Αγαπητέ κύριε Κώστα Δουρίδα, καλησπέρα σας. ......Σας στέλνω επίσης και το δόκιμιο μου ως πρόλογο στα κείμενά σας γενικά, το θέμα του είναι η λογοτεχνία των αποδήμων Ελλήνων. Γράψτε μου πως σας φάνηκαν. Σας στέλνω τους φιλικούς μου χαιρετισμούς. με πολλή εκτίμηση Ελευθερία Μπέλμπα February 09, 2005

Ο Πρόλογος:   Στο κείμενο αποσαφηνίζονται ακόμα και οι στόχοι της συλλογής κειμένων του Κ. Δουρίδα με τίτλο "". Ως μετανάστης, βιώνοντας πολλά χρόνια στο εξωτερικό, πράγματι φαίνεται ότι έχει τη δυνατότητα να διαβλέπει την πολιτιστική συγκεχυμένη ταυτότητα του νεοέλληνα σήμερα, εξαιτίας των πολλαπλών επιρροών ξενόφερτων ως επί το πλείστον, που αλλοιώνουν και τοις προϋπάρχουσες εθνικές ιδέες, τον κληροδοτημένο τρόπο συλλογιστικής και την ίδια την ταυτότητά του.


Ένα ακόμη
εξώφυλλο
για τον
Οδυσσέα...

...Aλλά ο Οδυσσέας ποθεί ακόμη και καπνό μονάχα της πατρίδας του να δει να πετιέται προς τ' απάνω κι ας πεθάνει...
Ένα ακόμη εξώφυλλο
για τον Οδυσσέα




Καπνόν Αποθρώσκοντα
Γράμμα στον Έλληνα
της Διασποράς

Return To Previous PortraitAdvance To Next Portrait

Υστερόγραφο:
Γράψε μου αν θέλεις,
σαν εύρεις τον καιρό. Το
γράμμα σου μου δίνει κείνη
την αίσθηση της γλυκιάς επιστροφής
στην πατρίδα, όταν ακόμα ζούσαν οι γονείς
-που πια δεν ζούνε-, κι' αποκωμένος σήμερα
καθώς που είμαι, η πρώτη μου πατρίδα έγινες
εσύ! Για τούτο και σε σκέφτομαι αδελφέμου!
Νάσαι καλά!! κώσ/δουρ

Το πιο γλυκό
χαμόγελο στον πλανήτη
είναι το χαμόγελο του Έλληνα
καθώς υποδέχεται τον επισκέπτη του.
(Ολυμπιακή Φιλοξενία 2004)

HOME to LAND of GODS


Παρατηρείται γενικά στα ποιήματα του Κ. Δουρίδα η χρήση ομοιοκαταληξίας σε πολλά, αλλά όχι με την αυστηρά παραδοσιακή μορφή, ωστόσο διάχυτη να δίνει ρυθμικότητα στο λόγο. Συχνά και τα σχήματα λόγου κατατίθενται, όπως οι μεταφορές, παρομοιώσεις, η αλληγορία- ωστόσο μόνο στο πλαίσιο προώθησης των ιδεών, όχι καλολογικά απλώς να διανθίζουν το λόγο. Οι ξένες λέξεις αρμονικά συνδεδεμένες με το νοηματικό πλαίσιο, περισσότερο εστιάζουν στην προβολή της παγκοσμιοποίησης των κοινωνιών, όπως άμεσα συνειδητοποιεί πρώτος ο έλληνας μετανάστης.

Επιπλέον σημειώνεται η σχηματοποίηση των ποιημάτων του Κ.Δουρίδα, κάτι που δείχνει ότι πρόκειται για νεοτερικά κείμενα στα οποία όμως διαβλέπει κανείς και την έννοια της παράδοσης κυρίαρχης όχι μόνο θεματολογικά, αλλά και μορφολογικά. Η χρήση των ρητορικών ερωτήσεων προτιμάται στα πλαίσια της έκφρασης της ποιητικής ειρωνείας, ενώ οι επικλήσεις προς το θεό αναδεικνύουν στοιχεία θρησκευτικότητας, παράλληλα με την παρουσία κειμένων ως προσευχών. Η ποίηση επιχειρεί την κατάθεση πολιτικών-κοινωνικών προβληματισμών, αντιστρατεύεται το δόγμα "η τέχνη για την τέχνη". Γενικά και σε άλλα επιτυγχάνεται αναφορά σε συνθήκες ζωής σύγχρονες, κυρίως τη διείσδυση του κλίματος της προοδευμένης Ευρώπης στην ελληνική κουλτούρα. Η γλώσσα δημοτική, με στερεότυπες λαϊκές φράσεις, πολλά στοιχεία της καθομιλουμένης, προτιμάται επίσης η χρήση εκφραστικών μέσων, όπως ο διάλογος ή ο εσωτερικός μονόλογος, εκτός απ΄ την αφήγηση και την περιγραφή.

Επιπρόσθετα στα πεζά κείμενα ανευρίσκονται στοιχεία που δείχνουν τη συγγένεια με το δοκίμιο, αφού ο γράφων εστιάζει σε ευρύτερους προβληματισμούς για τις σημερινές καταστάσεις, τις εξελίξεις που πάντοτε επιδρούν στην ανθρώπινη σκέψη και ψυχοσύνθεση. Με παρρησία αναλύονται οι αντιστάσεις του ατόμου στη νεοσύστατη, εντούτοις συμβατική ζωή, που με το προσωπείο της ανανέωσης δεσμεύει την πρωτοβουλία και την ευρηματικότητα. Κυρίως ο Κ. Δουρίδας μέσα απ' αυτό το λόγο του δίνει μια μαρτυρία της δικής του εμπειρίας τόσα χρόνια στο εξωτερικό, έτσι καθίσταται η κατάθεσή του μας επηρεάζει περισσότερο, εφόσον βασίζεται σε αντικειμενικά δεδομένα. Συχνά αποδίδει κείμενα σε επιστολική μορφή, ώστε παρατηρείται η αμεσότητα των μηνυμάτων, η ζωντάνια, το έντονο προσωπικό ύφος. Γενικότερα σε όλα τα κείμενα αυτά ο Κ. Δουρίδα κάνει κατάθεση ψυχής, συγκινησιακά φορτισμένος ο λόγος πιο πολύ αναλώνεται στο εγκώμιο καθετί που σχετίζεται με την πατρίδα, αλλά μας γνωστοποιεί και δεδομένα που άπτονται του τρόπου επιβίωσης των Ελλήνων στις πολυπολιστικές κοινωνίες σήμερα.

Συγκεκριμένα μπορούμε να παρακολουθήσουμε καθένα από τα κείμενα αυτά, διαμορφώνοντας κάποιες απόψεις για το περιεχόμενο, τη μορφή, το ύφος και γενικότερα τις ιδέες του γράφοντος.

* * * * * *
ΔΟΚΙΜΙΟ
Η Λογοτεχνία
των Αποδήμων Ελλήνων.
της Ελευθερίας Μπέλμπα,
ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στην ιστορία της γραμματείας μας επισημαίνεται η παρουσία του ελληνικού λογοτεχνικού βιβλίου σε κάθε γωνιά της γης, με συνέπεια τη διακίνηση των ιδεών, των ηθών, των πιστεύω, των αξιών, του τρόπου ζωής και γενικά της εθνικής κουλτούρας και την επίδραση σε αλλότριους πολιτισμούς. Συσσωρεύοντας κανείς πληροφορίες βέβαια σήμερα από τον τύπο και γενικά τα μέσα ενημέρωσης, αντιλαμβάνεται τη ενεργοποίηση ομάδων και επίσημων φορέων που αποσκοπούν να επεκτείνουν τη φήμη της ελληνικής λογοτεχνίας και έξω από τα όρια της χώρας.

Έτσι και οι δραστηριότητες της ΕΕΛΣΠΗ (Ένωσης Ελλήνων λογοτεχνών και συγγραφέων των πέντε ηπείρων) είναι ενδεικτικές της προσπάθειας των πνευματικών δημιουργών να προωθήσουν ανά τον κόσμο την ελληνική τέχνη του γραπτού λόγου. Παράλληλα διαδίδονται και τα έργα των λογοτεχνών της ελληνικής διασποράς, παρέχοντας τη δυνατότητα σε μελετητές αλλά και στο κοινό να παρατηρήσει την ιδιαίτερη σημασία τους.

Το Αριστοτέλειο ίδρυμα της Κύπρου εξάλλου, σε συνεργασία με την ΕΕΛΣΠΗ, επιτελεί ένα προσοδοφόρο διάβημα, δηλαδή την παρουσίαση σε εκθεσιακούς χώρους στην Ελλάδα, την Κύπρο και το εξωτερικό του ελληνικού βιβλίου και μάλιστα των εκδόσεων των Ελλήνων μεταναστών λογοτεχνών. Με αυτό το έναυσμα μπορούμε να επιχειρήσουμε μια περιδιάβαση στα έργα των αποδήμων Ελλήνων, προκειμένου να επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας στα βασικά χαρακτηριστικά της γραφής, στις κυρίαρχες ιδέες, το ύφος, τη θεματολογία, την πάγια μορφολογία και την αισθητική τους.

Δ Ο Κ Ι Μ Ι Ο :
Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ

Η αξία της τέχνης αναφέρεται γενικά στον εξευγενισμό του ατόμου, την πνευματική του καλλιέργεια, την ηθικοποίησή του και τη σμίλευση αισθητικών αξιών. Ο έντεχνος γραπτός λόγος συγκεκριμένα προσκομίζει τη δυνατότητα συγκρότησης ολοκληρωμένης σκέψης και εμβάθυνσης. Επιπρόσθετα, μέσω αυτού διοχετεύονται ιδεολογίες, διαδίδονται γνώσεις και πληροφορίες, προσεγγίζεται η ευαισθησία, αναδεικνύονται οι υψηλές πανανθρώπινες αξίες. Είναι αλήθεια πως έτσι διαμορφώνεται ο πνευματικός πολιτισμός, πιστοποιείται η εθνική φυσιογνωμία με την πιστοποίηση των φυσιογνωμικών εκείνων χαρακτηριστικών που εντάσσουν τα μεμονωμένα έργα στην εθνική τους παρακαταθήκη.

Το βιβλίο σήμερα διαδίδεται ευκολότερα βέβαια και με μεγαλύτερη ταχύτητα συγκριτικά με το παρελθόν, εξαιτίας της προόδου της τεχνολογίας. Με το διαδίκτυο συνεπώς σηματοδοτείται και το γεγονός της κοινοποίησης του εντύπου γενικά σε κάθε γωνιά της γης, πράγμα που επιφέρει ως συνέπεια αφενός την ευχέρεια της επικοινωνίας μεταξύ των διανοουμένων παγκόσμια και αφετέρου την πληροφόρηση των αναγνωστών και των μελετητών της λογοτεχνίας. Θεωρείται μάλιστα προσοδοφόρα η διακίνηση των ιδεών μέσω των "ηλεκτρονικών" δημοσιεύσεων, χωρίς αυτό να καταργεί την αξία του βιβλίου, απεναντίας την καθιστά πρωτεύουσα.

Κάθε γενιά συγγραφέων μας διαφωτίζει για μια σειρά ιδεογραμμάτων που εντοπίζονται στην εκάστοτε εποχή που αυτοί αντιπροσωπεύουν? μέσα από τα έργα τους ιδιαίτερα αποσαφηνίζονται στοιχεία κοινά που μας επιτρέπουν να αντιληφθούμε το ύφος, την επικρατούσα γλωσσική έκφραση, την ποιότητα της μορφολογίας, τους βασικούς θεματικούς πυρήνες, τις πηγές έμπνευσης και την ερμηνεία των επικρατουσών ιδεολογιών.

Η λογοτεχνία της διασποράς λοιπόν σήμερα στο σύνολό της γίνεται προσιτή στο ευρύτερο κοινό όχι μόνο μέσω της παραδοσιακής έκδοσης των βιβλίων, αλλά και του "ηλεκτρονικού" τύπου. Απαρτίζεται από μια σωρεία αξιόλογων έργων, μέσα στα οποία μπορεί να διαβλέπει κανείς τη συγκεκριμένη καθεστώσα κουλτούρα, τον τρόπο θέασης της ζωής, κατανόησης των γεγονότων. Επιπλέον αναδεικνύεται ο προβληματισμός γύρω από τις σύγχρονες συνθήκες διαβίωσης των Ελλήνων συγγραφέων του εξωτερικού στο πνεύμα του διεθνισμού και υπάρχει διαλεκτικός συσχετισμός με τις εγχώριες δημιουργίες. Σε πολλά έργα λοιπόν των αποδήμων Ελλήνων λογοτεχνών διακρίνεται η έντονη νοσταλγική διάθεση για την πατρίδα, που παρουσιάζεται ως μια κοιτίδα που συγκρατεί τις ευαισθησίες, τους οραματισμούς και ένα διαδεδομένο σκεπτικό. Ενδεικτική κρίνεται η συναισθηματική φόρτιση κυρίαρχη στα κείμενα που με αναδρομικές αφηγήσεις εμμένουν στην ανάλυση της κοινωνικής πραγματικότητας της χώρας μας σε συγκεκριμένες περιόδους, φέροντας στην επιφάνεια τον τρόπο διαβίωσης, τις συνήθειες, τα έθιμα, την τυπική συμπεριφορά και τις αξίες. Κάποτε η προσφυγή στο προσωπικό παρελθόν του γράφοντος στην πατρίδα αποτελεί κατάθεση ενός ιδιαίτερου τρόπου σκέψης, σε τόνο εξομολογητικό.

Στην ποίηση πάλι παρατηρούμε τη χρήση του ελεύθερου στίχου, συνακόλουθο της μοντέρνας έκφρασης των ιδεών, συνδυασμένο με μια ρυθμικότητα που προσδίδει ποιότητα στο λόγο. Δε λείπει η αλληγορική αναδίπλωση των σημασιών, η μεταφορικότητα, η παρήχηση, η επιστράτευση εκφραστικών σχημάτων, ο συμβολισμός, η ρεαλιστική προσέγγιση των ζητουμένων. Επιπλέον οι ίδιοι δημιουργοί εμμένουν και στην καθιερωμένη από τη γραμματεία μας μορφή, αποδεικνύοντας την έννοια της συνέχειας της παράδοσης? έτσι προτιμούν και την έμμετρη απόδοση των νοημάτων μέσα από τη δυναμική της επεξεργασίας των κειμένων, την ομοιοκατάληκτη διατύπωση, τη χρήση του στροφικού συστήματος πιστοποιώντας ότι το σκεπτικό του σύγχρονου ατόμου δύναται να ξεδιπλώνεται σ' ένα παγιωμένο σχήμα.

Ενδεικτικό μάλιστα είναι πως στην πεζογραφία το παρελθόν παίζει πρωτεύοντα ρόλο με την ανάδειξη της διαδικασίας της μνήμης. Επομένως οι συγγραφείς της πρώτης γενιάς των μεταναστών εστιάζουν στις αναμνήσεις από τη γενέτειρά τους και μάλιστα σε εποχές ιστορικής σημασίας για τον τόπο μας, όπως τα μεταπολεμικά έτη, ο εμφύλιος, η δικτατορία των συνταγματαρχών. Αποκομίζουμε πληροφορίες σχετικά με τις κοινωνικές διαμάχες, τις πολιτικές ανατροπές, την οικονομική κατάσταση, τις ιδεολογίες, το διαχωρισμό σε ταξικούς ομίλους, τις ταλαιπωρίες του λαού, τις βλέψεις των κυβερνητικών φορέων. Στο πλαίσιο αυτό βέβαια κατατίθενται και μαρτυρίες που μας βοηθούν να αποσαφηνίσουμε τα αίτια που υποκίνησαν το μεταναστευτικό ρεύμα μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, όπως αυτό εντάθηκε κατά τη δεκαετία του '60. Αντιλαμβάνεται κανείς την επιλογή διεξόδου στη λύση της αυτοεξορίας στο εξωτερικό κατά την επτάχρονη δικτατορία που είχε ως απόρροια την οριστική απομάκρυνση πολλών Ελλήνων από την πατρίδα. Έτσι γνώριζαν πως θα απεγκλωβιστούν αφενός από τη φίμωση της ελεύθερης έκφρασης των ιδεών, εξαιτίας της λογοκρισίας και αφετέρου από τις διώξεις, τις συλλήψεις, τη φυλάκιση, την κακοποίηση γενικά της ζωής εξαιτίας των φρονημάτων τους ή της πολιτικής τους δράσης.

Στα εναύσματα ωστόσο που υποκίνησαν την αποδημία στο εξωτερικό προστίθεται, όπως γίνεται κατανοητό από τα κείμενα, αυτό που χαρακτηρίζεται γενικά ως αναζήτηση μια καλύτερης τύχης. Οι Έλληνες που κατέφυγαν σ' αυτή τη λύση επιδίωκαν να αντιμετωπίσουν τα οξυμμένα οικονομικά τους προβλήματα, την αδυναμία της επιβίωσης, που εξαρτιόταν από την άνοδο των ποσοστών της ανεργίας. Σε καιρούς εκβιομηχάνισης του τόπου εύλογη ήταν η παρείσφρηση της μηχανής στους χώρους απασχόλησης, η αντικατάσταση του ανθρώπινου μόχθου και τελικά η αχρήστευσή του ως παραγωγική δύναμη. Εξάλλου σημειώνονταν και η σταδιακή εξαφάνιση των παραδοσιακών επαγγελμάτων, οι αυξημένες απαιτήσεις στην αγορά εργασίας, η επικράτηση των πολυεθνικών εταιριών.

Ωστόσο ανάμεσα στους λόγους που προκάλεσαν το ευρύ μεταναστευτικό ρεύμα ήταν και τα προσωπικά αδιέξοδα, η επιδίωξη ενός πιο αναβαθμισμένου τρόπου ζωής, η περιηγητική διάθεση, όμως αυτά αντικατοπτρίζουν πολύ μεμονωμένες περιπτώσεις. Ακόμα ένα κίνητρο ερμηνείας αυτής της επιλογής θεωρείται βέβαια η προσφυγή σε σπουδές στο εξωτερικό? η δύση παρείχε τη δυνατότητα ανάπτυξης του μορφωτικού επιπέδου του ατόμου, ανάδειξης των επιστημονικών δεξιοτήτων του, της επαγγελματικής του ανέλιξης σε περιόδους που η χώρα μας ταλαιπωρούνταν από τα τρωτά της οικονομικής πολιτικής και την πολύμοχθη προσπάθεια συμπόρευσης με τις προηγμένες πολιτισμικά κοινωνίες.

Η λογοτεχνία της διασποράς επιπλέον αποτελεί μια βασική μαρτυρία του πλαισίου μόνιμης διαβίωσης του Έλληνα στο εξωτερικό, αποδίδοντας πολλαπλές πτυχές αυτής της συντελεσμένης πραγματικότητας. Μέσα από το έργο των μεταναστών μπορούμε καταρχήν να αφομοιώσουμε μια εικόνα των δυτικών πολιτισμών, των επικρατουσών συνθηκών ζωής, της σημασίας της παγκοσμιοποίησης. Διαβλέπουμε την ξενική κουλτούρα, τον καθολικό τρόπο δράσης, τις βασικές σύγχρονες αξίες, το τεχνοκρατικό πνεύμα, την οικονομική δυναμική, την εξέλιξη των θεσμών, τα κοινωνικά αδιέξοδα, επιπρόσθετα την πορεία του διακρατικού διαλόγου, τις σχέσεις μεταξύ των χωρών, τις επιρροές. Παρατηρούμε τη ροή των γεγονότων στα πλαίσια των πολυπολιτισμικών κοινωνιών με την ανταλλαγή στοιχείων ανάμεσα στους πολίτες λογής εθνικοτήτων, κάτι που ισχύει πλέον και στον τόπο μας, ανευρίσκοντας αναλογίες.

Κυρίως οι Έλληνες λογοτέχνες στρέφουν το ενδιαφέρον στο ζήτημα της ενδεχόμενης αφομοίωσης των πληθυσμών των αποδήμων από τη χώρα που κατοικούν μόνιμα. Τούτο θεωρούν επικίνδυνο επακόλουθο της χρόνιας τριβής με έναν ξένο τρόπο αντίληψης, τις αλλότριες συνήθειες, ήθη, ιδεολογίες περισσότερο για τις μετέπειτα γενιές των μεταναστών. Εντοπίζεται μια διαρκής αγωνία για την τύχη της ελληνικής γλώσσας, όπως την αφομοιώνουν και τη χρησιμοποιούν οι νέοι αυτό συμβαίνει, διότι το γλωσσικό όργανο επισφραγίζει την εθνική κουλτούρα του ανθρώπου, λειτουργεί όμως και ως μέσο συλλογισμού και διατύπωσης των απόψεών του. Συνεπώς χρειάζεται να κληροδοτείται αυτούσια, χωρίς την ενσωμάτωση στο τυπικό της στοιχείων ξένων, προκειμένου να σμιλεύεται ανόθευτη η ελληνική σκέψη.

Ανάμεσα στις ξενικές επιδράσεις τα έργα των αποδήμων ανευρίσκουν και όσες σχετίζονται με τη μεταλλαγή της ελληνικής φυσιογνωμίας γενικά, πράγμα που σημαίνει ασφαλώς την ολοσχερή ενσωμάτωση στον ξένο τρόπο διαβίωσης. Εύκολα κρίνεται ότι ο μετανάστης μπορεί να επηρεαστεί από νεοεμφανισθέντα ιδεολογικά ρεύματα, ένα αλλότριο πολιτιστικό επίπεδο, εξαιτίας της απατηλής αντίληψης πως οτιδήποτε δυτικό είναι περισσότερο προοδευτικό. Έτσι ελλοχεύει ο κίνδυνος απώλειας της εθνικής του ταυτότητας, καθώς θα αποστασιοποιείται συνεχώς από την πατροπαράδοτη παρακαταθήκη, με αποτέλεσμα να διχάζεται, να μην οριοθετεί την φυλετική του ιδιοσυγκρασία και να παραπαίει ανάμεσα στα ξενόφερτα ήθη.

Οι Έλληνες διανοούμενοι του εξωτερικού εύλογα εξαπολύουν τη βαθύτερη αυτή αγωνία τους μην οδηγηθούν οι επόμενες γενιές των μεταναστών στον αφελληνισμό. Κρίνουν επιτακτική ανάγκη λοιπόν τη διατήρηση των σχέσεων με την πατρίδα, τη γλώσσα, τον πολιτισμό και επίσης την κληροδότηση της παράδοσης στη νέα γενιά. Η μελέτη της ελληνικής λογοτεχνίας κρίνεται ένα βασικό εγχείρημα, προκειμένου να μεταλαμπαδεύεται η εθνική κληρονομιά, σε μια περίοδο με πρωτεύουσα συνθήκη το διεθνισμό μ' αυτόν τον τρόπο δύναται να καλλιεργηθούν οι γλωσσικές δυνατότητες, να ερμηνευτούν οι διαχρονικές αξίες, να σχηματοποιηθεί ένα ενιαίο σκεπτικό και το άτομο να συνειδητοποιήσει την εθνική του φυσιογνωμία, να κατακτήσει την αυτογνωσία.

Στα έργα εξάλλου των Ελλήνων αποδήμων συγγραφέων επισημαίνεται μια διάθεση πικρίας. Αυτή προκύπτει από την τάση να μετανιώνουν κάποτε για την επιλογή της αποδημίας μέσα από μια πορεία αυτοκριτικής σε έντονα προσωπικό τόνο. Μάλιστα ο γυρισμός αναδεικνύεται ως απώτερος στόχος του μετανάστη, ως μοναδική ελπίδα ευδοκίμησης, ώστε να ισχυρίζεται ότι έκλεισε ένας κύκλος ζωής ικανοποιητικά. Εξάλλου κάποτε επισύρεται και η θλίψη από την απώλεια προσφιλών προσώπων, συμπατριωτών που δεν ευτύχησαν να εκπληρώσουν το νόστο.

Ένας σκεπτικισμός μάλιστα είναι ευδιάκριτος, όταν αποτιμάται γενικά η στάση των Ελλήνων μονίμων κατοίκων της χώρας προς τους απόδημους αδερφούς τους. Στοιχεία που προσάπτονται στους δεύτερους είναι η εμμονή στα παραδεδομένα σχήματα, ο συντηρητισμός, η γραφικότητα, αλλά αντίθετα και η προοδοπληξία, ο δήθεν νεοφιλελευθερισμός, ο σνομπισμός. Οι χαρακτηρισμοί υποκινούνται ασφαλώς από επιπολαιότητα, είναι επιφανειακοί, αντιπροσωπεύουν ένα σκεπτικό ανωριμότητας και αυξάνουν το χάσμα που χωρίζει τους ανθρώπους με τις ίδιες ρίζες, απορρίπτοντας τη δυνατότητα της μορφοποίησης της ομοψυχίας, της σύμπνοιας για την αντιμετώπιση κοινών αδιεξόδων και την υποστήριξη συλλογικών οραμάτων.

Επιπρόσθετα και στις παροικίες του εξωτερικού σηματοδοτούνται προβλήματα, όπως η εκπροσώπηση των Ελλήνων στο διεθνή στίβο, η αναχαίτιση κοινωνικών δυσχερειών, η επιτακτική ανάγκη διάδοσης της έννοιας της ελληνικότητας στις νέες γενιές μεταναστών. Επισημαίνονται μάλιστα οι ηγετικές τάσεις ορισμένων ιδιοτελών προσώπων που δεν αποσκοπούν στην επίλυση των κοινών προβλημάτων και την καλλιέργεια του ελληνικού πολιτισμού, αλλά στην προσωπική τους ανάδειξη. Αλλά και η αβλεψία των υπολοίπων μελών των κοινοτήτων αυτών, ο οχαδερφισμός, ο ατομικισμός είναι ενδεικτικά σημεία της αποποίησης των υποχρεώσεων και των ευθυνών από μέρους τους.

Στη λογοτεχνία της διασποράς παρατηρούμε διάσπαρτα στοιχεία που αναδεικνύουν το μεγαλείο του ελληνικού πολιτισμού. Καταρχήν αποδίδεται έμφαση στις ιστορικές συγκυρίες, τα ανδραγαθήματα των προγόνων μας, με παραπομπές στην κλασική αρχαιότητα, το Βυζάντιο, την περίοδο της επανάστασης κατά του τουρκικού ζυγού, της μικρασιατικής καταστροφής. Ακόμα εγκωμιάζονται και τα έργα κάθε Έλληνα που διέπρεψε αποδεικνύοντας την ευρηματικότητα, το θάρρος, την επινοητικότητα, τον ηρωισμό. Εγείρεται λοιπόν ένα συναίσθημα εθνικής υπερηφάνειας, όταν εξυμνείται η πατρίδα ως ιδανικό μέσα από έναν λόγο επιφωνηματικό.

Επιπρόσθετα στα κείμενα των αποδήμων ο αναγνώστης σχηματίζει την εντύπωση του τρόπου διαβίωσης των Ελλήνων του εξωτερικού που πασχίζουν να διατηρήσουν τους δεσμούς με την πατρίδα τους, γίνονται φορείς της ελληνικότητας. Αυτό επιτυγχάνεται με την υιοθέτηση των εθίμων και των έξεων του τόπου τους δεν είναι λίγες οι παραπομπές στις συνήθειες που διανθίζουν το πανηγυρικό κλίμα διαφόρων εκδηλώσεων, των θρησκευτικών εορτών, επετειακών διοργανώσεων. Έντονο και το στοιχείο της ορθόδοξης λατρείας, της πίστης, της κατάνυξης, της ευλάβειας, που αναδεικνύουν τη σημασία του ελληνισμού. Μέσα από τις αναδρομές στο παρελθόν, όπως σημειώθηκε, στη ροή του λόγου κάποτε σημείο αναφοράς αποτελούν οι ρίζες του αφηγητή. Έτσι αντιλαμβανόμαστε τις ξεχωριστές περιστάσεις που συνοδεύουν τον τρόπο διαβίωσης στην ιδιαίτερη πατρίδα του γράφοντος, αντλούμε λαογραφικές πληροφορίες σχετικά με τις εθιμοτυπικές τάσεις του πληθυσμού, τις φάσεις της επιβίωσής του ακόμα και άρτιες παραπομπές στα αξιοθέατα, τα μνημεία, το φυσικό περιβάλλον, τις πλουτοπαραγωγικές πηγές, την εργασιακή απασχόληση. Κι όλα τούτα σε αντιδιαστολή με την επισήμανση αλλού της ερήμωσης της ελληνικής επαρχίας εξαιτίας της εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης.

Ο μελετητής της λογοτεχνίας μέσα απ' τα έργα των αποδήμων δύναται βέβαια να συγκεντρώσει στοιχεία που πιστοποιούν τις ιδιαιτερότητες της γραφής και των θεμάτων τους που οφείλονται στη χρόνια παραμονή τους στο εξωτερικό. Συνάμα όμως παρέχεται η δυνατότητα να αποσαφηνιστεί και η έννοια της ελληνικότητας, όπως σχηματοποιείται από τους κοινούς προβληματισμούς τους για ζητούμενα σχετικά με την παγκοσμιοποίηση, τα κοινωνικά αδιέξοδα, την πορεία του ελληνισμού στο σύγχρονο γίγνεσθαι.

Φεβρουάριος 11.2005
Μπέλμπα Ελευθερία, Φιλόλογος, συγγραφέας, κριτικός.

Ο ύμνος του μετανάστη:   Κυρίαρχο το δεύτερο ενικό πρόσωπο που αναδεικνύει ότι ο ποιητής απευθύνεται στον κάθε Έλληνα που αποδήμησε και στον εαυτό του επίσης. Ο ελληνισμός παρουσιάζεται ως μια πολιτιστική και ιστορική εστία που εγείρει την έννοια της συνέχειας, παρά τη διαλεκτική του σχέση με αλλότριες κουλτούρες εξακολουθεί να κυριαρχεί με τις ιδιομορφίες του.

Πνεύμα κοινότητας:   Πρόκειται για ένα κείμενο που αφιερώνεται και απευθύνεται στον πρώην αρχιεπίσκοπο Αμερικής Σπυρίδωνα, σε δεύτερο ενικό πρόσωπο, σημείο εξοικείωσης και αμεσότητας. Τα μηνύματα που διοχετεύονται σχετίζονται με τη συμβολή του αρχιεπισκόπου στην αναβάθμιση της ζωής της ελληνικής κοινότητας του εξωτερικού και κυρίως στην υπόδειξη υψηλών στόχων ζωής για τη νεολαία. Μέσα από έναν λόγο προτρεπτικό αναπτύσσεται η σημασία της κοινότητας για τον κάθε Έλληνα για τη διατήρηση της εθνικής ιδιοσυγκρασίας με βάση την ομοψυχία, τη συναδέλφωση και την άμιλλα.

Η γη των πατέρων μου:   Η χρήση παρενθετικού λόγου περισσότερο εστιάζεται στην πεζολογική του λόγου. Ως ποίημα με μοντέρνα μορφή διακρίνεται εξαιτίας τέτοιας διαίρεσης των στίχων, ώστε αποδίδεται ένα καθορισμένο σχήμα, ενώ πρωτοστατούν αξίες εθνικές που αφυπνίζουν τη συνείδησή μας.

Οι Ποσειδωνειάτες..:   Χρησιμοποιείται ο ελεύθερος στίχος, η αλληγορία, η χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου, που πιστοποιεί την ένταξη στην ομάδα κι όχι τον υποκειμενισμό. Έντονοι είναι οι προβληματισμοί, τα ηθικά διλήμματα του ανθρώπου, που αναρωτιέται για την ηθική του στάση στο σημερινό κόσμο.

Αποξεχασμένη μεραρχία:   Ενδείκνυται η ειρωνεία σχετικά με τη διείσδυση του μοντέρνου τρόπου σκέψης που αποτελεί πιο πολύ μίμηση, ως αποτέλεσμα των ξένων επιδράσεων.-

Σου γράφω τραγούδι:   Πρόκειται για ένα εξαιρετικό ποίημα, με διάχυτο λυρισμό, παραστατικότητα συμβολισμό- στοιχεία της ελληνικότητας διακρίνονται ο Χριστός, ο Διγενής. Ο αγωνιζόμενος Έλληνας που αυτοεξορίζεται στην περίοδο δικτατορίας αποτελεί το βασικό συμβολισμό. Έντονη η νοσταλγική διάθεση για την επιστροφή, το νόστο, ενώ η χρήση β΄ ενικού προσώπου γίνεται αντιληπτή, εφόσον το κείμενο είναι αφιερωμένο στον Δ. Καραλή. Ωστόσο διαφαίνεται η καθολικότητα των μηνυμάτων του Κ. Δουρίδα με την αναφορά σε κάθε Έλληνα του εξωτερικού.

Στο Ελληνόπουλο της Διασποράς:   Αναφαίνεται έντονος ο λυρισμός, η συναισθηματική φόρτιση, η εμμονή στην κληροδότηση της ιστορίας της παράδοσης. Επιπλέον διοχετεύονται στοιχεία της εθνικής φυσιογνωμίας που δεν πρέπει να αλλοιωθούν.

'Αγιε μου μετανάστη:   Κυριαρχεί η επιγραμματικότητα, ο μεστός λόγος, ο βαρυσήμαντος υμνητικός τόνος που εστιάζει στα βάσανα, τους καημούς της ξενιτιάς, της συνθήκης του οργανικού πλέον αποχωρισμού από τη γενέτειρα.

η προσευχή του μετανάστη:   Στο κείμενο είναι έκδηλο το θρησκευτικό στοιχείο-συγκεκριμένα η ιδιοσημία του Έλληνα ορθόδοξου που παραπαίει στις σύγχρονες δυτικές πολιτείες, απομακρυσμένος από τη παράδοση. Εξάλλου γίνεται αναφορά σε φυσιογνωμίες σημαντικών Ελλήνων που σκιαγραφούν την ποιότητα του καθαυτού πολιτισμού μας. Ο λόγος επιφωνηματικός σηματοδοτεί τον κίνδυνο του αφελληνισμού

το Πάσχα.." :   Ο γράφων δίνει έμφαση στα ήθη και έθιμα της πατρίδας του εξαφανισμένα στο εξωτερικό, εξαιτίας των επικρατουσών συνθηκών διαβίωσης. Όμως σηματοδοτείται η προσπάθεια του Έλληνα να διατηρήσει το εορταστικό κλίμα, τη θρησκευτική κατάνυξη και τη δημοτική κληρονομιά-παράδοση.

Λαμβρινή Σταύρου:  Εμφανής κρίνεται η επίδραση απ' το δημοτικό τραγούδι, ενώ εδράζει η περιγραφικότητα. Μάλιστα σημειώνεται η έννοια της μετανάστευσης που γίνεται φορέας των εθνικών κληροδοτημάτων. Κυρίαρχο μοτίβο αποτελεί η απλοϊκότητα του ανθρώπου που συντηρεί την ταυτότητα του υποκινούμενος από την ανάγκη διατήρησης της φυσιογνωμίας του στην ουσία, επιχειρεί τη σύνθεση με βάση το φυλετικό παρελθόν του.

Μάθε προχτές..:   Το κείμενο επικεντρώνει στην αναπόληση των πρώτων στόχων που σμίλευαν οι Έλληνες ξενιτεμένοι και στη μετάλλαξη του κλίματος στο εσωτερικό της Ελλάδας που αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό τους ανθρώπους που ξενιτεύτηκαν ως οριστικά αποκομμένους από το κλίμα της.

Ο Θάνατος του Μετανάστη:  Η χρήση της κλητικής προσφώνησης συνιστά την επίδραση από την παράδοση, ιδίως το προφορικό τραγούδι. Επικρατεί η πικρία από το θάνατο του μετανάστη, ενώ η ξένη γη περιθάλπει το φθαρμένο του σώμα- η έμπνευση για τον Κ. Δουρίδα αντλείται από στοιχεία προσωπικά για την απώλεια του Β. Μωησάκου.

Στις εκκλησιές της διασποράς:  Συγκινησιακό ποίημα στο ίδιο μοτίβο με το προηγούμενο. Αναφαίνεται η καθολικότητα με την αναφορά στο "ξόδι του μετανάστη", μια σημαντική επισήμανση για τη φιλοξενία στην ξένη γη και μετά θάνατον, όμως πιστοποιείται ουσιαστική η πικρία για το πέρασμα των δεκαετιών και την εδραίωση στις χώρες του εξωτερικού, τον αποκλεισμό της δυνατότητας επιστροφής εν ζωή στην πατρίδα.

Τα απόμακρα..:   Ενδεικτική είναι η επισήμανση της ερήμωσης των επαρχιακών ελληνικών τόπων εξαιτίας της οικονομικής μετανάστευσης σε καιρούς δυσχερείς, ώστε σήμερα οι εγκαταλειμμένες περιοχές δεν έχουν ελπίδα εμφύσησης ζωής, πολιτιστικής ακμής, δράσης γενικά. Στο κείμενο οι προσωποποιήσεις ανασύρουν έναν έντονο σκεπτικισμό για την απώλεια της λαϊκής κληρονομιάς στις μέρες μας.

Και λέω άραγε ταχιά:   Στο ποίημα εδραιώνεται η θρησκευτική πνοή. Εξάλλου η έννοια της ελληνικότητας συνυφαίνεται με την ορθοδοξία και την παρουσία της, αλλά επιβάλλεται η διάδοσή της στο δυτικό κόσμο.

Και είπε ο λαός μου:   Στηλιτεύεται η υποκριτική συμπεριφορά, οι επιφανειακές διαπροσωπικές σχέσεις στις δυτικές πολυπολιτισμικές κοινωνίες. Εγείρεται ένας σκεπτικισμός απέναντι στον Έλληνα μετανάστη και από την πλευρά των συμπατριωτών του, ωστόσο αυτός γίνεται φορέας του ελληνισμού ως ιστορική συγκυρία και κληρονομιά πολιτιστική. Μάλιστα εντοπίζονται συμβολισμοί στο κείμενο σχετικά με το θέμα της επιστροφής στις ρίζες.

'Oπου Φωνάζω..:   Δεσπόζει το επαινετικό ύφος αναφορικά με δεδομένα που άπτονται της εθνικής ταυτότητας του Έλληνα, τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά του, την ηθική προσωπικότητά του, γαλουχημένη με αξίες. Ο ξενιτεμένος, ακόμα και τον καιρό της ελληνική επανάστασης, κατά την τουρκοκρατία, ξεσηκώνεται ως φύση επαναστατική, εγείρει το ανάστημά του στους ισχυρούς που θέλησαν να τον κατατροπώσουν. Μέσα απ' αυτό το μοτίβο εξαπολύεται μια καταγγελία της έννοιας της παγκοσμιοποίησης και της καταστρατήγησης του εθνικού ιδεώδους των λαών από ισχυρά κράτη που επεκτείνουν τις επιρροές τους. Τέλος η ισχυρή παράδοση επιτάσσει τη στάση άρνησης αφομοίωσης του Έλληνα από τον ξένο τρόπο ζωής, όπως αντιλαμβανόμαστε μέσα από την άμεση οπτική του γράφοντος.

Κυπριακή παράδοση:   Σημειώνεται ιδιάζουσα η παρουσία των Κυρπίων μεταναστών των εμμενόντων στην εθνική τους ταυτότητα. Έτσι κρίνονται φορείς της ελληνικότητας, όπως διαβλέπουμε με τον εγκωμιαστικό λόγο που δεσπόζει.

Ένα τραγούδι για το 21:   Σηματοδοτούνται εθνικές ηθικές αξίες, όπως το θάρρος, η ειλικρίνεια, η αυτοθυσία, η αυταπάρνηση. Κυρίαρχος είναι ο συμβολισμός για το νόστο ("επιστροφή του ξενιτεμένου") σε ισορροπία με το ότι εκπροσωπεί την πατροπαράδοτη κληρονομιά μέσα από τη συνέχειά της στη σύγχρονη ιστορική συγκυρία.

Με το τραγούδι το δημοτικό:  Παρατηρούνται στοιχεία της ντοπιολαλιάς, στερεότυπες εκφράσεις της καθομιλουμένης, οπότε ενισχύεται η σημασία της λαϊκότητας. Υπάρχει ρυθμός, στα πλαίσια της επίδρασης από τη δημοτικό τραγούδι, επίσης ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος ανομοιοκατάληκτος (σπάνιο επίτευγμα και πετυχημένο). Το βασικό ιδεώδες που μας διοχετεύει ο γράφων είναι η ανάγκη της επιστροφής στην παράδοση.

Στάλα τη στάλα:   Επισημαίνεται η προσωπική διαδικασία της μνήμης για τον άνθρωπο που αναδεικνύει ένα αμιγές θρησκευτικό συναίσθημα. Προβάλλεται η διαδικασία της ενδοσκόπησης, της αυτοκριτικής μέσα από τη μορφή της προσευχής [πρόκειται για ένα ολιγόστιχο ποίημα, με συγκεκριμένη μορφολογική διάταξη].

..Πήραν τους δρόμους:  Εδραιώνεται η τριτοπρόσωπη αφήγηση, σε ποιητική δομή. Το ζητούμενο αφορά κυρίως τη σημασία του νεοελληνικού πολιτισμού μέσα από την αξιολόγηση της τέχνης για τη ζωή και τον πνευματισμό μας. Έντονη θεωρείται η πολιτική διάσταση στη δεύτερη στροφή, όμως καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η ιστορία είναι συνυφασμένη με τις πιο σημαντικές- δυσάρεστες πολιτικές συνθήκες, συνδεδεμένες κι αυτές με τους αγώνες των ανθρώπων του χώρου της αριστεράς τα σκοτεινά χρόνια της επταετίας της δικτατορίας. Η μορφή του ποιήματος βασίζεται σε αποσιωπήσεις, παύσεις σε μια ακολουθία λόγου αποσπασματικού(πράγμα που κρίνεται νεοτερικό στοιχείο γραφής). Συνεπώς η μετανάστευση προβάλλεται πλέον ως αυτοεξορία υποκινημένη από τη στέρηση των πολιτικών ελευθεριών.

Ενα ακόμα λάθος:   Διακρίνεται έντονη η επισήμανση της ένταξης του ατόμου στη συλλογικότητα. Ενδείκνυται μια διάθεση αυτοκριτικής με τη χρήση α΄ πληθυντικού προσώπου. Οι Έλληνες κάτοικοι του εξωτερικού διαφαίνονται να παραδέχονται ότι τα κίνητρα, που τους εξώθησαν στη μετάβασή τους εκεί, τελικά δεν ήταν ουσιώδη και επιπρόσθετα ποτέ δεν ενσωματώθηκαν στο κλίμα των ξένων κρατών, δεν αφομοιώθηκαν απ τον πολιτισμό τους (είναι σαφές το ύφος του γράφοντος, αφού εξαπολύει την ειλικρίνεια σε έναν τόνο εξομολογητικό).

Χαμπέρια- Υστερόγραφο:   Το κείμενο σε μορφή επιστολής με επικρατούσα τη λακωνική διατύπωση που προσδίδει σοβαρότητα και βαρύτητα στα μηνύματα. Θεματολογικά τον Κ. Δουρίδα απασχολεί η πάροδος του χρόνου, η φθορά που επιφέρει, η απώλεια προσώπων. Όλα δημιουργούν προβληματισμό και συναισθηματική σύγχυση, ενώ το άτομο αποδίδεται στις ταπεινές διαστάσεις του, με την ταπεινότητα ως χαρακτηριστικό του.

Οι χωριανοί λιγόστεψαν:   Εντοπίζονται εικόνες αλληγορικές, προσωπικές σκέψεις με τη χρήση ομοδιηγητικής αφήγησης. Σηματοδοτείται η μοναξιά του ανθρώπου σε πρώτο επίπεδο και έν συνεχεία η μοναξιά των κοινωνικών ομίλων, με χαρακτηριστικό αυτό το χωριό Καρδαρίτσι που ερημώνει- επομένως εδραιώνεται η οικτρή εικόνα της ελληνικής επαρχίας εγκαταλελειμμένης.

Να μου το θυμάσαι:   Σε μορφή επιστολής προς κάποιο φίλο αίρεται πάλι ένας ευρύτατος προβληματισμός για τον κόσμο, την Ελλάδα, τη μοίρα του μετανάστη. Το συμπέρασμα που εξάγεται είναι ότι τελικά πατρίδα και οίκος είναι η ανθρώπινη συμπαράσταση και η φιλία. Παρατηρούνται οι ρητορικές ερωτήσεις, μέσα απ' τις οποίες εγείρονται αναπάντητα αδιέξοδα του σύγχρονου ατόμου.

Στον ύπνο του μικρού παιδιού:   Αντλείται το κείμενο από προσωπικά βιώματα του ποιητή [αφιερώνεται στον πατέρα του ποιητή]. Έτσι διαγράφεται η μορφή του πατέρα διαχρονικά, εδώ ο χρόνος γίνεται αντιληπτός στη φιλοσοφική του διάσταση, δηλαδή απροσπέλαστος, αόριστος κι ωστόσο να καθορίζει τις εξελίξεις, την κατάσταση των πραγμάτων. Η έννοια της πατρίδας συνδέεται με τη σχέση του παιδιού με το γονιό του, είναι τόσο αυστηρά προσωπική και ισχυρότατη.

Στις αυλές και στα μπαλκόνια:  Σηματοδοτείται η εσωτερική εστίαση στην αφήγηση με την αναπόληση της χρονιάς 1960. ’ρα εύλογα παρατηρείται η νοσταλγική διάθεση μέσα απ' την αναδρομή στο παρελθόν και η συσσώρευση στοιχείων που καταδεικνύουν τον ελληνικό τρόπο ζωής της εποχής, επιπρόσθετα επιχειρείται η αναζήτηση των αιτίων της αποδημίας μέσα από συμβολισμούς.

Tριάντα τρία χρόνια δίπλα μου:   Βασικό μοτίβο αποτελεί η ιδιοσημία της νεότητας μέσα από την αναδρομική αφήγηση, μάλιστα και η σημασία του ερωτισμού, της αγάπης, δεδομένα που αντλούνται και από την προσωπική εμπειρία του γράφοντος με έντονο το συναισθηματισμό. Οι στίχοι είναι επιγραμματικοί, προτιμάται η διαίρεση σε στροφές (πλησίον της παραδοσιακής μορφής το ποίημα) και η χρήση β΄ ενικού προσώπου.

Φύγανε τα χρόνια μας:   Διαφαίνεται ο προβληματισμός για την έλευση του χρόνου, η πικρία για το παρελθόν που δεν επιστρέφει στη μοναδικότητά του, η ηλικιακή διαφοροποίηση με το πέρας του καιρού, η διαφοροποίηση συνακόλουθα και στις συνήθειες του ανθρώπου.

Στα 2004:   Η αναφορά στο αρχαίο ελληνικό ιδεώδες με αφορμή την επιτέλεση της ολυμπιάδας στην Αθήνα. Ενδεικτική είναι η σημασία της φιλοξενίας ως βιωματικού χαρακτηριστικού του Έλληνα.

Η ολυμπιακή φλόγα..:   Η Ελλάδα συμβολίζεται με τη μάνα όλων των επιφανών δημιουργών της, των τόπων, της ψυχής του Έλληνα μέσα τον επιφωνηματικό λόγο, το εγκωμιαστικό ύφος. Σημειώνεται η αυστηρή δομή του στίχου, η διαίρεση σε στροφές. Το εγχείρημα αποτελεί η σκιαγράφηση της εικόνας της διοχέτευσης του ελληνικού πολιτισμού στα ξένα μέσω των Ελλήνων μόνιμων κατοίκων.

Τόσο μακριά:   Το μεγαλείο της Ελλάδας κοινοποιείται σε κάθε γωνιά της γης (αφορμή της γραφής είναι η ελληνική νίκη στο Ευρωπαϊκό πρωτάθλημα του 2004).

'Ελα βρε γέρο να μας δεις:  Ενδεικτική είναι η χρήση ιαμβικού δεκαπεντασύλλαβου, ενώ επιτυγχάνεται η συσσώρευση στοιχείων της παράδοσης, των λαϊκών θρύλων. Εξάλλου εγείρεται η εθνική υπερηφάνεια, η άμεση συνείδηση της εθνικής μας φυσιογνωμίας. Συμβολισμός κρίνεται ο γέρος, στον οποίο απευθύνεται ο ποιητής, πρόκειται για φορέα της ελληνικής πολιτισμικής κληρονομιάς.

Για μιαν Αθήνα:  Χρησιμοποιείται τοπική διάλεκτος, με έμφαση στο τοπικό ιδίωμα, προβάλλεται η σημασία της συνέχειας της γλώσσας. Βασικό θέμα είναι η αστυφιλία στη χώρα μας και η αστικοποίηση, με συνέπεια την εγκατάλειψη της ελληνικής υπαίθρου και την υπερσυσσώρευση πληθυσμού στην πρωτεύουσα

ο Ανδρέας Πούλος..:   Αναδεικνύεται η διαίρεση του ποιήματος σε επιμέρους ενότητες, πράγμα που το καθιστά νεοτερικό. Όσο αφορά το περιεχόμενο, σηματοδοτείται η σημαντική παρουσία του Α. Πούλιου, ποιητή μετανάστη που έγραφε πάντοτε έχοντας εμμονή στη συγκίνηση που του προξενούσε η απουσία του απ' την πατρίδα και η σταδιακή έλευση του θανάτου με την πάροδο του χρόνου (παρατίθενται στίχοι αντιπροσωπευτικοί). Στο υπόλοιπο μέρος κυριαρχεί ο λόγος ο αφηγηματικός σε πεζολογική μορφή, η επιστροφή του ποιητή στην πατρίδα είναι στοιχείο και της μετριοπάθειάς, της σεμνότητάς του, για να αρθεί το συμπέρασμα της περιπαιχτικής υποδοχής των μεταναστών από Έλληνες που χρησιμοποιούν γι' αυτούς γελοίους χαρακτηρισμούς, αποδεικνύοντας τη δική τους φαιδρότητα πρώτιστα.

Το μόνο που ξέχασαν:   Ξανά στο ίδιο μοτίβο, εγείρεται δηλαδή η πικρία για τον Έλληνα μετανάστη που συνειδητοποιεί τη σημασία της λήθης από την πλευρά των συμπατριωτών του που ζουν στην Ελλάδα, αυτό αποδεικνύεται μέσα από τις επετείους, τις πολιτιστικές εκδηλώσεις- πάντα απουσιάζει η αναφορά στους ξενιτεμένους πόσο μάλλον η προσέγγισή τους.

Σε ψάχνω:  Η έννοια της ιδιάζουσας φυσιογνωμίας του Έλληνα αποδίδεται αποφθεγματικά σχεδόν και επίσης η διάδοση της ελληνικότητας σε κάθε γωνιά της γης ως εγχείρημα και ως πραγμάτωση.

Γεννήθηκε στην Γαλλία:   Ποίημα αφιερωμένο σε Έλληνα του εξωτερικού, το Ν. Αλιάγα, που κατάγεται από το Μεσολόγγι. Αναφαίνεται η τάση του ανθρώπου αυτού να επιτελεί κάθε χρόνο ένα προσκύνημα στην Ελλάδα και να γίνεται φορέας των ηθών και των εθίμων μας.

Ζει ο Μεγαλέξανδρος;   :Ακόμα μια αναφορά, αυτή τη φορά σε ένα νεαρό κορίτσι που προέρχεται από οικογένεια μεταναστών, την Κ. Σαράντη. Αποδεικνύεται η τάση κάποιων Ελλήνων να διαπρέπουν στην πατρίδα τους, να επιστρέφουν στη χώρα τους και να διαδίδουν την ελληνική ιδιοσυγκρασία παντού.

Η Αρετή Κετιμέ..:   Η αναφορά εδώ σχετίζεται με το πρόσωπο της μικρής Μεσολογγίτισσας Α. Κετιμέ που ως μουσικός με το σαντούρι της γίνεται φορέας της ελληνικής κληρονομιάς, δηλαδή το αντίπαλο δέος πλέον στην επιτάχυνση της ξενομανίας σήμερα.

Αφιέρωμα :   Αναδιπλώνεται η παρουσία της Μ. Τσουκαλά, μιας γυναίκας που μέσα από τα εγχώρια μέσα ενημέρωσης μπορεί να αποδεικνύει ότι υπάρχει η ποιότητα στο νεοελληνικό πολιτισμό, η αξία κάποιων έργων. Η εκπομπή της λοιπόν ταυτίζεται με ένα ταξίδι στην έννοια της ελληνικότητας.

Η πατρίδα μου:   Σε έναν επιγραμματικό λόγο, με λιτά εκφραστικά μέσα διοχετεύονται οι σκέψεις του γράφοντος όσον αφορά την επισκόπηση της μορφής της πατρίδας. Εστιάζει κυρίως στην αισθητική τελειότητα του τόπου, τις φυσικές ομορφιές και το αιγαιοπελαγίτικο σκηνικό.

Διασπορά μου :  Διαφαίνεται ο σκεπτικισμός για την εξέλιξη της ποιότητας της ελληνικής διασποράς, κάτι που εξαρτάται πλέον από όσους θέλουν μόνο να αποκομίσουν οφέλη, αποδεικνύοντας τον ατομικισμό τους.

Θέλω να ξέρεις :  Το ποίημα πεζολογικό σε μορφή επιστολική καλεί τον Έλληνα να επικοινωνεί με το συμπατριώτη του στο εξωτερικό, να αγωνίζεται να εδραιωθεί η σημασία της αλληλεγγύης, της συναδέλφωσης, της ενιαίας δομής του ελληνισμού.

Κοίτα φίλε μου :   Παρατηρείται η χρήση β΄ ενικού προσώπου, η πεζολογική μορφή του λόγου, ο εξομολογητικός τόνος από την πλευρά του ποιητή, η εσωτερική εστίαση με κεντρικό θεματικό πυρήνα την επέκταση της εθνικής συνείδησης του Έλληνα παντού αδιάκριτα μέσα από συμβολισμούς. Σημειώνεται ότι η τεχνολογική προαγωγή αφήνει άναυδο τον άνθρωπο που δεν προεξοφλεί ποτέ τις εξελίξεις.

Μου ήρθε κοντά :  Στο ποίημα διαφαίνεται η λειτουργικότητα της τεχνικής προόδου σήμερα, καθώς συνυφαίνεται με τον τρόπο ζωής του Έλληνα μετανάστη. Επίσης η τεχνολογία με τα μέσα πληροφόρησης, τα οπτικοακουστικά-ηλεκτρονικά, διεισδύει τόσο στη ζωή του ατόμου, ώστε δεν αποκόπτεται από την πατρίδα του ποτέ, η τεχνολογία φέρνει κοντά την πατρίδα. Εντοπίζεται έντονος ο σατιρικός τόνος του ποιήματος.

Παλιέ μου φίλε :   Φανερή είναι η νοσταλγική διάθεση που σχετίζεται με τον αποχωρισμό αγαπημένων προσώπων εξαιτίας της γεωγραφικής απόστασης που τα χωρίζουν, αναφαίνεται η νοσταλγία ουσιαστικά που αφορά την ελληνικότητα που ζωντανεύει μέσα από την ιστορία, τον πνευματικό πολιτισμό.

Την μάνα την φευγάτη :  Επιστρατεύεται ένας συγκινησιακός τόνος που υποδεικνύει την απομάκρυνση από τη μάνα, την απώλειά της μετέπειτα και την αδυναμία έκφρασης της έγνοιας, της φροντίδας προς αυτή- κυριαρχεί η φιλοσοφική διάθεση.

O έφεδρος λοχίας.. :  Η νεοτερική γραφή σε στυλ αφηγηματικό αναλώνεται στην αναδίπλωση μιας ανάμνησης από το λοχία Παπαχρήστου- ενδεικτική είναι η επίδρασης της μοίρας στη ζωή του ανθρώπου. Θεματικά το κείμενο ανήκει σε κείνα που τονίζουν την απομάκρυνση του ανθρώπου που ζει στο εξωτερικό από τη χώρα του.

Ο χαμένος μου παράδεισος :  Πραγματοποιείται η μνεία, όπως και σε άλλα ποιήματα, της γενέτειρας του ποιητή, το Καρδαρίτσι- εδώ οι ηχητικές εικόνες αποπνέουν την αλήθεια ότι πολλές φορές οι μνήμες του ανθρώπου βασίζονται αποκλειστικά σε ήχους που φέρουν στο νου από την παιδική τους ηλικία (η φιλοσοφική διάθεση βασική).

Tσάμικο, βλάμικο! :  Παραδοσιακή μορφή του κειμένου, που είναι εν μέρει ομοιοκατάληκτο, με κυρίαρχη την επιγραμματικότητα. Κατανοούμε ότι θεωρείται η λαϊκή παράδοση ζωντανή, συνυφασμένη με τις εμπειρίες του ανθρώπου και το παρελθόν του.

Τα παιδιά του μετανάστη :   Στο κείμενο υπάρχει μια παρομοίωση που συνιστά και το θεματικό κέντρο: τα παιδιά των μεταναστών ταυτίζονται με τους αθλητές που φέρουν την ολυμπιακή φλόγα σε κάθε περιοχή του πλανήτη, αφού με τα επιτεύγματά τους, την ίδια τους την εθνική οντότητα, διαδίδουν το ελληνικό πνεύμα. Επιδίωξή τους επίσης είναι να στηρίξουν την απόφαση της αποδημίας των γονιών τους με τη δράση τους.

Πρόσωπα :  Έκδηλη είναι η φιλοσοφική ενατένιση των πραγμάτων με έμμονή στη σημασία του χρόνου μέσα από τη μνήμη των προσώπων που πέρασαν από τη ζωή μας - η απώλειά τους καθοριστική της άποψης ότι το πέρασμά τους ήταν φευγαλέο και στιγμιαίο.

ΠατροΚοσμάς :   Επιγραμματικό ποίημα με έμφαση στην ερήμωση των χωρών από τους γηγενείς τους.

Αυτός ο τόπος :  Με λιτότητα στα εκφραστικά μέσα , λακωνικότητα στο λόγο ο ποιητής ονοματίζει την Ελλάδα σημειώνοντας στοιχεία της παράδοσης, του τρόπου διαβίωσης και της λαϊκότητας του πολιτισμού μας.

Είναι το ίδιο; :  Επισημαίνεται η εργασία που επιτελεί ο διανοούμενος σήμερα με τη βοήθεια του διαδικτύου, η τέχνη διαδίδεται και κοινοποιείται ευρύτατα μέσω της χρήσης της ηλεκτρονικής τεχνολογίας-χαρακτηριστικά πλέον αποδίδεται μέσα από έναν προσωπικό λόγο η πραγματικότητα της εποχής.

η Επιστροφή του μετανάστη :  Θεωρητικά αποδίδεται η επιστολική μορφή, δέκτης κάποιος φίλος και θεματογραφικά προσεγγίζεται η αξία της επιστροφής στην πατρίδα μέσα από τις ιστορικοπολιτικές εξελίξεις του καιρού μας

Και θα υπάρχω.. :  Αποκλειστικά νεοτερική η μορφή του ποιήματος, δυναμική του συμβολισμού μέσα από την επίκληση στο β΄ ενικό πρόσωπο της πατρίδας προφανώς- σημειολογικά είναι αλληγορικό το ποίημα, ενδεικτική η εικονοπλασία, ο λυρισμός.

Με πέντε οργιές καζάντι :   Το κείμενο σημειώνει την πικρία της μετοίκησης στο εξωτερικό και της αδυναμίας του μετανάστη να μεταβεί πάλι στην πατρίδα- σε β΄ ενικό πρόσωπο αποτελεί ένα συγκινησιακό αποχαιρετισμό σε κάποιον άνθρωπο που έφυγε από τη ζωή, χωρίς να προλάβει να πραγματώσει την επιστροφή του.

Στον τόπο τα κλαρίνα :   Η ζωντάνια της παράδοσης, η διάδοσή της μέσα από την παρουσία ενός προσώπου, δείγμα της μνήμης του ποιητή που αναδεικνύει τη λεβεντιά, την ξεγνοιασιά, το κέφι, όπως κατατίθενται από τη λαϊκή μας κουλτούρα.

Γράμμα στην Ελένη Φοκά :  Επιστολική μορφή του κειμένου που απευθύνεται από τον αφηγητή στην Ε. Φοκά, αναδεικνύεται η ιδιοσυγκρασία, η ισχυρή της βούληση, το απαράμιλλο έργο της, η αντίστασή της μέσα απ' την επαινετική έκφραση- η διακειμενικότητα φανερή με την παραπομπή στους στίχους του Γ. Ρίτσου προβάλλει την αξία της "ρωμιοσύνης", ακόμα και όταν βάλλεται από την καταδυνάστευση, την καταπάτηση της ελευθερίας και κάθε είδους χειραγώγηση.

Σκληρή Πραγματικότητα :   Η αυστηρά θεωρητική υφή του κειμένου που διαιρείται σε επιμέρους νοηματικές ενότητες το καθιστά ξεκάθαρα πεζό, προσδίδει μάλιστα ένα σοβαρό ύφος, επίσημο που παραπέμπει σε μια αφηγηματική ανάλυση των αδιεξόδων των ελληνικών παροικιών, που διακρίνονται από την έλλειψη οργανωτικότητας. Ο Κ. Δουρίδας αναφέρεται με πιστότητα στη χώρα που κατοικεί άλλωστε. Έτσι κάθε κοινότητα παρουσιάζεται έρμαιο των συμφερόντων των ηγεσιών της με πρωτεύουσα συνθήκη τον αμέτοχο πολίτη σε κάθε πρωτοβουλία και εκδήλωση- αποδεικνύεται η λαϊκή δυσαρέσκεια από το έργο της στατικής, πάγιας ηγετικής ομάδας των ομογενών στον Καναδά, αλλά και οι κοινωνικές διαφοροποιήσεις εξαιτίας των οικονομικών προβλημάτων-άρα γίνεται κατανοητό ότι επιβάλλεται να πνεύσει ο άνεμος της αλλαγής, της απόδοσης εξουσίας στους νεότερους και της αποβολής της νοοτροπίας του εμφυλίου.

Κοινοτικά και οργάνωση:   Το κείμενο, διαιρεμένο σε επιμέρους ενότητες, έχει ως αφετηρία την ερμηνεία της λέξης "κοινότητα", που συνάδει στην ύπαρξη της μονάδας και τη συνεργασία με την πλειονότητα όσων συμμετέχουν στην οργάνωση της ελληνικής ζωής στις παροικίες. Στη συνέχεια παρατίθεται ένα ποίημα που κριτικάρει τον τρόπο που λειτουργεί ο Έλληνας στην κοινότητα, εύκολα δηλαδή κατηγορεί τους άλλους ή όσους έχουν ηγετικό ρόλο- δύσκολα ασκεί όμως αυτοκριτική, πράγμα μεμπτό, διότι απαιτείται η σμίλευση συλλογικής συνείδησης. Επιπρόσθετα ο Κ. Δουρίδας με παρρησία σημειώνει τις ατασθαλίες και όσων συμπατριωτών ενήργησαν δόλια, με ιδιοτέλεια, φιλαυτία, ματαιοδοξία, πετυχαίνοντας να' χουν αρχηγικό ρόλο και να καρπώνονται όλες τις τιμές για τον ελληνισμό. Πρόκειται για όσους καρπώθηκαν κάποια εξουσία για την εκπροσώπηση των συμπατριωτών τους και αντί αυτού ανέδειξαν τον εαυτό του παριστάνοντας τους άμεπτους, ειδήμονες και μάλιστα κατά την πρώτη γενιά των αποδήμων. Τέλος με ένα ποίημα αποδίδει την αληθινή πραγματικότητα στις παροικίες, δηλαδή το ότι κάποιοι πατριώτες, με αγνές προθέσεις μόχθησαν για την αναβάθμιση της ελληνικής ζωής και άλλοι χαιρέκακοι ανέτρεψαν τη δραστηριότητα των πρώτων μέσα από διαδικασίες ανταγωνισμού που στόχο είχαν την επίδειξη της ισχύος τους και όχι την ανατροπή των κινδύνων αφομοίωσης του ελληνικού στοιχείου από τη δυτική κουλτούρα.

Ζητείται ελπίδα :  Ποίημα διαιρεμένο σε στροφές ομοιόμορφες, πρόκειται για δώδεκα τρίστιχα, αποφθεγματικά μέρη- με ύφος επιτακτικό επιζητείται λύση σε πολλά προβλήματα που προκύπτουν στις περιοχές της ελληνικής διασποράς, όπως η αναβίωση της ελληνικότητας, η αντιμετώπιση των επιρροών του διεθνισμού σε κάθε του έκφανση, η ευχερής αφομοίωση των μηνυμάτων που αλλοιώνουν την εθνική ταυτότητα, η αναζήτηση ουσιαστικών στόχων για τη νεολαία- ενδεικτική η χρήση β΄ πληθυντικού προσώπου καθορίζει τη δυναμική της προτροπής για αντίδραση.

Ελληνική Διασπορά ώρα Μηδέν:  Σε ένα κείμενο πεζό πάλι αναδιπλώνονται προβληματισμοί σχετικά με τον προορισμό της ελληνικής παρουσίας στο εξωτερικό. Σηματοδοτείται ο μειωμένος αριθμός ελλήνων μεταναστών που προσέρχονται στις δυτικές χώρες, ώστε απουσιάζει η νέα δυναμική παρουσία, επιπλέον η έλλειψη ενδιαφέροντος για πλήρη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας και γραμματείας, επίσης και η πραγματικότητα της αποστασιοποίησης από την παράδοση που δεν επιτρέπει στη νέα γενιά να εκδηλώσει το ενδιαφέρον της γι' αυτή.

Ο 'Ελληνας της Διασποράς : Με ενιαίο τίτλο παρατίθενται ποιητικές συνθέσεις με θέμα τον Έλληνα της διασποράς, τις συνήθεις, τα ήθη, το πολιτιστικό του επίπεδο, κυρίως τη σχέση του με την κουλτούρα της γενέτειράς του σε πέντε ήχους (οι δυο πρώτοι έχουν πεζολογική υφή και οι δυο τελευταίοι ποιητική), που διαχωρίζουν και τις αντίστοιχες νοηματικές ενότητες.

Ήχος πρώτος: Πιστοποιείται η δομή του πρώτου μεταναστευτικού ρεύματος προς το εξωτερικό, διακρίνονται η ελληνική ευρηματικότητα, η προαγωγή μεμονωμένων προσώπων, η δραστηριοποίηση στον εργασιακό χώρο κι ωστόσο η αυθεντικότητα, η συμπόρευση με την παράδοση και τις συνήθειες της πατρίδας τους.

'Ηχος δεύτερος: Αποδίδεται η μειονεξία του Έλληνα αποδήμου, ο οποίος, αντίθετα με την προσωπική του πρόοδο, δεν ενδιαφέρεται για τη συλλογική δράση, αμέτοχος για τα κακώς κείμενα στο χώρο των παροικιών, που εντάσσεται, κατηγορεί τους άλλους, ποτέ δεν ευθύνεται για την αποστασιοποίησή του.

'Ηχος τρίτος: Με σατιρικό ύφος αποτυπώνεται η ασυνεννοησία στους κύκλους των συλλόγων των Ελλήνων μεταναστών, η έλλειψη πρωτοβουλιών κάποιων που στηλιτεύουν τις αποφάσεις των δυναμικών εκπροσώπων τους, τις απορρίπτουν ακόμα ως ακραίες, συνηθίζουν να απουσιάζουν κατά τη λήψη αποφάσεων. Η διακειμενικότητα, με την παράθεση αποσπάσματος από το ποίημα, "’ξιον εστί", αποδεικνύει τα βασικά φυσιογνωμικά στοιχεία του Έλληνα γενικότερα.

'Ηχος τέταρτος: Κείμενο σε μορφή περισσότερο συγγενική με τη διηγηματική, αφού αναλώνεται σε κριτική της στάσης ενός προσώπου που διαφαίνεται τυπολάτρης, έλληνας μετανάστης αλλοτριωμένος ουσιαστικά από την παράδοση, κάτι που μεταλαμπάδευσε και στα παιδιά του.

Ήχος πέμπτος: Ο γράφων αναφέρεται περισσότερο στους απόδημους της τρίτης ηλικίας συνιστώντας τελικά η ωριμότητα του πνεύματος να συμπορεύεται με τη διάθεση αποκόμισης σοφίας από την ελληνική παράδοση και τον πολιτισμό.
/
η χώρα των θεών
Σελίδες απ' την Ελληνική Λογοτεχνία στο Διαδίκτυο
http://home.cogeco.ca/~elanadeis2/exofyllo.html
στην Ποιήτρια

κ. Ελευθερία Μπέλμπα

Αφιερωμένο σε εσάς που βάλατε τη ψυχής σας

κι' αφουγκραστήκατε τον παλμό του μετανάστη.

Να είστε πάντα καλά!. κως/δουρ 2 Μαρτίου, 2005

'Αγαπητέ μου φίλε : Σε μορφή επιστολής σε πεζό κείμενο ο Κ. Δουρίδας απευθύνεται σε κάποιο πρόσωπο φανταστικό, επισημαίνοντας την καθεστηκυία πραγματικότητα που περιβάλλει τη ζωή του μετανάστη, από τη στιγμή που αποχωρίστηκε την πατρίδα του ως τη σύγχρονη εποχή. Τα αρχικά συναισθήματα λύπης και συγκίνησης μεγιστοποιήθηκαν, καθώς ο μετανάστης συνειδητοποίησε πως το ελληνικό κράτος τον εγκατέλειψε, τον διέγραψε, όσο κι αν αυτός προσπάθησε να διατηρήσει τους δεσμούς του ακέραιους. Έτσι η έλλειψη σε σχολεία με ολοκληρωμένο πρόγραμμα για την ελληνική γλώσσα καθιστά αποκομμένα τα παιδιά από τον πολιτισμό τους- σημαντικό παράδειγμα είναι και η συμπεριφορά των Σκοπιανών στο Τορόντο που αυτοχαρακτηρίζονται μια μειονότητα που δεν έχει δικαιώματα, όπως αυτό του εορτασμού της ελληνικής παρέλασης, αν και αυτοχρίζονται απόγονοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Η ελληνική διασπορά απ' τους Αρχαίους Χρόνους :   Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον κείμενο που επικεντρώνει το ενδιαφέρον του αναγνώστη στην παρουσία Ελλήνων μακριά απ' τη γενέτειρά τους από την αρχαιότητα ακόμα- συνέπεια ήταν η συνέχιση της επικράτησης των Ελλήνων στις περιοχές του εξωτερικού, πράγμα που σηματοδοτεί ότι η πατρίδα τους ακολουθεί- συνεπώς πιστοποιείται πως δε χαρακτηρίζονται από τυχοδιωκτισμό, αλλά ωφέλησαν τη πατρίδα τους σε δύσκολες εποχές.

Τι είναι η Διασπορά:  Ο Κ. Δουρίδας ταυτίζει τη φυσιογνωμία του Έλληνα μετανάστη με αυτή του μυθικού Οδυσσέα μέσα από μια μεταφορά- αποφαίνεται ότι οι Έλληνες απόδημοι υπερβαίνουν τα 6.000.000 στον κόσμο προσεγγίζουν τα 100. 000.000, όπως λένε οι ειδικοί, ενώ ο πληθυσμός της πατρίδας μας πλησιάζει τα 11.000.000. Συνεπώς εύλογα αναδεικνύεται το συμπέρασμα που βασίζεται στα λόγια του ποιητή, ότι δηλαδή ο Έλληνας παντού κουβαλά μαζί του τη μνήμη και έναν τρόπο ζωής πάγιο, πράγματα που συνυφαίνουν την ιδιοσυγκρασία του. Επισημαίνεται διακειμενικότητα στο σημείο που παραπέμπει σε αποσπάσματα από την ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη.

Αντί για Επίλογο:   Καταληκτικά ο Κ. Δουρίδας σημειώνει, "σε αυτό το πρώτο μου γράμμα που έγραψα το Φθινόπωρο του '97.. Γράφτηκε όλως τυχαία αλλά κι' αυθόρμητα και το κομμάτι που αργότερα ονομάτισα "ο Ύμνος του Μετανάστη"". Πράγματι, απευθύνεται σε έναν φανταστικό φίλο Έλληνα εμφαντικά διατυπώνει μια εικόνα του σύγχρονου κόσμου με τη διείσδυση του τεχνοκρατικού πνεύματος, του αυτοματισμού, των φιλελεύθερων ηθών, της ελαχιστοποίησης των γεωγραφικών αποστάσεων. Υπάρχουν στοιχεία αυτοβιογραφικά, όταν αναφέρει, "είμαι κι' εγώ καθώς εσύ. Ο Έλληνας της διασποράς. Μένω και ζω με την φαμελιά μου στο Οakville, Ontario Canada. Η πρώτη γενιά του μετανάστη.. Κατάγομαι από την ορεινή Γορτυνία του Νομού Aρκαδίας.
Και μπορώ να σου πω: Η καταγωγή μου, είναι η μεγάλη και η πρώτη μου περηφάνια. Και τούτο επειδή σώνει και καλά πιστεύω, ότι τα δώδεκα χρόνια, που έζησα παιδί στο Καρδαρίτσι το χωριό μου, ήταν αρκετά για να μάθω, όσα δεν θα μου μάθαιναν ΑΝ ΠΗΓΑΙΝΑ, σε δεκαπέντε χρυσοποίκιλτες Ακαδημίες!.. ". Στη συνέχεια, όταν απευθύνεται στον Έλληνα μετανάστη της πρώτης γενιάς, το ύφος γίνεται ποιητικό, η προσωπικότητα του μετανάστη γίνεται κυρίαρχη, καταδεικνύει ότι είναι φορέας της ελληνικότητας, όπως διαμορφώνεται μέσα απ' την κουλτούρα και τα πνευματικά επιτεύγματα.


Μηνύματα και Επιστολές
Μηνύματα και Επιστολές
mailto:landofgods@durabond.ca
mailto:landofgods@durabond.ca
The LAND of GODS Since October 1996 Oakville/Τοροντο Canada
Click here to Make Land of Gods your star1t Page
σήμερα: