Μικρές πόλεις που έμειναν στην ιστορία

11 Κεφάλαιον 1ον:

Εις το παρόν κεφάλαιον παρατίθενται αλφαβητικώς ιδιωματισμοί, γνωμικά, και νεολογισμοί γενικού περιεχομένου, πλήν όμως πάντοτε υποκρύπτοντες ενδιαφέρον ψυχολογικόν υπόβαθρον. Οι ιδιωματισμοί και τα γνωμικά συνήθως εφευρίσκονται ή έστω καλλιεργούνται από τον ίδιο το λαό, εις έδαφος πάντοτε προϋπαρχούσης ψυχοπαθολογίας καταστάσεων. Από ιατρικής απόψεως, νεολογισμούς παράγουν τα παιδιά, οι ψυχοπαθείς, οι επιστήμονες, οι συγγραφείς και οι καλλιτέχνες. Ειδικώτερον οι νεολογισμοί είναι ίδιον των μικρών παιδιών (πλάθουν δικές τους λέξεις για κάτι που δεν γνωρίζουν πως να το πουν), ίδιον των ψυχοπαθών (πλάθουν λέξεις για τις φαντασιώσεις τους), ίδιον των επιστημόνων (πλάθουν λέξεις για νέες εφευρέσεις και νέες επιστημονικές έννοιες) και ίδιον των καλλιτεχνών (πλάθουν λέξεις για να μεταφέρουν ένα νέο νόημα ένα νέο αστείο ή μια αλληγορία). Ορισμένα από τα λεξιπαίγνια και ορισμένοι από τους νεολογισμούς που παρατίθενται κατωτέρω, είναι γνωστής πατρότητος, πλήν όμως συνήθως απέφυγα την δημοσίευσιν του ‘’εφευρέτου’’ προς διατήρησιν της ανωνυμίας του εις τα πλαίσια σεμνότητος. Με βάσιν τα ανωτέρω, θεωρώ ότι ο επιτυχέστερος νεολογισμός της δεκαετίας είναι ο όρος «εξουσιοφρένεια» που εισήγαγεν ο ψυχίατρος Κλεάνθης Γρίβας και παρατίθεται κατωτέρω.

Ανδρικόν επώνυμο: Ιδιωματισμός δηλώσεως ανδρικού επωνύμου από γυναίκες: Συχνάκις, γραίες τινές εις την επαρχίαν ιδίως, όταν ερωτώνται περί του ονοματεπωνύμου των, το δηλούν εις άρρεν γένος: Παράδειγμα: Εφοριακός: «Πως λέγεστε κυρία;» «Ιεεεε;» «Το όνομά σας, παρακαλώ, πως είναι;» «Σφέτσας ...λίγουμιστι». Εκτιμώ, ότι η χρήσις του άρρενος επωνύμου, υποδηλοί συζυγικήν υποταγήν, και ενίοτε υποσυνείδητον τρόμον, επιβληθέντα παντοιοτρόπως εκ μέρους του συζύγου, ήτοι διά ξυλοδαρμών, διά ηχητικής βίας, διά σεξουαλικής βίας, κλπ.

Αόριστος χρόνος: Ιδιωματισμοί με ρήματα εις αόριστον χρόνον: Παράδειγμα: «Κάηκες!»: Πρόκειται περί ιδιωματισμού αρνητικής απαντήσεως εις ερώτησιν, εμπεριέχουσα ταυτοχρόνως και την ποινήν ήτις επίκειται να επιβληθεί, κατά κανόνα μεταφορικώς. Παράδειγμα: Π.χ. Παιδάκι: «Μαμά να πάω στα βαθειά;»- Απάντηση: «Κάηκες!». Εφηβος: «Μπαμπά να πάρω τα’αμάξι για μια βόλτα;»- Απάντηση: «Την έβαψες!», Μαθητής: «Να βγάλω το σκονάκι στο διαγωνισμό;»- Απάντηση: «Την πούτσισες!».

«Αν σε πιάσω;». Ο ιδιωματισμός αυτός αποτελεί ρητορικήν ερώτησιν, πρακτικώς απειλήν ξυλοδαρμού, απαντούμενη υπό του ερωτώντος, όστις εννοεί ότι «αν σε πιάσω, θα σε μαυρίσω στο ξύλο...». Παράδειγμα: «Ελα δώ Γιωργάκη!» «Οχι δεν έρχομαι!» «Αν σε πιάσω!».

«Άραξε μεγάλε στα κιλά σου»: Ομοίως πρόκειται περί αλληγορικού ιδιωματισμού όστις υποκρύπτει ειρωνικήν δυσπιστίαν και περιφρόνησιν διά την αξίαν του υποκειμένου προσώπου. Προφανώς η φράσις προέρχεται από την γλωσσικήν αντιστοιχίαν «Κιλά - βάρος σώματος» με το «προσωπικότητα – κοινωνικό κύρος». Παράδειγμα: «Λέω να χτυπήσω ένα δάνειο 100.000 EURO από την Τράπεζα Eurobank και να ανοίξω Goodies στην Πρέβεζα!» «Αραξε ρε μεγάλε στα κιλά σου!».

«Αρτσι, μπούρτσι και ο λουλάς»: Πολύ παλαιός ιδιωματισμός, εισαχθείς παρά των τσιπουροπαραγωγών. Αρτσι είναι ο λέβητας αποστάξεως, μπούρτσι είναι ο σπειρωτός σωλήν ψύξεως, και λουλάς (τουρκιστί lula) ο σωλήν εξόδου του αλκοολικού ποτού. Η ιδία τεχνολογία και ορολογία ισχύει και διά τον ανατολίτικον ναργιλέ. Αρτσι είναι η φιάλη, μπούρτσι είναι ο σωληνίσκος εμβυθίσεως και λουλάς είναι το επιστόμιον εξόδου (Παράδειγμα: «όταν καπνίζει ο λουλάς», ρεμπέτικον άσμα). Ο ιδιωματισμός σημαίνει σύγχυσιν αρμοδιοτήτων, ανακατωσούρα, μπέρδεμα. Παράδειγμα: «Ερχεται ο Γεννηματάς ψηφίζει ένα νομοσχέδιο Υγείας. Ερχεται ο Γείτονας

ψηφίζει άλλο. Ερχεται ο Κρεμαστινός ψηφίζει άλλα δυό. Ερχεται ο Παπαδόπουλος ψηφίζει άλλα πέντε. Αρτσι, μπούρτσι και ο λουλάς!» (συζήτησις ιατρών). «Η Μαρία τάχε με το Γιώργο και έκαναν ένα παιδί εξώγαμο. Ο Γιώργος όμως είχε συνάψει και σχέσεις με την κόρη της Μαρίας, τη Ρωξάννη. Ετσι το παιδάκι που γεννήθηκε είχε μητέρα τη Μαρία, αλλά έλεγε μαμά και τη Ρωξάννη, νομίζοντας ότι είναι αδελφές. Αρτσι, μπούρτσι και ο λουλάς!» (απόσπασμα από ρομαντικό βιβλίο τύπου άρλεκιν).

«Δε μας χέζεις ρε Νταλάρα;»: Πρόκειται περί παλαιού χιουμουριστικού αλληγορικού ιδιωματισμού, εμφανισθέντος εις το προφορικόν προσκήνιον την δεκαετίαν του 80. Οι πλείοντες των αναγνωστών αποδίδουν τον ιδιωματισμόν εις τον Χάρυ Κλύν. Πιθανότατα -εννοιολογικώς- ο ιδιωματισμός στηρίζεται εις την παρατηρηθείσαν συνεχήν και αδιάκοπον παρουσίαν του συμπαθούς κατά τα άλλα αοιδού εις το καλλιτεχνικόν σκηνικόν, εις ακραίον βαθμόν (συνεχής κυκλοφορία δίσκων κάθε είδους, εις την τεχνηέντως υποβοηθούμενη επικοινωνιακή πολιτικήν αυτού, με συνεχήν παρουσίαν εις τα ΜΜΕ, κλπ). Ούτω, μερίς ακροατών ενεφάνισεν και εμφανίζει δυσφορίαν για την διηνεκήν αυτήν παρουσίαν του καλλιτέχνη εις το μουσικόν προσκήνιον και τα ΜΜΕ. Αλληγορικώς, ο διατυπώνων την ανωτέρω φράσιν, εκδηλοί δυσπιστίαν εις τα λεγόμενα τρίτου, και υποδηλοί εμμέσως πλήν σαφώς, ότι κατεπονήθη και εβαρέθη την συνεχή παρουσίαν και παρέμβασιν του συνομιλητού του και του ζητεί ‘’επιτέλους να τον αφήσει ήσυχο’’. Παράδειγμα: Κώστας: «Παιδιά μια και δεν έχουμε γκόμενες να βγούμε απόψε, δε βγαίνουμε με τις δυό χοντρές αδερφές; Εξ άλλου λυχνίας πεσούσης πάσα γυνή ομοία!». Απάντηση: «Δεν μας χέζεις ρε Νταλάρα;». Άλλο παράδειγμα: «Οταν βγεί η Νέα Δημοκρατία, θα τα διορθώσει όλα, θα κάνει, θα ράνει, θα διορίσει, θα διορθώσει, θα, θα, θα,…» Απάντηση: «Δεν μας χέζεις ρε Νταλάρα!».

«Δεν παίζεται»: Εις την κυριολεξίαν, η φράσις εννοεί τον άριστον ποδοσφαιριστήν που είναι δύσκολος η αντιμετώπισίς του από αντίπαλον. Μεταφορικώς πρόκειται περί ιδιωματισμού εκδηλώσεως θαυμασμού και ιδιαιτέρας εκτιμήσεως, διά ειδικάς ικανότητας και δή δι’ ικανότητας εφαρμογής πρωτοτύπων μεθόδων και ιδεών με επιτυχίαν. Παραδείγματα: Ψηφοφόρος: «Δεν παίζεται ο Σημίτης! Στήριξε το χρηματιστήριο μέχρι να τσιμπήσουν όλα τα ούφο, μεταφέρθηκε όλο το χρήμα από τις Τράπεζες στη Σοφοκλέους και μετά έδωσε σήμα εξόδου, καταφέρνοντας να μαζέψει όλο το χρήμα από την αγορά, μείωσε τον πληθωρισμό και κατάφερε να μπεί στην ΟΝΕ!». Μέλος Συλλόγου: «Ρε το μπαγάσα, άκου τι σκέφτηκε! Μάζεψε αυθημερόν όλες τις ετήσιες συνδρομές του συλλόγου, στέλνοντας αντικαταβολή τις αποδείξεις πληρωμής με κούριερ. Ολοι πλήρωσαν γιατί ντρέπονταν. Δεν παίζεται αυτός ο Μπάμπης!».

«Ειρωνικαί εκφράσεις», λεκτικά δάνεια υπαρχουσών εκφράσεων: Ατομα υψηλής ιδίως διανοητικής στάθμης και οπαδοί του χιούμορ, χρησιμοποιούν με ειρωνικήν διάθεσιν προτύπους λέξεις και εκφράσεις, δάνεια από τον έντυπον και προφορικόν λόγον άλλων κοινωνικών καταστάσεων. Σκοπός του ειρωνικού αυτού λεκτικού δανείου, είναι η αναδρομική διακωμώδησις παλαιών καταστάσεων, ή η αυτοκριτική του ομιλούντος. Παραδείγματα: «Θα αποσυρθώ εις τα ιδιαίτερα διαμερίσματά μου». Πρόκειται περί εκφράσεως την οποίαν διετύπωναν συνήθως βασιλείς περασμένων αιώνων εις τας δεξιώσεις, όταν ήθελαν να πάνε για ύπνο χωρίς να παρεξηγηθούν οι προσκεκλημένοι τους. Λόγω της πληθώρας δωματίων εις τα ανάκτορα, έπρεπε να γίνει η διευκρίνησις «εις τα ιδιαίτερα διαμερίσματα» προς αφοφυγήν παρερμηνείας, διότι οι δεξιώσεις καταλάμβαναν πολλές αίθουσες, και οι προσκεκλημένοι μπορεί να νόμιζαν ότι ο βασιλεύς αλλάζει αίθουσα απλώς. Μεταφορικώς, σήμερον η έκφραση είναι ειρωνική – χιουμουριστική και σημαίνει απλώς «πάω για ύπνο στο υπνοδωμάτιό μου, γιατί με τη φτώχεια που μας δέρνει που να τα βρούμε τα ιδιαίτερα διαμερίσματα;».

«Ειρωνικαί εκφράσεις»: «Υποβάλλω τα σέβη μου φρέσκα και ζεστά»: Πρό δεκαετιών εθεωρείτο δεδομένη εις τον προφορικόν και γραπτόν λόγον η έκφρασις «υποβάλλω τα σέβη μου». Σήμερον δεν χρησιμοποιείται πλέον, ίσως διατί οι νεοέλληνες δεν έχουν σέβη προς κάποιον ή διά κάτι τι διά να τα υποβάλλουν. Επιπροσθέτως και μεταφορικώς ο ομιλών, γελοιοποιεί την έκφρασιν διά της προσθήκης του «φρέσκα και ζεστά» υποννοών εν τη κυριολεξία «γειά σου ρε φίλε, σπουδαία προσωπικότητα της πλάκας!».

«Ειρωνικαί εκφράσεις»: «Σύντροφοι»: Η κλασσική προσφώνησις των Ρώσσων Κομμουνιστών της Οκτωβριανής Επαναστάσεως, επεξετάθη εις χρήσιν των Μελών των ΚΚ όλης της γής. Παράδειγμα: «Σύντροφοι και συντρόφισσες Περιστεριώτες» (Ομιλία Χαρ.Φλωράκη), ή «Companieros et companieres del Cuba» (Ομιλία του Fidel Castro εις την Αβάνα). Mεταγενεστέρως, η προσφώνησις υπεκλάπη σκοπίμως από μέλη Σοσιαλιστικών, ή και Σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων όπως στη Γερμανία από το SPD, στην Ελλάδα από το Πασόκ, εις την Γαλλία από το SPF, κλπ. Μακροπροθέσμως, και κατόπιν της πτώσεως των καθεστώτων του υπαρκτού Σοσιαλισμού, αρκετοί ομιληταί φιλελεύθερης πολιτικής ιδεολογίας (=δεξιοί) εχρησιμοποίησαν από μικροφώνου χάριν ειρωνικού αστείου την προσφώνησιν «Σύντροφοι» εις μη αριστερόν ακροατήριο, αποσπώντες και χειροκροτήματα. Εις την καθ’ημέραν πράξιν, η κλήσις «σύντροφε» χρησιμοποιείται ειρωνικώς και περιπαικτικώς δι’ατομα άσχετα με την πολιτικήν, τα οποία ετακτοποιήθησαν εις δημοσίας υπηρεσίας υπό του κυβερνώντος Πασόκ. Παράδειγμα: «Γειά σας συντρόφια» (ειρωνικός χαιρετισμός ιατρού εις τους είκοσι ξυλουργούς Κρατικού Νοσοκομείου της Αττικής, οι οποίοι έψηναν λουκάνικα στη σόμπα, και έπαιζαν χαρτιά!!!).

«Ειρωνικαί εκφράσεις»: «Χαιρετώ τους παρευρισκομένους πέρα για πέρα»: Χιουμουριστικός ειρωνικός χαιρετισμός μικρής παρέας, η οποία αναμένετο να είναι μεγαλύτερη. «Σας στέλνω θερμό αγωνιστικό χαιρετισμό»: Ειρωνική αστεία προσφώνηση ακόμα και προς ένα άτομο, τηλεφωνικώς συνήθως, ήτις παραπέμπει σε εποχές μεταπολιτευτικής έντονης πολιτικοποίησης, με ξύλινην γλώσσαν.

«Εκαψε φλάντζα»: Από το ιταλικό flangia = λεπτό δέρμα ή ελαστικό, για στεγανότητα σε μεταλλικά μέρη κινητήρων. Μεταφορικώς ο ιδιωματισμός «έκαψε φλάντζα» σημαίνει ότι κάποιος ασθένησε από ψυχική νόσο. Παράδειγμα: . «Ο Νικήτας μέχρι πέρσι ήταν νορμάλ, αλλά από τον καιρό πού τον παράτησε η γκόμενα, έκαψε φλάντζα!». «Εμπαζε νερά από καιρό η Κατερίνα, αλλά τον τελευταίο μήνα έκαψε και την τελευταία φλάντζα».

«Εξουσιοφρένεια και εξουσιοφρενής»: Η συνήθης άποψις του λαού περί των αιτίων της επιθυμίας καταλήψεως κάθε είδους εξουσίας από τον άνθρωπον, μέχρι τούδε περιείχεν προθέσεις αφιλοκερδούς προσφοράς εις το κοινωνικόν σύνολον (=αλτρουϊσμός, εθελοντισμός), οικονομικά αίτια (=κονόμα), ωφελιμιστικά αίτια (=διατήρησις κεκτημένων), σεξουαλικά αίτια (=εξασφάλισις θαυμαστριών, «το υπέρτατο αφροδισιακό για τη γυναίκα είναι η εξουσία» είχε πεί ο Henry Κissinger εις τον Πρόεδρο Mao Ze Dog), κλπ. Έν αίτιον που δεν ελαμβάνετο σοβαρώς υπ’όψιν ήτο και η λεγόμενη ‘’ηδονή της καρέκλας’’ όπως ελέγετο. Ο όρος «εξουσιοφρένεια» προέρχεται από το εξουσία + φρένεια, γαλλιστί frein = φρένο, (βλέπε και σχιζοφρένεια). Πρόκειται περί νεολογισμού ή περί λεξιπαιγνίου, εισαχθέντος παρά του ψυχιάτρου Κλεάνθη Γρίβα με την έννοιαν της ιδιότητος ατόμων να επιθυμούν θώκους εξουσίας εις υπέρτατον βαθμόν, ούτως ώστε να είναι εις θέσιν να ανατρέψουν κάθε συνήθη ιεράρχησιν αξιών (κοινώς δηλαδή είναι ικανοί να πατήσουν επί πτωμάτων για την κατάληψη της εξουσίας). Εξουσιοφρενής είναι ο πάσχων από εξουσιοφρένειαν, ο παλαβός για καρέκλα εξουσίας. Μεταφορικώς εξουσιοφρενής είναι και ο κατέχων θώκον εξουσίας και επαιρόμενος (=παίρνοντας τα μυαλά του αέρα) προσβάλλεται από παθολογικήν αλαζονείαν, αίσθημα ατιμωρησίας, και άλλα συναισθήματα αντίθετα από τα επικρατούντα εις ένα καθημερινόν άνθρωπο, με αποτέλεσμα να προβαίνει εις πράξεις βλαπτικάς δι’ άλλους αλλά και αυτοκαταστροφικάς διά τον ίδιο ενίοτε. Από ψυχιατρικής απόψεως μάλλον η εξουσιοφρένεια πρέπει να καταχωρηθεί εις τας ιδεοψυχαναγκαστικάς νευρώσεις, αν και οι νοσολογικές ποικιλίες με αλληλοεπικαλύψεις είναι ατελείωτες. Παραδείγματα: «Ο Θωμάς ξόδεψε 20.000.000 για να βγεί Δήμαρχος και δεν βγήκε! Ποια θάταν η ωφέλεια αν έβγαινε; Εξουσιοφρένεια!». «Ο Μίλτος δεν είναι ούτε της μίζας, ούτε του ρουσφετιού. Είναι όμως εξουσιοφρενής και για να βγεί είναι ικανός να συμμαχήσει και με το διάβολο. Τα βράδυα δεν κοιμάται! Σκέφτεται τη Δημαρχία! Τι πάθηση και αυτή ρε παιδί μου!». Tηλεθεατής: «Ο Σημίτης δήλωσε στη συνέντευξη ότι δεν είναι ερωτευμένος με την καρέκλα, αλλά θα είναι και πάλι υποψήφιος! Η κρυφή γοητεία της εξουσιοφρένειας!».