Το περιοδικό "Εποχές" κυκλοφόρησε
ανελλιπώς από τον Μάιο του 1963 έως τον Απρίλιο
Μηνιαία Έκδοση Πνευματικού
Προσανατολισμού
Και γενικής Παιδείας
Εκδότης Χρήστος Λαμπράκης
Διευθυντής 'Aγγελος Τερζάκης
Σύμβουλοι Έκδοσης
Γιώργος Σεφέρης
Κ.Θ. Δημαράς
Γιώργος Θεοτοκάς
Κωστής Σκαλιόρας
Λέων Β. Καραπαναγιώτης
Χρήστος Λαμπράκης |
του 1967. Η έκδοση του περιοδικού ανεστάλη οριστικά λόγω της δικτατορίας.
Εκδόθηκαν συνολικά 48 τεύχη. Το περιοδικό, σε σχήμα 8ο, δίστηλο τυπώνονταν
σε χαρτί chamois 120 gr.
Στο εξώφυλλο αναγράφονται η ύλη και
οι συνεργάτες του κάθε τεύχους, όλοι σημαντικοί άνθρωποι των γραμμάτων και
των τεχνών. Ορισμένα τεύχη έχουν τη φωτογραφία του προσώπου που
παρουσιάζεται στην "Ελεύθερη Σκέψη", και άλλα γκραβούρες από το θέμα
"Περιηγήσεις στον Ελληνικό χώρο"
Η ύλη του περιοδικού κατανέμεται σε
τρεις ενότητες:
1. 'Aρθρα και αναλύσεις
2. Έρευνες - Ελεύθερη Σκέψη
3. Χρονικά
Στο πρώτο τεύχος παρουσιάζονται
άρθρα των: Γεωργίου Θεοτοκά, Έφης Ραυτοπούλου, Ρόδη Ρούφου, Boris Pasternak,
Hannah Arendt, Νίκου Κάσδαγλη.
Στη μεγάλη έρευνα "Τεχνική και
ανθρωπιστική μόρφωση" απαντούν οι καθηγητές Γ.Ι. Κουρμούλης, Ε.Κριαράς,
Α.Ν.Καλογεράς και ο Ε.Π.Παπανούτσος. Στα χρονικά περιλαμβάνονται: σχόλια, το
θέατρο, ο χορός, η φιλολογία, τα βιβλία, επιστολές, το πολιτικό ημερολόγιο,
και δελτίο διεθνούς πολιτικής το οποίο σχολιάζεται χιουμοριστικά από τον
σκιτσογράφο Κώστα Μητρόπουλο.
Σε ξεχωριστό χαρτί illustration
τυπώνονται οι εικόνες που κοσμούν το περιοδικό. (Συνήθως ένα τετρασέλιδο που
καλύπτει τα εικαστικά και γενικότερα θέματα τέχνης, στην ενότητα Χρονικά).
Για τη διάρθρωση της ύλης δίνει το
ίδιο το περιοδικό την "οφειλόμενη" εξήγηση στους αναγνώστες και τους
συνεργάτες: "δεν θα την προσδιορίζει η αξιολόγηση προσώπων ή θεμάτων. Η
διάταξη των κειμένων θα γίνεται με βάση την καθαρά εσωτερική οικονομία της
ποικιλίας και της εναλλαγής. Τα σχόλιά μας δεν έχουν προέλευση προσωπική?
εκφράζουν απόψεις του περιοδικού. Μερικοί από τους τομείς που θα
επισκοπούμε, υπηρετούνται κιόλας άριστα στην ελληνική Διανόηση, Τέχνη κι
Επιστήμη. Άλλοι, σ' ό,τι αναφέρεται ειδικότερα στη συγγραφή δοκιμίων,
θεωρητικών κειμένων για τις θετικές επιστήμες, που να ενημερώνουν τον ειδικό
χωρίς και να ξεπέφτουν στην κακώς νοούμενη εκλαΐκευση, υστερούν ακόμα. Κι
εδώ θα καταβάλουμε προσπάθεια να δημιουργηθεί μια εγχώρια κατηγορία
συγγραφέων που να συμβάλει στη γενική διαμόρφωση".
Φιλοδοξία του περιοδικού ήταν, όχι
να καλύψει ένα κενό, όπως συνηθίζουν να λένε σε νέες εκδόσεις -αυτό το
αφήνει να φανεί αργότερα- είχε φιλοδοξία "να εξεγείρει έναν φυσικό και
πνευματικό αγώνα, να αντλήσει δυνάμεις από το χθες και από το σήμερα, και να
στραφεί με προσδοκία θερμή και λαχτάρα στους νέους", όπως τονίζεται στο
εισαγωγικό σημείωμα και συνεχίζει: "Θα προσπαθήσουμε να συγκομίσουμε στις
σελίδες μας όλων των εποχών τους καρπούς, προσέχοντας ιδιαίτερα στις φωνές
του καιρού μας [...] Ο φωτισμός όλο και μεγαλύτερου αριθμού συνειδήσεων, η
παροχή ενός μέσου να προσπελάζεται η υψηλή παιδεία, να επισημαίνονται και ν'
αναλύονται χωρίς προκατάληψη τα ζητήματα του κόσμου, να προβάλλεται η
ελευθερία του κριτικού στοχασμού, είναι μόνιμα αιτήματα του ανθρώπου. Θα τα
υπηρετήσουμε".
Οι "Εποχές" επιδίωξαν και επέτυχαν
να γίνουν ένα μέσο πνευματικής επικοινωνίας, διευρύνοντας το μορφωμένο κοινό
της χώρας. Σε μια εποχή που δεν ήταν τόσο εύκολη η πρόσβαση στη γνώση και
την πληροφόρηση, έφεραν στον αναγνώστη πρωτότυπες εργασίες Ελλήνων και ξένων
διανοητών.
Πράγματι, οι "Εποχές", παράλληλα με
τους σημαντικότατους Έλληνες συνεργάτες είχαν συνεργασία και με ανάλογα
ευρωπαϊκά περιοδικά των χρόνων εκείνων. Τα κείμενα που παρουσιάζονται
μεταφρασμένα στις "Εποχές" υπογράφουν οι: Boris Pasternak, Wolfgang Clemen,
William James, Rene Etiemble, Jean Roudaut, Nathalie Sarraute, Cottfried
Martin, Philip Vellacott, Leo Hamon,, Louis Mercier, Georg Lukacs, Alberto
Moravia, Julian Huxley, Ignazio Silone,Georges Devereux, Peter Heyworth,
John Bowen, Ian Kott, Thomas Mann, Τ.S. Eliot, Jon Robinson. Benedetto
Croce, M.I. Finley, W. Clemen, Raymond Aron, Ernt Bloch, Aldo Vallone,
Ludwig Marcuse, Eug. Ionesco, Jean Paul Sartre και άλλοι.
Από τους Έλληνες συνεργάτες του
περιοδικού, εκτός από τον διευθυντή και τους συμβούλους, οι οποίοι έγραφαν
τακτικά, μνημονεύονται εδώ ενδεικτικώς οι: Άρης Αλεξάνδρου, Έλλη Αλεξίου,
Μανόλης Ανδρόνικος, Θανάσης Βαλτινός, Βασίλης Βασιλικός, Κώστας
Γεωργουσόπουλος, Οδυσσέας Ελύτης, Ανδρέας Εμπειρίκος, Παύλος Ζάννας, Ι.Θ.
Κακριδής, Ζωή Καρέλλη, Νίκος Κάσδαγλης, Μένης Κουμανταρέας, Αικατερίνη
Κουμαριανού, Εμμ. Κριαράς, Ζήσιμος Λορεντζάτος, Δ.Ν. Μαρωνίτης, Παν.
Μουλλάς, Τάκης Παπατσώνης, Γιώργης Παυλόπουλος, Δημήτρης Πικιώνης, Λίνος
Πολίτης, Παντελής Πρεβελάκης, Γ.Π. Σαββίδης, Αντώνης Σαμαράκης, Κώστας
Ταχτσής, Στρατής Τσίρκας, Μανόλης Χατζηδάκης, Μαρίνα Λαμπράκη, Χρήστος
Μαλεβίτσης, Αλέξανδρος Κοτζιάς, Γιάννης Μπεράτης, Αδαμάντιος Πεπελάσης, Χ.Κ.
Μπουσπμουρέλης, Γ.Α. Μαγκάκης, Δημήτρης Μυταράς, Γεωρ Λυκιαρδόπουλος,
Δημήτριος Φατούρος, Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος.
Τον Μάρτιο του 1966 ο Γιώργος
Σεφέρης απεχώρησε από την ομάδα των συμβούλων προκειμένου να ασχοληθεί με το
προσωπικό του έργο. Την ίδια χρονιά, στις 30 Οκτωβρίου 1966, απεβίωσε ο
Γιώργος Θεοτοκάς, το όνομά του όμως παρέμεινε, τιμής ένεκεν.
Αξιοσημείωτες είναι οι έρευνες του
περιοδικού "Εποχές", με αφορμή καίρια και επίκαιρα θέματα, όπως: "Η νέα
Θεότης", "Οι νέοι συγγραφείς της Ρωσίας", "Τεχνική και ανθρωπιστική
μόρφωση", "Η ηθική κρίση", "Η μετανάστευση: Ευλογία ή κατάρα;". Οι έρευνες
αυτές προκάλεσαν πολλές συζητήσεις από τις σελίδες του περιοδικού και
ανακίνησαν ποικίλους προβληματισμούς. Ιδιαίτερα στην τελευταία έρευνα
κλήθηκαν να απαντήσουν προσωπικότητες όπως οι: Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Α.
Πρωτοπαπαδάκης, Α. Παπανδρέου, Ηλίας Ηλιού, Ιωάννης Πεσμαζόγλου, Αδ.
Πεπελάσης, Δ.Π. Καράγιωργας…
Τα αφιερώματα σε πρόσωπα και
γεγονότα, κατά κανόνα με αφορμή επετειακές ή άλλες συγκυρίες παρουσιάζουν
μεγάλο ενδιαφέρον, όπως: το αφιέρωμα στον Γιώργο Σεφέρη, το 1963, με αφορμή
τη βράβευσή του με το Νoμπέλ Λογοτεχνίας, στον Shakespeare, το 1964 για τα
400 χρόνια από τη γέννησή του, στον Delacroix, το 1963, 100 χρόνια από τον
θάνατό του, στον Τ.S. Elliot, το 1965, με αφορμή τον θάνατό του, στον Dante
Alighieri, τo 1965, 700 χρόνια από τη γέννησή του, στον Benedetto Croce, τo
1966, 100 χρόνια από τη γέννησή του, στον Γιώργο Θεοτοκά, με αφορμή τον
θάνατό του, τo 1966.
Ένα ολόκληρο τεύχος, -το Νο 36,
Απριλίος του 1966- είναι αφιερωμένο στην Αφρική. Ένα μεγάλο αφιέρωμα,
"Περιηγήσεις στον ελληνικό χώρο", εντυπώσεις περιηγητών του 17ου, 18ου, 19ου
αιώνα στην Ελλάδα, περιλαμβάνεται στα τεύχη από τον Ιούλιο έως τον Δεκέμβριο
του 1966. Τα τεύχη αυτά κοσμούνται με ανάλογες γκραβούρες στο εξώφυλλο.
Από τα πολλά άλλα ενδιαφέροντα
θέματα μνημονεύουμε το θέμα "Σταθμοί προς τη νέα ελληνική κοινωνία" με
άγνωστα και ανέκδοτα κείμενα της περιόδου 1790-1840, "Το φιλελεύθερο πνεύμα
στη Νεότερη Ελλάδα" παρουσιάζει τους: Θεόφιλο Καΐρη, Εμμ.Ροϊδη, Κ. Λομβάρδο…
Η ενότητα "Ελεύθερη Σκέψη" ξεκήνησε
με τον Επίκτητο στο πρώτο τεύχος, και περιέλαβε τoυς: Montaigne, Hume,
Θουκυδίδη, Tocqueville, Κοραή, Jefferson, Βολταίρο, Αριστοτέλη, Karl Marx,
Kierkergaard, Hegel, Nietzsche, Heidegger, G. Marcel, H. Bergson, N.
Berdiaeff, S. Freud, C.G. Jung, A. Adler…
Το τμήμα "Χρονικά" περιλαμβάνει και
εκτενείς βιβλιοκρισίες, τις οποίες υπογράφουν, ως τακτικοί βιβλιοκριτικοί
οι: Τάκης Σινόπουλος, Κώστας Στεργιόπουλος, Απόστολος Σαχίνης, Γιώργος
Μουρέλος. Παρουσιάζει επίσης επιστολές των αναγνωστών.
Οι "Εποχές" βρισκόταν σε άμεση
ανταπόκριση με ό,τι νέο συνέβαινε στο χώρο της τέχνης και των επιστημών. Το
περιοδικό παρακολουθούσε και σχολίαζε την πολιτική επικαιρότητα και ήταν
ενημερωμένο για τα νέα ιδεολογικά και καλλιτεχνικά ρεύματα.
Η παρουσία του σημάδεψε τα κρίσιμα
προδικτατορικά χρόνια και αποτέλεσε μια αξιοσημείωτη προσπάθεια, χωρίς
προηγούμενο και χωρίς συνέχεια, στην ιστορία του περιοδικού Τύπου στη χώρα
μας. Η αναστολή της έκδοσής του δημιούργησε πραγματικό κενό στην πνευματική
ζωή του τόπου και δικαίως θεωρείται, ακόμη και σήμερα, ένα από τα
σημαντικότερα περιοδικά που κυκλοφόρησαν ποτέ στην Ελλάδα.