τα ΜΙΚΡΑ ενθυμήματα..
    
Αφιέρωμα στον Γιώργο Χίο
Click to download the main image download main image Click to download the main image
Στο βωμό της γραφής

Δώρο ή θυσία; Η γραφή, αργά ή γρήγορα,
θέτει το θανάσιμο ερώτημά της, όχι τόσο στους αναγνώστες, αυτούς τους συμπάσχοντες θεατές, τους κρυφούς κι αναντικατάστατους κριτικούς εν σμικρύνσει, όσο στους ίδιους τους δημιουργούς της, τους συγγραφείς. Το γιατί κάποιος αρχίζει να γράφει, ίσως είναι αποκλειστικώς ζήτημα της φυσιολογίας. "Κουκιά τρως, κουκιά μαρτυράς", λεει ο αγαπητός Σωτήρης Δημητρίου, σε πρόσφατη συνέντευξή του στην Ελευθεροτυπία.

"Είμαστε αυτό που τρωμε", δηλώνει ο Χένρυ Μίλερ σε κάποια σελίδα του βιβλίου του "Ο Τροπικός του Καρκίνου". Ίσως, οι διανοούμενοι ακολουθούν κάποιες ιδιαίτερες συνταγές, κάποια εδέσματα που τους διαφοροποιούν από τους μη-γράφοντες;

Όλοι γνωρίζουμε πως το κεφάλι του ψαριού οξύνει τη μνήμη, πως οι φακές έχουν σίδηρο και ότι αυτές οι τροφές κάνουν τα παιδιά οξυδερκή και δυνατά. Ποια γαστρονομική τακτική ακολουθούν λοιπόν, οι διανοούμενοι, γιατί σίγουρα θα τρωνε έξυπνα φαγητά αφού είναι έξυπνοι;

Αφοδεύουν κανονικώς καθ' εκάστη ή είναι δυσκοίλιοι; Απόρροια της μεταστροφής από το κόμμα στο σώμα, από τη στράτευση στην εκπλήρωση των λειτουργιών του σώματος, η γραφή τις τελευταίες δεκαετίες έρχεται να κάνει τους λογαριασμούς της με τη διαιτολογία. Να ανακαλύψει και να διεκδικήσει ένα χώρο που πραγματικά είχε αφεθεί για αιώνες ολόκληρους στους αστούς και την τάξη τους.

Αν η τροφή αναδεικνύει τη γραφή μπορεί ο έχων το δώρο της, ο γράφων, χάρη στις μυστικές συνταγές της γιαγιάς του να διαπρέψει, όπως ξεχωρίζει κάποιος στην επαγγελματική του καριέρα;

Η σύγχυση δεν πρέπει να είναι σημερινή: ήδη από την αρχαιότητα οι ποιητές σαν τον Νίκανδρο "Γράφουν στίχους συλλέγοντας χρυσό, ως αντίτιμο των συκοφαντιών τους. Πουλάν ιάμβους, όπως ένας έμπορος, πουλάει λάδι". Ή πρέπει να διατυπώσουμε ανάποδα το ερώτημα και να ρωτήσουμε ποια γραφή αναδεικνύεται μέσα από την τροφή;

"Τα λόγια σου εχόρτασα" λεει ο λαός "και το ψωμί σου φάτο". Ποια η γραφή που χορταίνει καλύτερα κι απ' τον άρτο τον επιούσιο; Κι αν ο συγγραφέας κατά τη γνωστή εικόνα είναι ο φούρναρης της γειτονιάς που ξεφουρνίζει ζεστά ψωμάκια για όλους μας, ο ίδιος πως χορταίνει; Σε ποίες δαπανηρές και οδυνηρές δίαιτες υποβάλλεται;
Πόσο διαρκεί η θυσία του; Τα καρβέλια του είναι τα όνειρα του νηστικού; Βγάζει και μας ταίζει από το υστέρημά του; Η γραφή ως Δώρο προϋποθέτει το αντίτιμο της. Πολύ εύκολα στην ιστορία της λογοτεχνίας, διακρίνουμε τους συγγραφείς καριέρας απ' όσους πληρώνουν ένα πολύ αυστηρό αντίτιμο για τη δωρεά που τους έγινε. Λένε πως ο Μαρσέλ Προυστ είχε χτίσει με στρώματα φελλού, για πλήρη ηχητική απομόνωση, τους τοίχους του σπιτιού του, και τα τελευταία χρόνια της ζωής του δεν αποχωριζόταν το γούνινο παλτό του, δείγμα εσωτερικής μόνωσης, ούτε όταν βρισκόταν σε κοσμικές, ζεστές συνευρέσεις. Ο Βλαντιμήρ Χολάν έζησε σαράντα και πλέον χρόνια έγκλειστος σε ένα διαμερισματάκι στην Παλιά Πράγα, χωρίς να ξεμυτίσει ούτε για να πάει στο Ταχυδρομείο. Η Μαργκερίτ Ντυράς τελευταία στη σειρά ενός μεγάλου καταλόγου αλκοολικών, αναγνώρισε στο ουίσκι το ισοδύναμο της Δόξας της.

Καθώς η γραφή καταργεί τα γνωστά και τα σίγουρα, ο συγγραφέας βρίσκεται ξαφνικά στη γη του πουθενά, και το ουίσκι σαν τη Δόξα μπορεί να τον καλωσορίσει. Κι αργότερα να γίνει η προϋπόθεση για νέα έργα: η γραφή ξεπερνά, υπερπηδά το παρόν κι ο συγγραφέας αναγκαστικά σύρεται πίσω της. Στις μέρες μας, βλέπουμε συγγραφείς να αναλώνονται στο ουίσκι χωρίς να έχουν προηγουμένως πετάξει το σώμα τους πάνω απ' το εμπόδιο. Συγγραφείς σε πρώτο πλάνο και τη φιάλη του ουίσκι να γιγαντώνεται στις πλάτες τους και να τους σκεπάζει. Στην ανυπαρξία της γραφής, το χώρο καταλαμβάνει τελικώς το ευγενικό ποτό των Σκοτσέζων. Το Δώρο της γραφής υπήρχε και παρέμεινε ανεκμετάλλευτο, ή ήταν μόνον ένα άλλοθι για τον αλκοολισμό μας; Ή ο αλκοολισμός μας δεν είναι παρά το στάδιο πνευματικής προετοιμασίας, πριν αποδώσουμε το κεφάλι μας στο θυσιαστήριο της γραφής;

Πώς διακρίνονται οι γράφοντες απ' τους γραφιάδες; Όποιος βγάζει καρκίνο (Καρούζος, Χάκκας, Μπαρλάς), είναι τελικώς πιο πειστικός απ' όσους κάνουν καριέρα στη λογοτεχνία σαν οποιοδήποτε υπάλληλο του Διπλωματικού Σώματος; Ποια θυσία απαιτείται για να διασωθεί τέλος πάντων το δώρο; Έναντι τίνος αντιτίμου το δώρο δικαιώνεται; Μπορεί να υπάρξει γραφή από μη-σημαδεμένους ανθρώπους; Η γραφή σε πληγώνει, τρωει τα σωθικά σου, σε στιγματίζει ανεπανόρθωτα.

Όσοι τιμωρούν τον εαυτό τους, ελπίζοντας πως έτσι θα τους επισκεφθεί η γραφή, αποτελούν πλέον ολόκληρη στρατιά στον ελευθέρας βοσκής χώρο της υπολογοτεχνίας. Κάνουν καλή συντροφιά κι όπως είναι επιρρεπείς στις παρέες, τα περιοδικά και τα ΜΜΕ, καταφέρουν να παρουσιάζουν ως έργο ζωής τα ευφυολογήματά τους. Κι έπειτα; Οι ατσαλάκωτοι από την άλλη, με τους λευκούς γιακάδες και τις πλήρους φωτογένειας φωτογραφίες επιβάλλουν τη μορφή του συγγραφέα ως οποιουδήποτε κοινού ανθρώπου του θεάματος. Δεν φαίνεται πως πλήρωσαν το δώρο που τους έγινε και σε κανένα δεν χρωστάνε. Υπογράφουν ανέμελα χρυσά συμβόλαια για τέσσερα βιβλία στα προσεχή έξι χρόνια και εκλαμβάνουν ως ερωτική εξομολόγηση τα φιλιά της καληνύχτας.

Αφού το αλκοόλ και οι δρόγες αποτελούν πλέον την τροφή των λογοτεχνών, η απορία μας περί της δυναμικής της διατροφής τους απορρίπτεται. Είτε μεθούν με χασίς και αψέντι, με λυσεργικό οξύ ή κοκαίνη-αρκεί τελικώς ένα μήλο που το γλυκοδαγκώνει η Αγκάθα Κρίστι, πριν αρχίσει να γράφει για να μας κάνει να ανατριχιάσουμε. Στη σειρά των σύγχρονων πεζογράφων ο Σωτήρης Δημητρίου ακριβώς, επειδή προτιμάει αγκινάρες με κουκιά διασώζεται, χωρίς να έχει ανάγκη πολύπλοκων ερμηνειών και αναλύσεων. Όπως έλεγε κι ο Αλμπέρτο Μοράβια, είναι ολέθριο λάθος για ένα συγγραφέα να υποβληθεί στην ψυχαναλυτική διαδικασία, εφ' όσον ο καλλιτέχνης ψυχαναλύεται μέσα από το έργο του.

Αφορμή της θυσίας και αποτέλεσμα ιάσεως η γραφή, όχι σπανίως θεραπεύει. Λυτρώνει και εξισορροπεί δαίμονες που θα οδηγούσαν διαφορετικά στο περιθώριο και την τρέλα. Ως ιαματικό λουτρό καθαγιάζει τα ελαττώματά μας και προσφέρει απλόχερα άφεση αμαρτιών. Ίσως, σε τελευταία ανάλυση είναι συγγραφείς εκείνοι που αντιλαμβάνονται τη γραφή ως την επικείμενη τελειωτική καταστροφή τους και ταυτοχρόνως ως την ύστατη κάθαρση. Όσοι σαν τον 'Aγιο Φραγκίσκο της Ασίζης, που η λαϊκή παράδοση τον θέλει πανευτυχή από τη μια για τα καινούργια του παπούτσια κι από την άλλη έντρομο γιατί κάθε ευτυχία έχει το οδυνηρό της αντίτιμο, αναφωνούνε: "Σ' ευχαριστώ, Θεούλη μου, για το καινούργιο ζευγάρι παπούτσια που μου χάρισες, αλλά να 'ήξερες πως με στενεύουν! Με σφίγγουν, Θεούλη μου, και με πονάνε!!".

Η γραφή όπως όλα τα καθημερινά δώρα, αποτελεί ένα μέτρο σύγκρισης της ζωής. Το μέγεθος της ευτυχίας που μας αναλογεί, είναι αντιστρόφως ανάλογο με την ικανότητά μας να υποφέρουμε."





Ο Πατριάρχης Φεβρουάριος

Βιάζεται ο σημερινός αναγνώστης όταν διαβάζει ένα βιβλίο: μπορούμε να πούμε πως δεν βρίσκεται σε μια φυσιολογική κατάσταση, επειδή αισθάνεται διαρκώς την πίεση των κάθε είδους μεσολαβητών (εδώ αναφερόμαστε κυρίως στα ΜΜΕ), και πλησιάζει το βιβλίο με την άκρα καχυποψία πως συμμετέχει σε μια επιχείρηση η οποία ήδη εξ αρχής δεν του εμπνέει καμία εμπιστοσύνη. Η κριτική σιωπά, κι όταν η κριτική σωπαίνει, ο καθένας μας βρίσκεται αντιμέτωπος με το λογοτεχνικό έργο έχοντας ως μόνα εφόδια το προσωπικό γούστο και τις όποιες αξιολογικές του αρχές ή έξεις. Ο σημερινός αναγνώστης πρέπει να επινοήσει εκ νέου τα αξιολογικά του κριτήρια, με μόνο μέτρο την προσωπική του καλλιέργεια, όση τέλος πάντων του επιτρέπει η πολυτέλεια της αυθεντικής γνώμης. Σε έναν κόσμο που βάλλεται από απειράριθμα πυρά εντυπώσεων, πόσο απυρόβλητη μπορεί να θεωρηθεί η προσωπική μας γνώμη; Διαβάζω στις μέρες μας σημαίνει παρερμηνεύω.

Ο Πατριάρχης Φεβρουάριος μπορεί ανέμελα να παρηχεί το "Φθινόπωρο του Πατριάρχη", αλλά όταν τον συναντά κανείς στα "Ατελή" του Καβάφη, ξεχνάει ως δια μαγείας πρωθύστερα διαβάσματα, αναγνωστικούς μπούσουλες και ερμηνείες. Στη σελίδα 17 της εν λόγω εκδόσεως (Ίκαρος 1994, επιμέλεια Ρενάτα Λαβανίνι), ο τακτικός αναγνώστης, αυτή η επινόηση του καλού γούστου και της υψηλής αναγνωσιμότητας, ο διαρκώς υποτιθέμενος και διακαώς αναμενόμενος ειλικρινής αναγνώστης, θα πετάξει εκών άκων τη χειροβομβίδα του, την προσωπική του ρουκέτα ως υποψήφιος τρομοκράτης στο υλικό της ανάγνωσης.

Ξεχνώντας ένα κόμμα, όπως το θέλει ο τίτλος της σημερινής επιφυλλίδας, προσθέτοντας κι αφαιρώντας το υπερκείμενο του παγκοσμίου κειμένου, μεταφράζοντας, παραφράζοντας κι αλλοφρονώντας ο τιτλοφορούμενος και τιτλότυπος αναγνώστης, θα φέρει εις πέρας το άγνωστο και σ' αυτόν τον ίδιον ακόμη πεπρωμένο: τη νοητική αποστήθιση κάποιων κειμένων.
Sent: Thursday, February 01, 2007
Σωτήρης Παστάκας

"Η μάθηση της αναπνοής
...σε τρεις κινήσεις"

συνοδεύεται από CD με τον Σωτήρη Παστάκα να διαβάζει ποιήματά του
Εκδ. Μελάνι, 2006

Ακούστε τον Σωτήρη Παστάκα να απαγγέλει "Οδός Ακαδημίας"

Αγαπητέ μου κ. Παστάκα, Διαβάζοντας την ποίησή σου στο καινούριο βιβλίο "Η μάθηση της αναπνοής ...σε τρεις κινήσεις (όλα τα ποιήματα)" που είχα την τιμή να μου στείλεις. Λέω, πως έχω την αίσθηση καθώς διαβάζοντας τις λέξες, παράλληλα η ψυχή μου να ακολουθεί το γλέντι θαρρείς 'κει πέρα στα γαλανά τρίστρατα του χωριού μου μικρό παιδί ...που τι δεν θάδινα να ξαναζήσω αυτές τις στιγμές που οι χωριανοί μου πήγαιναν μπουλούκια -μπουλούκια και πίνοντας και τραγουδώντας από σπίτι σε σπίτι να πούνε τα χρόνια πολλά στους εορταζόμενους.. Και ΛΕΩ τέτοιες αισθήσεις και θύμισες παίρνω και ξαναπαίρνω διαβάζοντας την ποίησή σου! Νασαι πάντα καλά αγαπητέ μου φίλε ποιητή.

Κώστας Δουρίδας Canada https://douridasliterature.com//diaspora/page4.html

Ο επιτυχημένος συγγραφέας είναι εκείνος που θυμάται κάθε γραμμή που έχει γράψει. Εκείνος που δεν παρακρατεί το προνόμιο της ιαματικής λήθης, το γέρας των μετρίων και των ελασσόνων. Που δεν καταλαμβάνεται εξ απήνης, όταν βρίσκεται αντιμέτωπος, θέλοντας και μη, με τον "φανατικό αναγνώστη". Γιατί οι φανατικοί αναγνώστες αποτελούν εν αγνοία τους την κακή συνείδηση των δημιουργών.

Ένας κακός δημιουργός αναδεικνύεται αυτοστιγμεί μέσα από το βάρος των αλησμόνητων αστοχιών του. Ο φανατικός αναγνώστης βάζει στο μικροσκόπιο τα κείμενα του άμεσου ενδιαφέροντός του: είναι αδύνατον να τον αποφύγει κανείς. Δεν έχει να κάνει με το μέγεθος του νεκροτομηθέντος δημιουργού. Ακόμη και ο ελάσσων δημιουργός αργά ή γρήγορα έχει να κλείσει κάποιους ανοικτούς λογαριασμούς μαζί του. Ο φανατικός αναγνώστης καταγράφει και τις ανεπαίσθητες κακοφωνίες, τα γλωσσικά ατοπήματα, τις κοίλες εκφράσεις, τους αδόκιμους νεολογισμούς, ως Η/Υ τίποτα δεν του ξεφεύγει, ακόμα κι όσα ένας δημιουργός θα ήθελε να ξεχάσει, ή στην καλύτερη περίπτωση θα ήθελε να θυμηθεί όταν βολοδέρνοντας μέσα στην ανασφάλειά του προσπαθεί να θυμηθεί τι καλό έγραψε, κι όμως την κρίσιμη στιγμή δεν το θυμάται. Τις προάλλες, μετά από μία δημόσια ανάγνωση της φίλης Μαρώς Τριανταφύλλου, της πρόσφερα ως ταπεινό ευχαριστώ από το μυθιστόρημά της Άννα, τρεις τέσσερις λέξεις: "άρωμα ικεσίας και πικραμύγδαλου", κι όμως η δημιουργός τους δεν τις αναγνώρισε. Τις θεώρησε μάλιστα αποκύημα του δωρητή, ως απόλυτη ταύτιση της δικής του γραφής, παραλειπόμενες και παρελκώμενες της οίησής του.

Γράφω, δεν σημαίνει πως γνωρίζω τον αποδέκτη της έμπνευσής μου. Η έμπνευση προχωρεί πέραν του αισθητικού της αποτελέσματος. Με την ακριβή της τελειότητα χορταίνει τους νηστικούς αλλά και νηστικεύει τους χορτάτους.

Διαβάζω, δεν σημαίνει πως αναγνωρίζω τους συγγραφείς μου. Διατελώ υποκατάστατο της ευφυίας τους, αλγόριθμος των ερμηνειών και των παρεξηγήσεων. Ίσως, ο επιτυχημένος συγγραφέας δεν είναι παρά το σύνολο των πολλαπλών παρεξηγήσεων. Ο Μπόρχες έτρεμε τη στιγμή που το σύμπαν των αναγνωστών του θα ανακάλυπτε ξαφνικά πως τους είχε εξαπατήσει. Ο αναγνώστης, ο "αληθινός" αναγνώστης (μια δόκιμη ως γνωστόν εκδοχή του "φανατικού"), παραβλέπει τα τρυκ της εξουσιαστικής επιβολής, ξαπλώνοντας με τα σκέλη ανοικτά μπροστά στο αντικείμενο της λατρείας του. Αν του ζητήσετε να σας πει από στήθους λέξεις, φράσεις και παραγράφους από το προσφιλές του κείμενο, μην εκπλαγείτε που θα σας αραδιάσει το χείριστο. Ο αναγνώστης, χωρίς να το γνωρίζει, αποτελεί την κακή συνείδηση του δημιουργού του. Επειδή το κακό μας ελκύει αυτομάτως κι η αρετή παραμένει συνήθως στα αζήτητα, ο σύγχρονος αναγνώστης ευθύνεται, κατά κύριο λόγο, για το χαμηλό επίπεδο της σύγχρονης παραγωγής: όλα τα φέρνει στα μέτρα του, στη μετριότητά του.

Δεν είναι τυχαίο πως οι μεγάλοι συγγραφείς έζησαν χωρίς αναγνώστες. Ο Προυστ, ο Κάφκα, ο Τζόυς, ο Μούζιλ, ο Σολωμός, ο Καβάφης έγραψαν όλοι τους για τους μεταγενέστερους, πάει να πει για την ρεπλίκα του εαυτού τους το τρεις χιλιάδες είκοσι. Δεν τους άγγιζε η εύνοια του συγκεκριμένου αναγνώστη, η οίησή τους σκόπευε σε αυτούς που δεν είχαν γεννηθεί ακόμη. Οι επιφανείς της εποχής των παρέμειναν είδωλα προς κατανάλωση, συγγραφείς δέσμιοι του αναγνωστικού τους κοινού, πρωταγωνιστές της λήθης των αυριανών, της δικής τους και της δικής μας λήθης. Πόσο άσχημο είναι να βασιζόμαστε στο δικό μας κοινό; Μπορούμε να το παραμυθιάζουμε; Κι ως πότε;

Ίσως να ισχύει για όλους μας το αίτημα της προσφοράς. Να υπηρετήσουμε κάποιον, έχουμε όλοι στο μυαλό μας. Αρκεί να γνωρίζουμε ποιον θέλουμε να υπηρετήσουμε. Θέλουμε να υπηρετήσουμε τους τραμβαγέρηδες; Τους καπνοκαλλιεργητές; Τους διανοούμενους; Τους νέους; Ας διαλέξει ο καθένας το κοινό του, κι ας προσφέρει την όποια υπηρεσία με τα βιβλία του. Ας μην υπηρετήσει όμως ποτέ την επικαιρότητα.

Επιτυχημένος συγγραφέας είναι αυτός που από το σύνολον του έργου του έχει τα λιγότερα να ξεχάσει. Ο ήρωας που θυμάται όλες τις διατυπώσεις του, μικρές ή μεγάλες φράσεις, τα επίθετα και τις μεταφορές του. Όποιος ξεχνάει, δεν στοχεύει παρά στην άμεση πληθώρα των μεντόρων του, στους υποτακτικούς αναγνώστες των λαθών του. Αρκεί ένα κόμμα, φίλτατοι, για να καταστραφούμε. Ο Πατριάρχης, Φεβρουάριος 1925, είναι απλώς απόρροια ενός φαντασμένου αναγνώστη σαν κι εμένα, σαν κι εσένα. Σε χαίρομαι, επιπόλαιε αναγνώστη, τυχάρπαστε βιβλιόφιλε κι αγαπητέ ποντικέ της βιβλιοθήκης. Αν σουμάραμε τα καθημερινά αναγνωστικά μας λάθη, θα γράφαμε εκ νέου την ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Το θέλεις; Όχι, είμαι σίγουρος πως εσύ, μόνον διαβάζεις. Αλλεργικός προς τη γραφή, αγνοείς πως γράφεις από την αρχή κάθε φορά το κείμενο που παραφράζεις. Ποιο κείμενο; Θα μου πεις. Την παράφραση των παραφράσεων;

Συγχαρητήρια, έγινες μέλος της Ομάδας Πολλαπλής Ανάγνωσης! Διάβαζε πολλαπλώς κι έστω ατυχώς ό,τι πέφτει στην αντίληψή σου. Ποιος ξέρει, ίσως παρεξηγώντας διαρκώς, να ερμηνεύσεις κάποτε δια παντός το ανολοκλήρωτό μας. Εσύ, που δεν θα δίσταζες να αποκαταστήσεις και τον Σολωμό διαβάζοντας μέσα σου ("Γυναίκα της Ζάκυθος", Στιγμή 1994, επιμ. Στυλιανού Αλεξίου): "Ο Κύριος μου έστειλε ετούτη τη Θεά, για σύμβολο σκοτεινό της θέλησής μου."


Αθήνα, Νέα Σμύρνη


Επικοινωνείτε με τον ποιητή και συγγραφέα Σωτήρη Παστάκα:
www.poiein.gr E-mail: www.poiein.gr