, να αναπτύσσεται, «πάντη περιπτύσσεσθαι»35, σαν τον Ερωτα στο πλατωνικό Συμπόσιο, με τον τρόπο του Ορφέα. Το βιβλίο θα είναι ένας νέος ποιητικός χώρος με κοσμικές διαστάσεις, που θα κάνει επιτέλους αυθεντική τη διαμονή του ανθρώπου στο Σύμπαν.

Το προμηνύουν έναν αιώνα, οι ποιητές : το Livre του Mallarme, το πανανθρώπινο Finnegans Wake του James Joyce, το Licht του Stockhauzen, το Πολύτοπο του Ξενάκη ή και τα σημερινά πρώτα πειραματικά έργα της Internet art, όπως η ποιητικότατη «αφηγηματική εγκατάσταση» στον κυβερνοχώρο με το όνομα Grammatron του Mark Amerika36.

Το Βιβλίο - Μέλλον, το Μέλλον - Ποίηση, Αυτό-που δεν υπάρχει ακόμα, έρχεται. Είναι ο βιβλικός «Ολαμ Αμπά», ο Κόσμος ο Ερχόμενος, η κατοικία που θα βρει επιτέλους ο ανέστιος Hommo poeticus στη Γη, στον Γαλαξία, στα άστρα.

Και καταπώς θα �λεγε ο Διονύσιος ο Ιερομόναχος, «εγκάτοικος εις ξωκλήσι Ζακύνθου»37 τούτο είναι ΤΟ ΜΕΛΛΟΝΤΑ ΓΕΝΑΜΕΝΟ ΠΑΡΟΝ !


Αναζητώντας στο διαΔίκτυο την ιστοσελίδα της "LAND of GODS"
Οι παρακάτω σελίδες έχουν βάλει πρόσβαση στην Land of Gods:

  1. Hellenic Writers' of Australia
  2. Μια σειρά από υπέροχες, πολύ περιεκτικές σελίδες στο Δίκτυο για την ελληνική λογοτεχνία, τους σύγχρονους αλλά και παλαιότερους συγγραφείς, όχι μόνον της διασποράς αλλά και της Ελλάδας.

  3. Tga News
  4. RADIO SYMBAN
  5. Welcome to ARCADIA
  6. GoGreece.com
  7. Greek Village
  8. ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΣΤΟ ΙΝΤΕΡΝΕΤ
  9. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΨΥΧΗ Καλά και έφυγαν οι μετανάστες μας, και πήραν λίγη Ελλάδα στις ψυχούλες τους και την κράτησαν αλώβητη μέχρι σήμερα. Να πάτε στο site αυτού του έλληνα της διασποράς και θα καταλάβετε. Μην χάσετε τον τεράστιο πλούτο πληροφοριών επί παντός επιστητού που περιέχει αυτό το site!!

  10. ΚΕΙΜΕΝΑ Νίκου Σαραντάκου
  11. LINGUA GREGA MODERNA
  12. 6ο Γυμνάσιο Σερρών
  13. Logos Group
  14. Η Ελλάς του ΟΧΙ
  15. Map of Greece
  16. MUSIC by Yannis K. Ioannou
  17. Η Αλίκη στη χώρα του Θεάτρου /
    Home:
  18. η Ζωή στο Loyntensainτ
  19. ΠΕΡΣΕΑΣ
  20. Nostos.com
  21. CONSTANTINOPLE
  22. University of Geneva,
  23. Κλάδος Φιλόλογων
  24. ΑΤΥΠΗ ΛΕΣΧΗ
  25. WEB PORTAL OF HELLENIC LITERARY SOCIETY
  26. Ο απόδημος ελληνισμός δεν ξεχνά την λογοτεχνία της πατρίδας του!

  27. Μαρία Πολυδούρη
  28. Hellenic Institute
  29. Veria Public Library
  30. Greece Links
  31. Prof. George Vlachos
  32. Key to Greece
  33. Omogenia.com
  34. Orthodox Monasticism
  35. PROTOPOREIA
  36. Armenian WORLD
  37. Pili.com
  38. Ν. Asimos "Κι αν δεν σου αρέσω να βάλεις γυαλιά!!!" /
    Home:
  39. e.One.gr
  40. NAFPAKTOS.COM
  41. European History
  42. Pan Arcadianof America
  43. ΚΑΡΙΤΣΑ
  44. Greek Portal : Literature & Poetry
  45. ο Παλμός του Αλιβερίου
  46. GREEK LOVE
  47. Alex Moskios
  48. ο Ελληνικός πολιτισμός
  49. Μνήμη του Ν. Βρεττάκου
  50. Αφιερώματα / Συλλογές
  51. la letteratura greca
  52. Ψάρι Ηραίας/
    Home:
  53. The Hellenic Family
  54. SITES HOSTING AND SUPPORTING THE PETITION
  55. Pan Elian Federation
  56. WorldBook Encyclopedia
  57. Referencias Enlaces
  58. Celebrities
  59. Αρχαίοι 'Ελληνες
  60. ITHAKA A Tribute to Constantine P. Cavafy
  61. Λογοτεχνία / Literature
  62. Hellenic Gazette: Links
  63. ΚΛΑΣΣΙΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ
  64. Texts - Classics
  65. Λάκη Φουρουκλά
  66. Βάϊος Φασούλας
  67. ΑΝΘΟΛΟΓΙΕΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
  68. Yannis Karaliotas
  69. Nikiforos Brettakos
  70. Δημοτικό σχολείο Κω
  71. Νίκος Αστέριος
  72. inarcadia.gr
  73. Enlaces
  74. Platyrrahos Publishing
  75. ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ
  76. TRANSLATUM GR.
  77. University of Cambridge
  78. St. John�s University
  79. HellasUSA
  80. Στοά Βιβλίου
  81. London University
  82. Geometry.net
  83. 'Ασχετος
  84. Κώστας Δουρίδας.Τhe LAND of GODS... Τhe LAND of GODS Greek PoetryAnthology & More.. by Kostas Douridas.Σαν'Ελληνες, δεν πρέπει ποτές(!!!) να λησμονούμε την γη της πατρίδας, αλλά καικείνη που έγινε δεύτερη μάνα μας κι' απροκάλυπτα εδώ, σου την αποκαλώΕΥΛΟΓΗΜΕΝΗ ΓΗ της ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ. Ενα συγκλονιστικόsite με ψυχή ..και Ελλάδα , πολύ Ελλάδα ..την καλή...με νοσταλγία.Τι θαβρούμε και τι θα διαβάσουμε ? ...πάμε : Θεόδωρος Κολοκοτρώνης & ΓιάννηςΜακρυγιάννης (απομνημονεύματα) , Καταγραφή της ΙΣΤΟΡΙΑΣ , μία Σελίδααφιερωμένη στην ΔΙΑΣΠΟΡΑ , Λογοτεχνία της Διασποράς , Νίκος Καζαντζάκης καιπολλά ..μα πολλά links.Μπράβο στον Ελληνα...

  85. diadiktyo.net
  86. diadiktion.com
  87. Λακωνικός Κόσμος
  88. Δημοτικό Σχολείο Αντίπαρου
  89. Koutouzis.gr
  90. Στράτος Δουκάκης
  91. Ελληνικές Γραμμές
  92. Κνωσός
  93. Μετανάστης
  94. Ελληνικός Δρόμος Τορόντο
  95. WEB PORTAL
  96. ΣΤΑΥΡΟΣ ΑΜΠΕΛΑΣ
  97. Οι εκδόσεις Κοχλίας /
    Home:
  98. ΠΛΕΥΣΙΣ
  99. George's Greek MIDI
  100. Δακανάλης Δημήτρης
  101. SchoolWorks/
    Home:
  102. Αντι-τηλεόραση
  103. Δημοτική Εκπαίδευση
  104. T H E L I N K S P A G E
  105. HELLHNES
  106. sadness.gr
  107. Griekse websites
  108. HELLENIC MEZEDES
  109. Literature from Leonidio
  110. Η Ποιηση, ο Λογος
  111. Ναός Γνώσης
  112. beepworld
  113. Λογοτεχνικές ανάσες
  114. Μεγαλόπολης
  115. greekembassy.ca
  116. graesk
  117. freeservers.com
  118. ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ Μ.Ε. ΠΡΑΞΙΣ
  119. efenet.org/
    Home:
  120. Μαρία Φυτα
  121. Ελληνική Γλώσσα/
    Home:
  122. Μυρτιώτισσα
  123. adverts.gr
  124. Griechenland
  125. Ελλάδα , Ιστορία , Γλώσσα
  126. Frients of Greece
  127. Stasinopoulos Webpage
  128. greekembassy-cy
  129. nancy-metz
  130. ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΕΝ.ΛΥΚ.ΤΑΞ - ΦΙΛΩΤΑ
  131. anemologio
  132. Modern Greek Language
  133. Δημοτικό Σχολείο Λεμεσού
  134. Φίλοι
  135. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΣΠΙΣ - Εισαγωγική Σελίς
  136. ΜΙΑ ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΗ ΦΩΝΗ του ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ ...
  137. APN ? Athens Photo News
  138. Π ε ρ ί σ τ α: Μια όμορφη και αξιομίμητη σελίδα
  139. H O M E

  140. 3kala.gr - Ο απόλυτος οδηγός για το Νομό ...
  141. ΕΕΛΣΠΗ
  142. XGR: Your internet portal to Greece
  143. HellasUSA: Personal Pages
  144. Modern Greek Poetry
  145. Open Directory - Bookmarks: O: olymbitis
  146. This website includes information on the Greek-american bilingual ...
  147. Η Πληροφορική στη Δημοτική Εκπαίδευση
  148. Learn Greek Online !
  149. Πληροφορική Υποστήριξη για τo μάθημα της γλώσσας
  150. Μ ι κ ρ ό ς   Α π ό π λ ο υ ς
  151. Καλωσήρθατε στην ιστοσελίδα του Deyteros.gr του Νίκου Μέντη
  152. Απόστολος Κερκινέογλου Φιλόλογος : Βιβλιοθήκες
  153. Real Estate Upsula Ontario results from Ohio Valley Homes
  154. Αρκαδία και Αρκάδες.
  155. Artigo Toda Mulher tem um pouco de Helena, Roger
  156. Εκπαιδευτική Πύλη του ΥΠΕΠΘ
  157. Welcome to the website of the Greek Embassy in Ottawa
  158. Literature
  159. Μ υ ρ τ ι ώ τ ι σ σ α
  160. Απόστολος Κερκινέογλου Φιλόλογος
  161. Bruno Aeschbacher Veni Vidi Verti
  162. Νίκος Γκάτσος Ο εκφραστής του ελληνικού ποιητικού υπερρεαλισμού
  163. The Yiannis Stasinopoulos Webpage
  164. Επιλεγμένες Διευθύνσεις Διαδυκτίου για την Ελληνική Ιστορία/
    Home:
  165. FREE LISTS
  166. GREEK POETRY LINKS
  167. Περαστικός βλέπεις τη Μάνη σε τρεις ημέρες, περπατητής σε τρεις μήνες και για να δεις τη ψυχή της θέλεις τρεις ζωές. Μία για τη θάλασσα, μία για τα βουνά της και μία για τους ανθρώπους της./
    Home:
  168. ΜΕΤΑΝΑΣΤΗΣ
  169. Ποιήματα Νικηφόρου Βρεττάκου
  170. Εκπαιδευτικός Κατάλογος e-Πρωτοβάθμια : Εκπαιδευτικό Υλικό
  171. MARINET S.A. Ελληνική Λογοτεχνία στο Διαδίκτυο Νίκος καζαντζάκης : Ανθολογήματα ενός μεγάλου
  172. Δικτυακός κόμβος της ελληνικής λογοτεχνίας στο internet. Παρουσίαση ελλήνων συγγραφέων, ανθολογία κ.ά.
  173. ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ Δ. ΒΑΚΑΛΟΥΔΗ/
    Home:
  174. Ποίηση ... PS: Many thanks to Kostas Douridas for the l inks and code. ...
  175. Τα νέα του Κεφαλονίτη Ο συμπατριώτης μας κ.Γαβριήλ Παναγιωσούλης από την Πύλαρο..
  176. ΨΗΦΙΑΚΑ ΒΙΒΛΙΑ ΑΠΟ ΑΛΛΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ (ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ)
    ΨΑΘΑΔΕΣ ΣΤΙΣ ΔΥΟ ΟΧΘΕΙΣ ΤΟΥ ΕΒΡΟΥ του αγιογράφου Αλέξανδρου Δ. Παπαδάκη

  177. διευθύνσεις απο ενδιαφέροντες ιστοχώρους
    Φ Ι Λ Ο Λ Ο Γ Ο Σ

  178. ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΟΙ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ
    H o m e

  179. ΤΩΝ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΥΠΕΡΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ

    ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΥΛΗ

  180. Ιουστήνη Φραγκούλη Αργύρη: Η Μοναξιά ενός Ασυβίβαστου
    H o m e

  181. Μουσική από τη Λέσβο
    H o m e

  182. W E L C O M E to Athena's Page

  183. elogos.gr στα Νέα: Λογοτεχνικές Ειδήσεις: Σύνδεσμος Λογοτεχνών Αυστραλίας

  184. Εκπαιδευτικά: Ενδιαφέρουσα σελίδα από τον απόδημο ελληνισμό
    H o m e

  185. Geometry Byzantine Empire History

  186. Ταξίδι στη Μάνη

  187. Saint Demetrios Church is a parish of the Ecumenical Patriarchate, Archdiocese of Thyateira and Great Britain : LINKS

  188. HELLENIC MEZEDES

  189. ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ H o m e

  190. Η Ποιηση, ο Λογος και το Δια-δικτυο

  191. ΘΡΑΝΙΟ - Εγκυκλοπαίδεια
    H o m e

  192. the London Metropolitan University : Parallel texts
    H o m e:

  193. Σολωμός Διονύσιος: ΣΥΝΔΕΣΕΙΣ

  194. Γυμνάσιο Καστρίου: ΣΥΝΔΕΣΕΙΣ
    H o m e

  195. PNEVMA.GR - Το περιοδικό των φοιτητών της Φιλοσοφικής
    H o m e

  196. Βασιλεύουσα Κωνσταντινούπολη η Νέα Ρώμη

  197. greek forum: Psaxno ellinika ebooks

  198. Ελληνικά Εκπαιδευτήρια «ΑΘΗΝΑ» "ATHENA" HELLENIC EDUCATIONAL SOCIETY ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ-ΔΗΜΟΤΙΚΟ-ΓΥΜΝΑΣΙΟ-ΛΥΚΕΙΟ

  199. http://www.stachtes.com/: Land of Gods: Ο γεμάτο πάθος για την Ελληνική λογοτεχνία Τόπος του Κώστα Δουρίδα στον μακρινό Καναδά Εδρα Περιοδικού: Βρυξέλλες. Υπεύθυνος έκδοσης και σχεδίασης Στράτος Φουντούλης
Οδυσσέας Ελύτης Γιώργος Σεφέρης Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης Ανδρέας Εμπειρίκος Νίκος Δήμου 'Ενας συγγραφέας στο δίκτυο Αγία Γραφή Κωστής Παλαμάς Νίκος Καββαδίας Διονύσιος Σολωμός Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού συγχρονη ελληνικη ποιηση του Χρήστου E. Δημάκη Νεοελληνικά Λογοτεχνικά Κείμενα του Νίκου Σαραντάκου 53η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φραγκφούρτης ΤΑ ΑΠΑΝΤΑ ΤΗΣ ΠΗΝΕΛΟΠΗΣ ΔΕΛΤΑ Παιδική Ανθολογία Ανθολογία Σύγχρονης Ελληνικής Ποίησης του Σταύρου Αμπελά Κύπριοι Ποιητές Μετα-θέσεις: Ανθολόγιο σύγχρονης ελληνικής ποίησης στο Internet Αnchient Greek Literature World Wide Poetry Σελίδες Ελλήνων Εκδοτών Ρήγας Φεραίος Κική Δημουλά Γιάννης Ρίτσος Αντώνης Σαμαράκης Ντίνος Χριστιανόπουλος Υπουργείο Πολιτισμού Five Modern Greek Poets (from Arkadia on the Internet) Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών το Περιοδικό: Διαβάζω 'Αρθρογραφία "Το ΒΗΜΑ" Ζωή Καρέλλη Ηλίας Βενέζης Ανδρέας Καρκαβίτσας Στράτης Μυριβήλης Γιάννης Ψυχάρης Γιώργος Ιωάννου Μια Ποιήτρια: Μυρτιώτισσα !!! Νεοελληνική Λογοτεχνία στην Ελευθεροτυπία Κώστας Ζουράρις Οι Έλληνες του 20ου αιώνα Λογοτεχνικά περιοδικά: (ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ της ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ: το περιοδικό των Ελλήνων Λογοτεχνών της Αυστραλίας "O Logos"   ) Μεταθέσεις Ανθολόγιο σύγχρονης ελληνικής ποίησης   Θέματα Λογοτεχνίας: Τετράμηνο περιοδικό λογοτεχνίας. Θεωρίας της Λογοτεχνίας και Κριτικής   Γη Αμφίαλος: Λογοτεχνικό περιοδικό   

Δημάκης Συλλογή : (Λογοτεχνικά περιοδικά και άλλα..) "Οι ποιητές και η ποίησή τους (Ανθολόγιο)"    Eντευκτήριον: Λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό περιοδικό. Θεσσαλονίκη    Εξώπολις: Περιοδικό Λογου και τέχνης. Αλεξανδρούπολη    Νέα Εστία : Μηνιαίο περιοδικό. Αθήνα    νεα πορεια : Λογοτεχνικό περιοδικό. Θεσσαλονίκη   
Αγαπητοί  φίλοι / ες
λέξημα.gr : Μία καινούργια πύλη / ηλεκτρονικό περιοδικό έκανε τελευταία την εμφάνισή του και ομόρφυνε το διαδίκτυο!.
Προμηνύει ένα ακόμα σωστό βήμα για την λογοτεχνία μας. Απ' ότι καταλαβαίνω είναι προσπάθεια νέων λογοτεχνών απ' την πατρίδα και την Κύπρο? Βέβαια βρίσκεται ακόμη στις αρχές.. Ωστόσο, οι εκπλήξεις μέρα με την μέρα μετρούνται άμετρες και καταχωρούνται με γοργούς ρυθμούς!. Για ετούτο και σας προτείνω να επισκεφτείτε την σελίδα του λέξημα.gr και αν είστε και από μόνοι σας λογοτέχνες γραφτείτε μέλος στην λίστα του.

Με εγκάρδιους χαιρετισμούς. κ/δουρ
Wednesday, January 28, 2004
Ο παρατηρητής : Περιοδική έκδοση λόγου και τέχνης. Θεσσαλονίκη   Πλανόδιον : Λογοτεχνικό περιοδικό. Αθήνα   ΟΔΟΣ ΠΑΝΟΣ : Εργοτάξιο Εξαιρετικών Αισθημάτων. Αθήνα    η λέξη : Ελληνική και ξένη λογοτεχνία. Αθήνα    Αιολικά Γράμματα: Δίμηνο Περιοδικό της Μαχόμενης Λογοτεχνίας. Αθήνα   ANATΟΛΙΚΟΣ : Περιοδική περιπλάνηση. Αθήνα   'Ιβυκος : Τρίμηνη επιθεώρηση για τον ποιητικό λόγο. Αγρίνιο   Μανδραγόρας : Τετραμηνιαίο περιοδικό για την τέχνη και τη ζωή. Αθήνα    νεα σκεψη : Μηνιαίο περιοδικό γραμμάτων και τέχνης. Αθήνα    ΠΑΝΔΩΡΑ : Περιοδική έκδοση λογοτεχνίας. Αθήνα   
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ: Φύλλα λόγου, τέχνης και πνευματικής καλλιέργειας. Αθήνα    πόρφυρας : Τριμηνιαίο περιοδικό. Κέρκυρα    ΥΦΟΣ : Περιοδική έκδοση για τα γράμματα και τις τέχνες. Αθήνα    Ελί-τροχος : Τριμηνιαία έκδοση για τα γράμματα και τις τέχνες. Πάτρα   Προτείνουμε να διαβάστε επίσης:
Πέτρος Χάρης : Μια ιδιότυπη μορφή    Νικόλας Κάλας : ή η επιστροφή του ασώτου   Αντώνης Σαμαράκης : Το Λάθος    Αλεξανδρούπολη : Το σταυροδρόμι των λαών   Νεοελλήνων Συγγραφέων : Ιερή υπενθύμιση   Χρήστος Τάγκας    Ντίνος Χριστιανόπουλος: Θανάσης Κυριαζής   Γιάννης Υφαντής :Θανάσης Κυριαζής   Μνήμη Σίμωνος Καρά    Δημήτρη Πικιώνη :Το πνεύμα της παράδοσης   Μάνος Κατράκης   Συμαντικές στιγμές της ποίησης   Τις ποιεί τα της ποιήσεως;   Τι είναι η πατρίδα μας;   Φόβος ποιητή   Συνεύντευξη Μιχάλη Κατσαρού   Κ. Π. Καβάφης :Οκτώ δοκίμια για την ποίηση   Αν. Ι. Λιβέρης :Η καινούρια ποίηση  

Λουλούδια στην Ιουλίτα Ηλιοπούλου την μεγάλη φίλη του Ελύτη   MATHISIS.COM : Λογοτεχνία Περιεχόμενα    Καλωσήρθατε στην ιστοσελίδα του Deyteros.gr του Νίκου Μέντη   Eλληνική ερωτική ποίηση   M. Kαραγάτσης   ΠΟΙΗΣΗ   Ο Γιώργος Σεφέρης και το BBC   Μικρός Απόπλους  
Μια σχολική σελίδα γιομάτη πληροφόρηση για τα σχολεία μας και για πολλά άλλα. Αξίζει να την ..πλεύσετε! Και είναι από τρεις δασκάλους μας φτιαγμένη με πολύ μεράκι!..
Ποιήματα του Γιάννη Σκαρίμπα   ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ    A. Aνθολόγια νεοελληνικών λογοτεχνικών κειμένων   Νεότερη Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία   Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας   ηλεκτρονικά λεξικά    Eλληνο-αγγλικά λεξικά  
Αρχείο Χειρογράφων και Φωτογραφιών Ελλήνων Λογοτεχνών   Σελίδες Ελλήνων Συγγραφέων στο διαδίκτυο   HAPPYFEW-BEGINNING OF WHAT ABOUT TO HAPPEN   Istros. Η αίσθηση ευφορίας - Ποίηση - Πεζογραφία - Εικαστικά - Μουσική - Δοκίμια - Eφαρμογές   Το ρεφενέ είναι ένα σάιτ για νέους καλλιτέχνες ερασιτέχνες και μη, που παράλληλα με την προβολή τους,   Νίκος Γκάτσος   
Ελληνική ποίηση, διηγήματα, κατάλογος ποιητών και συγγραφέων   The poet Tsakonas   Νίκος Κροντίρας   Εδεσσα Λογοτεχνία-Ποίηση   Μικρός Απόπλους   Poetry of Kartasos - Greek poet   Skopelos   Γεώργιος Ν. Αμιράλης Φιλόλογος   Δημήτρης Φύσσας    Νικόλας 'Aσιμος    Poetry page of Kostas Koutsourelis   17 Τραγούδια για Εκείνη   Θεοδ. Δ. Δαλάκογλου   Αλέξης Αρβανιτάκης    Νίκος Γκάτσος   Βαλβίδας Αθανάσιος    Έκτορας Κακναβάτος    Poets by D.I. Loizos - 1977 - 1983    Dionissis Dimakopoulos - Greek poetry.    Γεώργιος Βασιλείου   Δημήτρης Λιπέρτης   Νίκος Τσιφόρος    Αρχαία αγορά    Κάτια Δανδουλάκη   ΚΝΩΣΟΣ ΚΡΗΤΗ   Σταχυολογήματα   Η ποίηση του Πάμπλο Νερούντα    Επιμέλεια: Karyatis : Poetry's Page   Κωνσταντίνος Μπούρας   Νίκος Βλαντής   Δαγαλάκη Μαρία   Γεώργιος Καραμανλής   Γιώργος Μάνθος    Δημήτρης Αλέξανδρος Φατούρος   "Ο Μεγάλος Ανατολικός" Φιλοσοφία    Μάθημα Μητρηκής Γλώσσας   1998 Έτος Ρήγα Φεραίου και Διονυσίου Σολωμού    Καλώς ήρθατε στη σελίδα του παρατηρητή    Ειρήνης Καμαράτου-Γιαλλούση   Μηχάλης Γκανάς    Greek poetry: Love ...Through the Centuries   Μια επιστολή-καταγγελία του Βασίλη Βασιλικού   Lord George Gordon Byron   Τάσος Π. Καραντής    Πάνος Θεοδωρίδης    Μελοποιημένη Ελληνική Ποίηση   Nikos Tsaousis   Ρούλα Καραπάνου    Κώστας Χαραλαμπίδης   Γιάννης Καλπούζος   Καστρινός Θεόδωρος   
Γιάννης Καρατζόγλου    Δημήτρης Βάρος   Μελέτες για τους Βλάχους    Μίμης Ανδρουλάκης    Ποιήματα και λογοτεχνικά κείμενα    Νίνα Ζησοπούλου   Β. Κυριακίδης    Μίλτος Μιχαηλίδης   Νίκος Εγγονόπουλος   Εργαστήρι Ρητορικής & Λόγου    e-misSOS Ποίηση: ογδόντα ένα ποιητές και 257 δημιουργίες για σας Ομάδα Κ    Εθνικό Κέντρο Βιβλίου  
Sappho 630 BC   Αλέξης Πανσέληνος    Γιάννης Κοντός    Μιχάλης Π. Κοφινάκος   Ποπη Κολλημενου   Δημήτρης Παρασκευόπουλος    Κώστας Καρυωτάκης :Η ζωή και το έργο του ποιητή    Γιάννης Υφαντής (ποιητής)    Σάκης Αθανασιάδης   
Σωτήρης Παστάκας   Ίνδικτος περιοδικό   Μαρία Πολυδούρη    Γιώργος Κουτσαντώνης    Αθάνατοι - Ηρωϊκοί Στίχοι - Ποιήματα   Γιάννης Αικατερίνης   Ορειβασία και Λογοτεχνία    Σοφία Κολοτούρου   Γιάννης Κυριαζής   Γιώτα Καράντζαλη.   Βαγγέλης Ραπτόπουλος    Ελένη Μερκενίδου    Βλάσης Ρασσιάς    Ατυπη Λέσχη Νέων Ελλήνων Λογοτεχνών   
Διηγηματογραφία / Πεζογραφία από την    Λάκης Φουρουκλάς    Greek literature - Ελληνική λογοτεχνία   Παρέα με ένα βιβλίο   Ρούσσος Τάσος    . Λεία Βιτάλη   Αγγελική Ζιούτη Τα Ποιήματα    Αργυρώ Μακρή    Βασίλης Λαλιώτης    metaπτώσεις: μια e-συλλογή   Σκούταρη Ρούλα    Αρχαία Αγορά - Συλλογή λογοτεχνικών κειμένων   Κάρολος Σεριώτης   Chris Kapa    Το Παραμύθι της Ερήμου    Site της Λογοτεχνικής Ομάδας του Πανεπιστημίου Κρήτης   A Poetic injustice    Μαίρη Γιωταξή    Γιάννης Ρίτσος στις σελίδες της Μάνης   
Ο Πλάτων Μαλλιάγκας :Νέος που Ζούσε το Μύθο   Μιχάλης Βερβελάκης    Παύλος Παρασκευαϊδης    Τηλέμαχος Χυτήρης    η Σελίδα το "Μαγικό κουτί" της Αγγελικής Σπαθαράκη    Γαβριήλ Βαρούδης    Φώτης Μότσης    Μαρία Γραμματικού    Αλέξανδρος Νικ. Βαρόπουλος   Σοφία Τομαρά    Ο Πολιτισμός στα Σέρρας - Γράμματα, ...    Μαρίας Πισιώτη - Ιωάννου. "αιωρούμενο νησί"    Κέδρος: Ελληνική Λογοτεχνία   Γιάννης Ζαφείρης   «'Ασπα Θ. Ξύδη»    Ποίηση, Λογοτεχνία  
Επιστος Εκδόσεις    Μανώλης Ηλιάκης - Ποίηση - Φθινόπωρο   Μάρω Σιδέρη : Μεγάλη Εβδομάδα στην Ψυχή μου   Γραμμές : Λογοτεχνία   Στους τόπους της ψυχής μας !   Σύλλογος Καρπενησίων   Τα παραδοσιακά επαγγέλματα της Λέσβου    Πανεπιστήμιο Αιγαίου   Καραγκιόζης, ο καθρέφτης της ελληνικής ψυχής ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ Παπαδαντωνάκης Ανδρέας: Φιλόλογος ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΚΑΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ Ιερή Ολυμπιακή Φλόγα




Μηνύματα και Επιστολές
Μηνύματα και Επιστολές
Kostas Douridas

The LAND of GODS Since October 1996 Oakville/Τοροντο Canada

*Websites: douridasliterature.com / https://douridasliterature.com/diaspora
*Translated pages: https://douridasliterature.com/metafrasi100.html