Στην άκρη του ματιού: Ένα οδοιπορικό μέσα από τις σελίδες του ηλεκτρονικού περιοδικού "Έλα να δεις" της "LAND of GODS"

«Η Χώρα των Θεών», των ποιητών
και του καπνόν αποθρώσκοντα...
Δρ Θωμάς Σαββίδης : Γλώσσα και πολιτισμός
Προηγούμενη Ενότητα..
Περιεχόμενα :    ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ   : η Συμβολή της Ελληνικής Γλώσσας στην Ανάπτυξη του Παγκόσμιου Πολιτισμού   Ο ρόλος του Πόντου στην εξέλιξη του ελληνικού και ευρωπαϊκού πολιτισμού    Αλληλογραφία  
η Συμβολή της Ελληνικής Γλώσσας στην
Ανάπτυξη του Παγκόσμιου Πολιτισμού
Διάλεξη του Προέδρου του Οργανισμού Διεθνοποίησης της Ελληνικής Γλώσσας (Ο.Δ.Ε.Γ. Θεσσαλονίκης) Καθηγητή του Α.Π.Θ. Dr. Θωμά Σαββίδη, στην Ελληνική Κοινότητα Τζέντας της Σαουδικής Αραβίας.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Δρ Θωμάς Σαββίδης
Ο Θωμάς Σαββίδης γεννήθηκε στο Κληματάκι Γρεβενών. Αποφοίτησε από το εξατάξιο Γυμνάσιο Τσοτυλίου Koζάνης και σπούδασε Βιολογία και Χημεία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Βοτανική στο Πανεπιστήμιο του Γκρατς της Αυστρίας. Πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα στην Βοτανική και σήμερα είναι Επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στον Τομέα Βοτανικής. Εργάστηκε ερευνητικά στα Πανεπιστήμια Χαϊδελβέργης, Γκαίττιγκεν και στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών της Καρλσρούης (Γερμανία). Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στην δομή των φυτικών οργανισμών και στην προστασία του περιβάλλοντος από τοξικά και ραδιενεργά στοιχεία. Παράλληλα προσπαθεί να αξιοποιήσει τα αρχαία ελληνικά συγγράμματα ως πηγή επιστημονικής γνώσης στον χώρο των θετικών επιστημών. Έχει δημοσιεύσει περίπου εκατό πρωτότυπες επιστημονικές εργασίες ενώ πρόσφατα εξεδόθησαν βιβλία του με τίτλο: Η Διατροφή στον Πόντο, το Μαστιχόδενδρο της Χίου και Ομήρου 'Aμπελος. Υπό έκδοση βρίσκεται το πολύτομο έργο με τίτλο: Ομήρου Βοτανική. Είναι μέλος διεθνών επιστημονικών συλλόγων ενώ έντονη είναι η δράση του σε πολλές οργανώσεις στον εθνικό χώρο. Από το 1997 είναι Πρόεδρος του Οργανισμού για την Διεθνοποίηση της Ελληνικής Γλώσσας.

H γλώσσα κάθε λαού αποτελεί ένα λαμπρό κόσμημά του που δηλώνει ταυτόχρονα και το ύψος του πολιτισμού του. Όσο αναπτύσσονται οι λαοί τόσο καλλιεργούνται και βελτιώνονται oι γλώσσες τους. Όλες οι γλώσσες των λαών είναι σεβαστές είτε αυτοί είναι ανεπτυγμένοι πολιτιστικά είτε όχι. Γι΄ αυτό και η γλωσσομάθεια έχει μεγάλη σημασία για τη ζωή και την πολιτιστική εξέλιξη του ανθρώπου. Όποιος, λέει ο Γκαίτε, δεν ξέρει ξένες γλώσσες, δεν ξέρει τίποτε από τη δική του.

΄Όταν, στον ελληνικό χώρο, οι ειδήμονες καθηγητές γλωσσολόγοι, αρχαιολόγοι, ιστορικοί κ.λ.π. ομιλούν για την ομορφιά της ελληνικής γλώσσας και το βαθμό που επηρέασε τις ευρωπαϊκές, αυτό ίσως να φαίνεται υπερβολή που υπαγορεύεται από υπέρμετρη αγάπη για το αντικείμενό τους ή από εθνικιστικούς λόγους. Πολλές φορές μάλιστα κάθε προσπάθεια διατήρησης ή προβολής της γλώσσας μας, αντιμετωπίζεται, από ορισμένους, με ειρωνεία και με χαρακτηρισμούς της μορφής του «καθαρευουσιανισμού», του «εθνικισμού» ή της «έλλειψης προοδευτικότητας».

Ο ρόλος όμως της γλώσσας είναι μία καθοριστική παράμετρος στην ιστορική πορεία ενός έθνους. Δεν μπορεί να υπάρξει πορεία στο μέλλον, χωρίς να γνωρίζουμε την πορεία μας στο παρελθόν. Και ένα από τα χαρακτηριστικά και αναλλοίωτα σημάδια αυτής της πορείας είναι η γλώσσα μας.

Ο Ηρόδοτος, εξιστορώντας το μεγάλο επίτευγμα της πρόσκαιρης ένωσης της Ελλάδος ενάντια στους Πέρσες εισβολείς κατά τις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα, τοποθετεί στο στόμα της επιτροπής των Αθηναίων τη δήλωση ότι ανάμεσα σε άλλα που ένωναν του Έλληνες στην αντίστασή τους κατά των βαρβάρων ήταν η ίδια η γλώσσα: «το Ελληνικόν, εόν ομαιμόν τε και ομόγλωσσον» (η ελληνική κοινότητα, που είχε κοινό αίμα και κοινή γλώσσα).

Ένα αρνητικό παράδειγμα για την σημασία της γλώσσας στην ιστορική πορεία και εξέλιξη ενός έθνους θα μπορούσε να αντληθεί από την ομιλία του αμερικανοεβραίου τέως υπουργού εξωτερικών των Η.Π.Α. το Σεπτέμβριο του 1994, στη διάρκεια τελετής βράβευσής του από προσωπικότητες του επιχειρηματικού κόσμου των Η.Π.Α. στην Ουάσιγκτον: «Ο Ελληνικός λαός είναι δυσκολοκυβέρνητος και γι' αυτό πρέπει να τον πλήξουμε βαθιά στις πολιτισμικές του ρίζες. Εννοώ, δηλαδή, να πλήξουμε τη γλώσσα, τη θρησκεία, τα πνευματικά και ιστορικά του αποθέματα, ώστε να εξουδετερώσουμε κάθε δυνατότητά του να αναπτυχθεί, να διακριθεί, να επικρατήσει, για να μη μας παρενοχλεί στην Ανατολική Μεσσόγειο, στη Μέση Ανατολή, σε όλη αυτή τη νευραλγική περιοχή μεγάλης στρατηγικής σημασίας για μας, για την πολιτική των Η.Π.Α.».

Σύμφωνα με έγκυρες πηγές και επισταμένες μελέτες η ελληνική γλώσσα είναι η πλουσιότερη του πλανήτη. Συγκεκριμένα η Marianne - Irene Mc Donald, από το Santa Fe της Καλιφόρνιας, που ασχολείται με την ελληνική γλώσσα καταμέτρησε 6.000.000 λέξεις ενώ για την Αγγλική αναφέρει 100.000 λέξεις. Η διαφορά αυτή φαντάζει υπερβολική, όμως θα πρέπει να αναλογισθεί κανείς ότι μόνο στα δύο έργα του Ομήρου, τα οποία μάλιστα γράφτηκαν στα πρώτα στάδια της εξέλιξης της ελληνικής γλώσσας, μετρήθηκαν 8.102 διαφορετικές λέξεις.

Εκτός από τον ασύγκριτα τεράστιο αριθμό «η ελληνική γλώσσα συγκεντρώνει τον πλούτο και την ομοιογένεια της γερμανικής, τη σαφήνεια της γαλλικής, τη μουσικότητα της ιταλικής και τη λυγεράδα της ισπανικής». Η εκτίμηση αυτή ανήκει στον γάλλο ποιητή και λόγιο Claude Fauriel (1772 - 1884). Η Ελληνική είναι μια ανεξάντλητη γλώσσα, που όχι απλώς έχει επιβιώσει επί 3.000 χρόνια, παρ' όλες τις περιπέτειες του έθνους μας αλλά ζει και μέσα από άλλες, κυρίως ευρωπαικές, γλώσσες. Στην ιστορία των 4.000 χρόνων που μιλιέται, και των 3.000 χρόνων που γράφεται η γλώσσα μας, δεν είχε πάντα το ίδιο λεξιλόγιο. Αυτό συρρικνώνονταν σε περιόδους κατακτήσεων και πλουτίζονταν σε περιόδους ελευθερίας.

Τα έπη του Ομήρου δεν είναι μόνο το αρχαιότερο ευρωπαΐκό ποίημα, αλλά αποτέλεσαν το πρωτότυπο για πολλούς μετέπειτα ποιητές όπως Ο Βεργίλιος, ο Δάντης, ο Μίλτον κ.λ.π. Ακόμα και στους σύγχρονους όπως ο Derek Walcott από τις δυτικές Ινδίες που τιμήθηκε μάλιστα με το βραβείο λογοτεχνίας το 1992, είναι αισθητή η έντονη επιρροή του Ομήρου, όπως βέβαια και ο ίδιος σε κάθε ευκαιρία δηλώνει. Στις λέξεις και τις ρίζες της ομηρικής διαλέκτου στηρίζεται όχι μόνο η σύγχρονη καθομιλουμένη των Ελλήνων, αλλά και ολόκληρη η ευρωπαϊκή ομοιογλωσσία.

Από την μακρινή εκείνη εποχή δεν έχει τίποτε αλλάξει. Οι «Έλληνες» του Ομήρου, οι «Παναχαιοί», μιλούσαν την ίδια ακριβώς γλώσσα που μιλούν και οι σημερινοί Έλληνες χρησιμοποιώντας τις ίδιες λέξεις και εκφέροντας τον ίδιο λόγο. Οι χρήστες της ελληνικής γλώσσας, παράλληλα με το διαθέσιμο σημερινό γλωσσικό υλικό, έχουν τη δυνατότητα να αντλούν κατά περίπτωση από το βαθύ γλωσσικό παρελθόν τους και να ενεργοποιούν λέξεις σύμφωνα με τους μορφολογικούς και συντακτικούς νόμους της σημερινής μορφής της γλώσσας τους. Ένας θησαυρός λέξεων έρχεται από το παρελθόν και χύνεται στην κοίτη του νεοελληνικού λόγου.

Η νέα μας γλώσσα, θα πει, είναι η ίδια η αρχαία που αδιάκοπα μιλημένη από το ελληνικό έθνος για χιλιάδες χρόνια, από χείλη σε χείλη και από πατέρα σε παιδί, έφτασε ως εμάς. «Από τη εποχή που μίλησε ο Όμηρος ως τα σήμερα, γράφει ο Σεφέρης, μιλούμε, ανασαίνουμε και τραγουδούμε με την ίδια γλώσσα». Και ο άλλος μας νομπελίστας, ο Οδυσσέας Ελύτης, θα πει στο λόγο που εκφώνησε στη Στοκχόλμη το 1979, την ημέρα που του απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ: «Μου δόθηκε να γράψω, αγαπητοί φίλοι, σε μια γλώσσα που μιλιέται μόνον από μερικά εκατομμύρια ανθρώπων. Παρ' όλα αυτά μια γλώσσα που μιλιέται επί χιλιάδες χρόνια χωρίς διακοπή και με ελάχιστες διαφορές.... Η χώρα μου είναι είπε, μικρή σε έκταση χώρου και απέραντη σε έκταση χρόνου».

Με την πάροδο του χρόνου η γλώσσα αυτή μεταπλάσθηκε και μετεξελίχθηκε μέσω των περίφημων διαλέκτων, της Αιολικής, της Δωρικής, της Αττικής, της Ιονικής και τελικά της λεγόμενης Επικής. Ύστερα η γλώσσα μορφοποιήθηκε και εμπλουτίστηκε περαιτέρω κατά την κλασική περίοδο και επεκτάθηκε στα τετραπέρατα του κόσμου κατά την ελληνιστική περίοδο. Εν συνεχεία διαδόθηκε μέσω της λατινικής προς όλες τις μετέπειτα ευρωπαϊκές γλώσσες οι οποίες δανείσθηκαν την μεγαλύτερη δυνατή παρακαταθήκη λέξεων, ριζών και λημμάτων της ομηρικής διαλέκτου η οποία, σημειωτέον, περιελάμβανε και λέξεις άγνωστες σε μας ως μη χρησιμοποιηθείσες υπό του Ομήρου αλλά διαιωνισθείσες από τον μετέπειτα Ελληνισμό.

Ο Ισοκράτης λέει πως ο ελληνικός πολιτισμός υψώθηκε τόσο πολύ και επικράτησε τόσο πλατιά στον κόσμο, ώστε το όνομα Έλληνας να μη σημαίνει πια την καταγωγή, παρά τον πολιτισμένο άνθρωπο. Είναι φανερό δηλαδή ότι το όνομα Έλληνας από τον 4ο π.Χ. αιώνα ακόμη υπερβαίνει τη φυλετική και την εθνογραφική του σημασία και ταυτίζεται με τον άνθρωπο της παιδείας είτε αυτός είναι Έλληνας είτε όχι.

Οι κατακτητές ρωμαίοι μαγεύτηκαν από την ελληνική γλώσσα και σε κάθε ευκαιρία έσπευδαν να ακούσουν τους Έλληνες ρήτορες οι οποίοι «ελάλουν ως αηδόνες». Αντίθετα παραξενεύονταν από τον θαυμασμό ορισμένων Ελλήνων προς τους Ρωμαίους τους οποίους κοροϊδευτικά αποκαλούσαν «γραικύλους». O ρωμαίος ρήτορας Κικέρων επισκεύτηκε την Ελλάδα προκειμένου να καλλιεργήσει την ρητορική του ικανότητα. Γοητευμένος από την ελληνική γλώσσα έλεγε: «ει οι θεοί διαλέγονται την των ελλήνων γλώτταν χρώνται».

Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Κλαύδιος, προτίμησε να γράψει τα απομνημονεύματά του στην Ελληνική και όχι στη μητρική του γλώσσα. Αυτή η επιλογή παρείχε μεγαλύτερη δυνατότητα έκφρασης και ομορφιάς και ίσως στο μυαλό του αυτή η βιογραφία να ταυτιζόταν με τα ομηρικά έπη. Τα τελευταία λόγια του Καίσαρα «και σύ τέκνον Βρούτε» δεν ήταν λατινικά όπως συνήθιζε αλλά ελληνικά. Έτσι εξέφρασε με τον πιο έντονο τρόπο τα τραγικά συναισθήματα που τον διαπέρασαν ταυτόχρονα με το φονικό όργανο. Ο Μάρκος Αυρήλιος κρατούσε στα ελληνικά το προσωπικό του ημερολόγιο όπου κατέγραφε τις σκέψεις του.

Στις μετέπειτα εποχές παρά τον οθωμανικό σκοταδισμό η ελληνική γλώσσα απετέλεσε κυρίαρχο εργαλείο των πνευματικών ανθρώπων της Ευρώπης. Πίστευαν ότι η σπουδή του αρχαίου ελληνικού πνεύματος ενεργοποιεί λανθάνουσες δυνάμεις, που υπάρχουν μέσα στον σύγχρονο άνθρωπο, τις οποίες ο ίδιος γνωρίζει ότι υπάρχουν αρκεί να ασχοληθεί μαζί τους.

Ας δούμε όμως με συγκεκριμένα στατιστικά στοιχεία την επιρροή της ελληνικής στις άλλες γλώσσες ξεκινώντας από την περισσότερο διαδεδομένη σήμερα γλώσσα στον πλανήτη την αγγλική. Με μία πρώτη συστηματική καταμέτρηση των ελληνικών λέξεων σε ένα από τα λεξικά της καθομιλουμένης, ο αριθμός τους λέξεων έφθασε τις 6.500. Αν προχωρήσουμε και στην επιστημονική ορολογία, καλύπτοντας σημαντικό τμήμα της, θα φανεί περισσότερο σφαιρικά ο βαθμός επίδρασης της γλώσσας μας στην Αγγλική. Είναι προφανές ότι η συμμετοχή της Ελληνικής στην επιστημονική ορολογία, είναι πολύ μεγαλύτερη, απ' ότι στα λεξικά της καθομιλουμένης. Όμως πολλοί επιστημονικοί όροι, ιδίως της Ιατρικής, ενώ περιλαμβάνονται μόνο στα επιστημονικά λεξικά, εν τούτοις είναι ευρύτερα γνωστοί και στην καθομιλουμένη π.χ. αρτηριοσκλήρωση, ανεύρυσμα, αρθραλγία, δερματοπάθεια, μαστεκτομή κ.α.

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι οι δανεισμοί των άλλων γλωσσών προέρχονται από μία «αφηρημένη και νεκρή αρχαία Ελληνική». Η αλήθεια είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία των δανεισμών αυτών είναι λέξεις που χρησιμοποιούνταν στην αρχαία Ελληνική, χρησιμοποιουνται, όμως και στη νέα Ελληνική π.χ. bradyglossia, bradylogia, pandemy, cachexy, chrematistic, criterion, dysecoia, dysgraphia, dyspepsia, thalassocracy, thalposic, cacophony, calligraphy, chthonian, panacea, psalm, mania, oekosite, ostracism, cacosmia, thaumaturgy, diasyrm, κ.α. Αυτό, απλά δείχνει τη διαχρονικότητα της ελληνικής, που ποτέ δεν έπαψε να υφίσταται, να γράφεται και να μιλιέται με το ίδιο ετυμολογικό.

Αναφέρουμε ένα απόσπασμα του ’γγλου καθηγητού της Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, R. H. Robins, από το βιβλίο του «Σύντομη Ιστορία της Γλωσσολογίας»:

«Φυσικά, δεν είναι μόνο στη γλωσσολογία όπου οι Έλληνες υπήρξαν πρωτοπόροι για την Ευρώπη. Στο σύνολό της, η πνευματική ζωή της Ευρώπης (η φιλοσοφική, ηθική, πολιτική, και αισθητική σκέψη της) ανάγεται στο έργο των Ελλήνων στοχαστών, ακόμη και σήμερα, επιστρέφουμε αδιάκοπα στην ελληνική κληρονομιά για να βρούμε ερεθίσματα κι ενθάρρυνση. Ο σημερινός άνθρωπος αισθάνεται αναντίρρητα να τον συνδέει με τους Έλληνες μια πνευματική συγγένεια που δεν νιώθει με κανένα προηγούμενο ή σύγχρονο πολιτισμό. Πιθανώς δε θα μάθουμε ποτέ με βεβαιότητα ποιες περιβαλλοντικές, πολιτισμικές και βιολογικές συνθήκες προκάλεσαν αυτή τη λαμπρή άνθηση του ανθρώπινου πνεύματος στην κλασική Ελλάδα. Αυτό όμως δε μειώνει καθόλου την ευγνωμοσύνη μας για τα όσα επιτελέστηκαν».

Μπορούμε να πούμε ότι η γλώσσα στην χώρα μας άγγιξε αυτόν το βαθμό τελειότητας επειδή εδώ έτυχε να ζήσουν κάποια φωτισμένα μυαλά όπως οι Αριστοτέλης, Όμηρος, Πραξιτέλης, Θουκυδίδης, Δημόκριτος, Ιπποκράτης, Ευκλείδης, Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης, Πλάτωνας κ.α. Δεν ήταν, όμως, μόνο αυτά τα φωτεινά μυαλά. Οι αρχαίοι Έλληνες με την πλούσια φαντασία τους και το εξαιρετικά εφευρετικό πνεύμα τους ήταν και γλωσσοπλάστες.

Η δύναμη αλλά και η ομορφιά της γλώσσας μας και των λέξεών της, εν μέρει έγκειται στο ότι είναι πιο εύηχες από αντίστοιχες λέξεις άλλων γλωσσών. Εν μέρει, στον τεράστιο πλούτο των λημμάτων και των συνωνύμων της, που δίνουν τη δυνατότητα στο χρήστη της να κυριολεκτεί. Δεν είναι τυχαίο αυτό που λένε οι Αμερικανοί όταν αντιμετωπίζουν πρόβλημα κυριολεξίας «οι Έλληνες έχουν την κατάλληλη λέξη» (the Greeks have word for it). Η λέξη π.χ. λακωνικός, δεν είναι μία λέξη που σημαίνει απλά σύντομος, όπως το Αγγλικό brief. Προήλθε από τον τρόπο ζωής και συμπεριφοράς των Σπαρτιατών, και στην έννοιά της περικλείεται η απλότητα, η λιτότητα, η φυσικότητα και μία θεώρηση του κόσμου και της ζωής όπως οι ίδιοι την ήθελαν και την αντιλαμβάνονταν. Ένα ακόμη παράδειγμα. Η νοσταλγία δεν είναι απλά μια «επιθυμία και ενθύμηση».

Δεν είναι συμπτωματικό άλλωστε ότι οι βασικές έννοιες σκέψης και έκφρασης στην Αγγλική-αλλά και στις άλλες Ευρωπαϊκές γλώσσες- είναι λέξεις καθαρά Ελληνικές: analysis (1667), synthesis (1611), antithesis (1529), problem (1382), hypothesis (1596), method (1541), theory (1605), practice (1553), empiric (1605), paradigm (1483), music (1250), orchestra (1606), melody (1569), rhythm (1557), harmony (1532), rhapsody (1542), organ (1000), hypocrisy (1225), theater (1374), drama (1515), tragedy (1374), comedy (1374), poetry (1447), lyrism (1859), symptom (1398), diagnosis (1681), therapy (1846), politic (1420), democracy (1531), tyranny (1374), anarchy (1539), despotism (1727), oligarchy (1577), idea (1430), ideology (1796), logic (1362), dilemma (1656), category (1588), program (1633), system (1638), organization (1432), etiology (1656), symbol (1450), syllable (1384), phrase (1530), dialect (1551), dialogue (1551), theme (1300), theorem (1551), axiom (1485), physic (1390), energy (1581), plastic (1632), meter (900), machine (1549), metal (1300), mass (900), magic (1386), myth (1838), mystery (1315), phenomenon (1639), period (1413), phase (1812), dynamic (1827), fantasy (1382), crisis (1543), criterion (1647), dogma (1600), psalm (961), bible (1095), church (825), martyr (900), liturgy (1560), orthodox (1630), catholic (1551), hymn (1667), symmetry (1563), assymetry (1652) panic (1420), mania (1607), aesthesis (1879). Οι αριθμοί στις παρενθέσεις δείχνουν τη χρονολογία που για πρώτη φορά οι λέξεις αυτές εμφανίζονται σε Αγγλικό κείμενο. Βλέποντας κανείς λέξεις της εποχής του Ομήρου και του Αριστοτέλη να εισάγονται στην Αγγλική μετά από 15 ή 17 αιώνες, δεν μπορεί να μην εκτιμήσει την προσφορά αυτής της γλώσσας στην εξέλιξη της ανθρωπότητας και βέβαια τη βαριά κληρονομιά που κουβαλάμε.

Η καταγραφή και μόνο των κυριώτερων κλάδων των επιστημών, στην αγγλική αλλά και τις άλλες γλώσσες, μας δίνει ανάγλυφα το εύρος της επίδρασης αυτής:

Aetiology, Anemology, Angiology, Anthropology, Astrology, Astronomy, Biology, Botany, Bryology, Cardiology, Carpology, Cetology, Chemistry, Chorology, Chronology, Cosmology, Craniology, Cryptology, Dactylology, Dendrology, Deontology, Dermatology, Ecology, Economics, Endocrinology, Entomology, Epidemiology, Epistemiology, Eschatology, Ethnology, Ethology, Etymology, Genealogy, Geodesy, Geography, Geology, Geometry, Gerontology, Glottochronology, Gynaecology, Haematology, Helminthology, Herpetology, Hippology, Histology, History, Horology, Hydrology, Hypnology, Ichtyology, Lexicology, Limnology, Lithology, Logic, Malacology, Mathematics, Mechanics, Meteorology, Metrology, Mycology, Myology, Myrmecology, Mythology, Nomology, Nosology, Odontology, Oenology, Oncology, Oneirology, Ontology, Oology, Ophiology, Ophthalmology, Ornithology, Orology, Osteology, Otology, Paedology, Palaeontology, Pathology, Pedology, Penology, Petrology, Pharmacology, Philoogy, Phrenology, Physics, Physiology, Phytology, Pdology, Penology, Petrology, Pharmacology, Philology, Phrenology, Physics, Physiology, Phytology, Psephology, Psychiatrics, Psychology, Pteridology, Philosophy, Rhinology, Scatology, Seismilogy, Selenology, Semiology, Speleology, Stomatology, Teratology, Theology, Topology, Toxicology, Tribology, Zoology, Zymology, κ.α.

Όμως δεν είναι το όνομα και μόνο κάποιας επιστήμης ελληνικό. Ελληνική είναι και η ορολογία που χρησιμοποιεί αυτή για την περιγραφή και την εξέλιξή της. Ο λόγος είναι ότι οι Έλληνες δεν βάπτισαν απλά τις επιστήμες αλλά τις δημιούργησαν, τις καλλιέργησαν και τις παρέδωσαν στον υπόλοιπο κόσμο. Πολλοί θεωρούν ότι μόνο η ιατρική ορολογία είναι σε μεγάλο ποσοστό ελληνική. Ίσως επειδή η επιστήμη αυτή είναι και η κοντινότερη στον άνθρωπο. Αλλά και οι υπόλοιπες επιστήμες από αυτές που αναφέρθηκαν παραπάνω, εκτός από το όνομα, έχουν ελληνική ορολογία. Για παράδειγμα στη Βοτανική εκτός από το όνομα και την ορολογία θα πρέπει να προσθέσουμε και περίπου 500.000 ονόματα φυτών τα οποία είναι ελληνικά. Το ίδιο ισχύει και στη Ζωολογία αλλά και στις υπόλοιπες επιστήμες σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό.

Βέβαια μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι η διείσδυση αυτή έγινε κάποτε στο παρελθόν. Σήμερα που ο πολιτισμός και η ανάπτυξη εξαπλώθηκε σε αρκετές άλλες χώρες του κόσμου συμβαίνει κάτι παρόμοιο; Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον το γεγονός ότι επιτεύγματα των σύγχρονων επιστημών σε διάφορα μέρη του πλανήτη, και μάλιστα εκτός Ελλάδος, επιστρατεύεται για την περιγραφή τους και πάλι η ελληνική γλώσσα.

Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί κάτι πολύ πρόσφατο. Ο 'Αγγλος οικονομολόγος James Meade (Τζέημς Μηντ), που βραβεύτηκε με το Νόμπελ οικονομίας το 1977, στο νέο του βιβλίο αναπτύσσει μία νέα οικονομική θεωρία. Υποστηρίζει ότι: «ο κομμουνισμός σαν οικονομική λύση απέτυχε, ο καπιταλισμός είναι γεμάτος πληγές, άρα μη εφαρμοστέος, στην αμιγή τουλάχιστον μορφή του. Το καλύτερο είναι να δημιουργήσουμε ένα νέο οικονομικό πλαίσιο, με τα απαραίτητα στοιχεία της κοινωνικής πολιτικής αλλά και τη διατήρηση της πρωτοβουλίας του ατόμου. Και πώς να ονομάσουμε αυτό το νέο σύστημα, στο οποίο θα αξίζει να ζει κανείς; Αγαθοτοπία». Agathotopia, λοιπόν, ονομάζει το νέο βιβλίο και τη νέα θεωρία του.

Ακόμη πιο συγκεκριμένα, με αριθμούς, η συμμετοχή της Ελληνικής στην πλέον διαδεδομένη ευρωπαϊκή γλώσσα την Αγγλική (από ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ Α.: Οι ελληνικές λέξεις στην αγγλική γλώσσα, Θεσσαλονίκη 1993):



Λεξικά καθομιλουμένης

WEBSTER INTERNATIONAL

ΙΑΤΡΙΚΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ

ΣΥΝΟΛΟ (περιλαμβάνει τους
Ιατρικούς όρους που δεν έχει το WEBSTER)
Σύνολο Λημμάτων

35.000-43.000

166.724

43.716

178.903
Ελληνικά

5.250-9.030

41.214

20.346

51.807
Ποσοστό

15-21%

24,96%

46,54%

29,24%

Η επιρροή της ελληνικής γλώσσας στη αγγλική και ο βαθμός αυτοτέλειάς της εντός αυτής μπορεί να καταδειχθεί και από τις δύο ομιλίες του καθηγητή Ξενοφώντα Ζολώτα που έκανε στις 26. 9. 1957 και 2. 10. 1959 στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Και στις δύο ομιλίες του ο εισηγητής μιλώντας αγγλικά χρησιμοποίησε μόνο λέξεις ελληνικές ή ελληνικής προέλευσης εκτός από τα συνδετικά και τα βοηθητικά ρήματα. Παραθέτουμε το κείμενο των ομιλιών του:

INTERNATIONAL MONETARY FUND
1957 Annual Meeting

Washington D.C. 26. 9. 1957
Press Release No 47
Κyrie,

I eulogise the archons of the Panethnic Numismatic Thesaurus and the Ecumenical Trapeza for the orthodoxy of their axioms, methods and policies, although there is an episode of cacophony of the Trapeza with HELLAS. With enthusiasm we dialogue and synagonize at the synods of our synagonize at the didymous organizations in which dpolymorphous economic ideas and dogmas are analyzed and synthetized. Our analyzed and critical problems such as the numismatic plethora generate some agony and melancholy. This phenomenon is characteristic of our epoch. But, to my thesis, we have the dynamism to program therapeutic practices as a prophylaxis from chaos and catastrophe. In chaos and parallel, a panethnic unhypocritical economic synergy and harmonization in a democratic climate is basic. I apologize for my eccentric monologue. I emphasize my eucharisties to you. Kyrie, to eugenic and generous American ethnos and to the organizers and protagonists of this amphictiony and the gastronomic symposia.

INTERNATIONAL MONETARY FUND
1959 Annual Meeting

Washington D.C. 02. 10.1959
Press Release No 62
Κyrie,
It is Zeus' anathema on our epoch for the dynamish of our economies and the heresy of our economic methods and policies, that we should agonize between the Scylla and Charybdis of economic anaemia. It is not my idiosyncracy to be ironic or sarcastic by my diagnosis would ne that politicians are rather cryptoplethorists. Although they emphatically stigmatize numismatic plethora, they energize it through their tactic and practices. Our policies should be based more on economic and less on political criteria. Our gnomon has to be a metron between economic, strategic and philanthropic scopes. Political magic has always been antieconomic. In an epoch characterized by monopolies, oligopolies, monopsonies, monopolistic anatagonism and polymorhous inelasticities, our policies have to be more orthological. But this should not be metamorhosed into plethorophobia which is endemic into plethorophobia among academic economists. Numismatic symmetry should not hyperantagonize economic acme. A greater harmonization between the practices of the economic and numismatic archons is basic.

Ας δούμε στη συνέχεια τη συμμετοχή της ελληνικής γλώσσας στη γερμανική η οποία κυριάρχησε τον αιώνα που έφυγε σε μεγάλο βαθμό στον ευρωπαϊκό χώρο. Κατ' αρχήν ο Μαρτίνος Λούθηρος, για να δημιουργήσει την Γερμανική γραμματική αντέγραψε την αρχαία Ελληνική γραμματική.

O μεγάλος μουσουργός Beethoven επαναλάμβανε συχνά εκφράσεις από Όμηρο: «Όπως ο σοφός Οδυσσέας έτσι ξέρω και εγώ να βοηθώ τον εαυτό μου», Στα σημειωματάριά του βρίσκει κανείς γραμμένη με πένα την εξής πρόταση: «Ο Σωκράτης και ο Ιησούς είναι τα πρότυπά μου». Έδινε ακόμη έναν πρωτότυπο ορισμό της διασκέδασης, που θα έπρεπε να προβληματίσει πολλούς νεοέλληνες: «Διασκέδαση σημαίνει, να είναι κανείς μόνος με τους αρχαίους Έλληνες». Από την Ιλιάδα αποστήθισε ένα στίχο και τον επαναλάμβανε τακτικά. Επεδίωκε δε να υλοποιήσει το νόημα του στίχου στη ζωή του.

«Ότι δε θα ήθελα άπραγος να βυθιστώ στη σκόνη, άδοξος όχι, πρώτα κάτι μεγαλειώδες θα τελειώσω, το οποίο θα ακούν κι' οι κατοπινοί» (Ιλιάδα, Ραψωδία Χ, στίχοι 304-305)

Το αντίτυπο της Οδύσσειας το οποίο διάβαζε (μετάφραση J.H.Voss) είναι γεμάτο υπογραμμίσεις, ιδιαίτερα σ' εκείνα τα σημεία που θεωρούσε ότι αντικατοπτρίζονταν οι καταστάσεις της εποχής του. Το αντίτυπο αυτό του Beethoven φυλάσσεται σήμερα στη βιβλιοθήκη του Βερολίνου.

Ορισμένους από τους στίχους του Ομήρου με τους οποίους αισθάνονταν ότι ταυτίζεται και εκφράζεται είναι οι εξής, όπου διακρίνει κανείς τις δοκιμασίες και την αντοχή του Οδυσσέα να ξαναζούν στον μουσουργό. Η καρδιά μου στο στήθος σκλήρυνε από καιρό στον πόνο γιατί έζησα πολλά και πολλά πέρασα

(Μοιάζει με τους στίχους της Οδύσειας υ 18-19, ή τ 377-378, διότι ενδέχεται να μην μεταφέρονται ακριβώς οι στίχοι του Ομήρου, αλλά με κάποια τροποποίηση) Όμως και από την άλλη όλη την οδύνη του Οδυσσέα αντικατοπτρίζεται στον εξής στίχο του Ομήρου. Αυτά τραγούδησε ο περίφημος Δημόδοκος, μα ο Οδυσσέας έλιωσε στο πόνο και δάκρυα κύλησαν στα ματόκλαδα και μάγουλα. (Οδύσεια, Ραψωδία θ, στίχοι 541-542)

Ίσως ο μουσουργός αισθανόταν μία συγγενική σχέση στην τραγικότητα με τον Όμηρο, διότι κατά σύμπτωση ο ποιητής λέγεται ότι ήταν τυφλός, ενώ ο μουσουργός έχανε όλο και περισσότερο την ακοή του.

Τα τετράδια του έτους 1823 παρουσιάζουν ότι ο ανεψιός ήταν σε θέση να διαβάζει τους Έλληνες τραγικούς. Σ' ένα άλλο σημειωματάριο διαβάζουμε μία αφιέρωση με την οποία δωρίζει στον ανεψιό του Karl, τους βίους του Αριστείδη και του Θεμιστοκλή και όπου του επισημαίνει και του εύχεται να είναι δίκαιος σαν τον πρώτο και τολμηρός σαν τον δεύτερο και έτσι όπως λέει μέσα από την γλώσσα να αντιληφθεί το πνεύμα της αρχαιότητας.Όταν κάποτε γνώρισε τον ανεψιό του στον 'Αγγλο μουσικό Edward Schulz του είπε: «Μπορείτε να του δώσετε οποιοδήποτε αίνιγμα στα ελληνικά. Ο μικρός Οιδίποδας μπορεί να το λύσει γιατί γι' αυτόν, σ' αυτήν τη γλώσσα, δεν υπάρχει κανένα μυστικό».

Ο Robert Schumann έλεγε ότι, όταν τον κατελάμβαναν μεγάλη θλίψη και απαισιοδοξία ότι έβρισκε παρηγοριά και δύναμη στο ξεφύλλισμα του Ομήρου. Ο Franz Schubert έγραψε συνολικά 600 τραγούδια, τα 40 από αυτά σχετίζονται με την Αρχαία Ελλάδα, όπως: «Γανυμήδης», «Ιφιγένεια», «Αντιγόνη», «Ο αποχαιρετισμός του Έκτορα». Ο Franz Liszt έγραφε σ' ένα γράμμα του: «αισθάνομαι ότι ο Όμηρος και ο Πλάτων με τριγυρίζουν. Τους σπουδάζω καθημερινά, τους σκέπτομαι, τους καταπίνω».

Ο Mozart, η άλλη μεγαλοφυία της μουσικής μεταξύ άλλων έγραψε την 41ή συμφωνία που την ονόμασε «του Διός» (Juppiter-Symphonie), αλλά και τρείς όπερες οι οποίες έχουν αρχαία ελληνικά θέματα. Αυτές είναι: ο «Απόλλων και ο Υάκινθος», ο «Μιθριδάτης, ο Βασιλιάς του Πόντου» και ο «Ιδομενέας, ο Βασιλιάς της Κρήτης». Ο Johann Wolfgang von Goethe (1749 - 1832) που διάβαζε ήδη στα δέκα του τον Όμηρο έλεγε:«'Ο,τι είναι η καρδιά και ο νους για τον άνθρωπο, είναι η Ελλάδα για την ανθρωπότητα».

Μια άλλη μεγάλη μορφή των γερμανικών γραμμάτων ήταν ο Friedrich Schiller (1759-1805), πολύπλευρος επιστήμονας, λογοτέχνης και κατ' εξοχήν ελληνιστής. Ως άνθρωπος του πνεύματος και μάλιστα ως ένας από τους κορυφαίους εκπροσώπους της γερμανικής γραμματείας ο Schiller εντρύφησε βαθειά στην αρχαία ελληνική παιδεία και φιλοσοφία. Παραλλήλιζε στην καθημερινή του ζωή πολλά ρητά του Αριστοτέλη, τόσο με τις προσωπικές του καταστάσεις όσο και με τις κοινωνικές. Ο 'Ομηρος, ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης, ο Πλούταρχος, ο Λουκιανός είναι για τον Schiller η αληθινή χαρά της ζωής.

Ο αυστριακός αρχαιολόγος και συγγραφέας Έγκον Φρίντελ (Egon Friendel) στο βιβλίο του «Πολιτική ιστορία της αρχαίας Ελλάδος» το 1938, έγραφε: «Οι αρχαίοι Έλληνες είναι το πλουσιότερο και υποδειγματικότερο, συναρπαστικότερο και φαντασμαγορικότερο θεατρικό θέαμα του κόσμου, και η οικουμένη είναι το αιώνιο και μεταβλητό, κριτικό και αφοσιωμένο κοινό τους». Ειδικότερα για την ελληνική γλώσσα έλεγε ίδιος: «Το πρώτο και μεγαλύτερο καλλιτεχνικό δημιούργημα των Ελλήνων είναι η γλώσσα τους το εκπληκτικό γνώρισμα της οποίας είναι η γλωσσοπλαστική της ικανότητα και η ελευθερία σύνταξης η οποία λείπει ολότελα από τη λατινική και τις θυγατρικές της γλώσσες».

Η ελληνική παιδεία επηρέασε σε μεγάλο βαθμό ανεξαίρετα όλες τις επιστήμες στην Γερμανία και όχι μόνο τις θεωρητικές. Μάλιστα πολλοί εκτιμούν ότι η επιλογή της Γερμανίας να θεμελειώσει το εκπαιδευτικό της σύστημα στην κλασική ελληνική παιδεία της χάρισε αυτή την ραγδαία επιστημονική και τεχνολογική ανάπτυξη. Ο πυρηνικός φυσικός Dr. Werner Heisenberg που τιμήθηκε με το βραβείο Nobel το 1932 είπε στο λόγο του κατά την τελετή της βράβευσής του από την Σουηδική Ακαδημία: «Η μεγαλύτερη πνευματική μου άσκηση ήταν η θητεία μου στην αρχαία ελληνική».

Με στατιστικά στοιχεία οι ελληνικές λέξεις στην γερμανική δίνονται με τον παρακάτω πίνακα:

Απλές ελληνικές

Σύνθετες γερμανικές

Παράγωγες ελληνικές

Συνθέσεις από:

Krise (184), Phase (198), Zone (214)

Klima (224), Therapie (207), Oeko - (380), Theater (313), Technik

(412), Musik (489), Problem (418), Programm (565), System

(677), Energie (618), Politik (676)

Σ Υ Ν Ο Λ Ο

2.384

7.043

6.507



596

4.980





21.509

Η Ελληνική γλώσσα δεν είναι μόνο των αρχαίων θεών, ημιθέων ή ηρώων αλλά και η γλώσσα που εξέφρασε στη συνέχεια την κοσμοθεωρία του Χριστιανισμού δια των Ευαγγελίων. Στην ελληνική γράφτηκε απ' ευθείας η Καινή Διαθήκη η οποία θεωρείται το περισσότερο θεόπνευστο βιβλίο. Η Παλαιά Διαθήκη περισσότερο ιστορικό βιβλίο μεταφράστηκε και αυτό στην ελληνική από τους 72 λόγιους Εβραίους επί Πτολεμαίου του Β΄ του Φιλάδελφου. Η διάδοση των ηθικών αξιών στη συνέχεια έγινε από τον απόστολο των εθνών Παύλο ο οποίος κήρυξε αλλά και έγραψε τις επιστολές του στην ελληνική γλώσσα. Για την ομορφιά που έδωσε η ελληνική γλώσσα σε μια θρησκεία αγάπης όπως αυτή του Χριστιανισμού θα δανεισθώ τα λόγια του γερμανού ποιητή Johann Wolfgang von Goethe (1749 - 1832): «'Aκουσα το Ευαγγέλιο στον 'Aγιο Πέτρο της Ρώμης σε όλες τις γλώσσες. Η ελληνική αντήχησε σαν άστρο που εμφανίζεται τη νύχτα».

Αλληλογραφία
----- Original Message -----
From: geokas
To: sawidis@bio.auth.gr
Cc: landofgods@durabond.ca
Sent: Saturday, March 15, 2003 2:54 PM
Subject: Lecture on Greek Language.

Αγαπητέ κ. Σαββιδη
¨***********************

Ελαβα από τόν κ. Κώστα Δουριδα τήν διάλεξή σας στήν Σαουδική Αραβία. ΜΠΡΑΒΟ ΣΑΣ.ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ.Η ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΤΡΟΜΕΡΗ. ΑΛΛΑ Η ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ ΘΑ ΔΙΑΤΡΕΞΕΙ ΤΟΝ ΕΣΧΑΤΟ ΚΙΝΔΥΝΟ ΛΟΓΩ ΤΉΣ ΧΑΜΗΛΗΣ ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΓΕΝΕΤΕΙΡΑ.ΤΑ ΗΝΩΜΕΝΑ ΕΘΝΗ ΠΡΟΒΛΕΠΟΥΝ ΟΤΙ ΤΟ 2015 ΘΑ ΕΙΝΑΙ 3.5 ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ΕΧΟΥΜΕ ΕΡΓΑΣΘΕΙ ΓΙΑ 10 ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΧΩΡΙΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ. Ο ΑΓΩΝ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ. ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΟΜΩΣ ΌΤΙ Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΟΥκ. ΣΑΒΒΙΔΗ ΕΙΝΑΙ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΗ ΓΙΑ ΝΑ ΘΥΜΙΣΕΙ ΣΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΔΙΑΣΠΟΡΑ ΤΟΥΣ ΤΗΝ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ. Η ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΔΙΑΜΑΝΤΙΑ ΤΗΣ ΦΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ.

Μέ Εκτίμηση Μεγάλη,

Μιχάλης Κ. Γκιόκας,M.D.,M.Sc.,Ph.D.(McGill).
Ομότιμος Καθηγητής Ιατρικής καί Βιολογικής Χημείας
Πανεπιστήμιο τής Καλιφορνιας,Ντέιβις

ΠΡΟΕΔΡΟΣ, ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΜΕΡΙΚΗΣ
ΘΙΝΚ-ΤΑΝΚ, γιά ζητήματα τού Ελληνισμού.

FAX: 001\925\946-1987
WEB: WWW.DEMOKRITOS.ORG



Αναπληρωτής Καθηγητής Α.Π.Θ. Τμήμα Βιολογίας, Τομέας Βοτανικής GR-54006 Θεσσαλονίκη
Dr. Θωμάς Σαββίδης

Ο ρόλος του Πόντου στην εξέλιξη του
ελληνικού και ευρωπαϊκού πολιτισμού

Οι αρχαίοι Έλληνες ξεκίνησαν, ως ημινομαδικός λαός, από την ινδοευρωπαϊκή τους πατρίδα προς την βαλκανική χερσόνησο η οποία εκείνη την εποχή ήταν καλυμμένη από τέλματα και παρθένα δάση. Σε αυτό το σκηνικό η επιβίωση θα ήταν δύσκολη εάν αυτοί δεν στρέφονταν από πολύ νωρίς προς ανατολάς με την δημιουργία των αποικιών για την εξασφάλιση της επάρκειας κυρίως των τροφίμων. Έτσι η χλωρίδα και η πανίδα της Ελλάδος υπέστησαν αναγκαστικά μια τεράστια διαδικασία "εξανατολισμού". Κατά τον Ησίοδο (700 π.Χ.) η αρχή του κόσμου ήταν ο Πόντος, συγκεκριμένα ο Καύκασος, και το τέλος τα όρη του 'Ατλαντα. Στους δύο αυτούς πόλους του οριζόντιου άξονα, του τότε γνωστού κόσμου, συμβολικά εξέτειαν την ποινή τους οι δύο Τιτάνες ο Προμηθέας και ο 'Ατλαντας αντίστοιχα. Μερικούς αιώνες αργότερα, καθώς ο κόσμος επεκτεινόταν μόνο ανατολικά, ο Πόντος από αρχή του κόσμου έγινε το κέντρο του.

Φυτά και ζώα, άγνωστα μέχρι εκείνη την εποχή, μεταφέρθηκαν μέσω του Πόντου από την Συρία και άλλες χώρες της εγγύς ανατολής προς την Ελλάδα. Στη συνέχεια με τον εποικισμό της κάτω Ιταλίας από τους Έλληνες, και τελικά με τις ρωμαϊκές εκστρατείες, αυτά τα φυτά και ζώα έγιναν γνωστά όχι μόνο στην Aπεννινική χερσόνησο αλλά και στους πέραν των 'Αλπεων κελτικούς ή γερμανικούς βαρβαρικούς λαούς. Η αναπόφευκτη πορεία του εξανατολισμού της ελληνικής αλλά και της ευρωπαϊκής χλωρίδας και πανίδας πέρασε αναγκαστικά από τον Πόντο. Παράλληλα με την διακίνηση των πρώτων υλών μεταφέρθηκαν και οι εμπειρίες των πανάρχαιων ανατολικών πολιτισμών άγνωστες μέχρι τότε στον ευρωπαϊκό χώρο ("ex oriente lux").

Όχι μόνο η γεωγραφική θέση αλλά πολύ περισσότερο η πολιτιστική, οικονομική αλλά και ναυτική κυριαρχία συνετέλεσε τα μέγιστα στην μετανάστευση ποικίλων νέων ειδών από το φυτικό και ζωικό βασίλειο προς την μητροπολιτική Ελλάδα. Ο Victor Hehn στο έργου του: Καλλιεργούμενα φυτά και κατοικίδια ζώα στην μετάβασή τους από την Ασία προς την Ελλάδα και Ιταλία και προς την υπόλοιπη Ευρώπη (Kulturpflanzen und Haustiere in ihrem Uebergang aus Asien nach Griechenland und Italien sowie in das Uebrige Europa) αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στην συμβολή των ελληνικών αποικιών του Πόντου στην διαδικασία εμπλουτισμού της ελληνικής και γενικότερα της ευρωπαϊκής χλωρίδας και πανίδας.

Το εύκρατο κλίμα του Πόντου με τις άφθονες βροχοπτώσεις δημιούργησε άριστες προϋποθέσεις για την αρχική εγκατάσταση των φυτικών οργανισμών από τα ενδο-ασιατικά κέντρα προέλευσης. Την εγκατάσταση των φυτών ακολούθησαν τα ζώα. Έτσι ο Πόντος έμελλε να παίξει το ρόλο του πρώτου σταθμού της πορείας των ειδών από την Ασία προς την Ευρώπη όπως ισχυρίζονται οι ειδικοί ερευνητές. Αντίστοιχο ρόλο θα μπορούσε να διαδραματίσει και η Κασπία Θάλασσα, όμως η γεωγραφική της απομόνωση δεν το επέτρεψε.

Το πλούσιο υπέδαφος στον Πόντο, ήταν ακόμα ένα κίνητρο για την αρχική εγκατάσταση των πρώτων εποίκων. Πολύτιμα για την τότε ελληνική οικονομία ήταν τα αγροτικά προϊόντα και οι πρώτες ύλες του Εύξεινου Πόντου μεταξύ αυτών δημητριακά, ξυλεία, καννάβι, λινάρι, μέλι, κερί, κτηνοτροφικά είδη, παστά ψάρια κ.λ.π. Από την άλλη μεριά τα καράβια από την μητροπολιτική Ελλάδα εφοδίαζαν με λάδι και κρασί, το διττό σύμβολο του κλασικού πολιτισμού, και οτιδήποτε άλλο πρόσφερε η καταναλωτική κοινωνία της εποχής: όσα της ημέρου διαίτης οικεία (Στράβων, ΙΑ΄, 2,3).

Η οικονομία στον Πόντο επηρεαζόταν άμεσα από τη διακίνηση των αγαθών μέσω των λιμανιών του. Τα αγαθά από τα βάθη της Ασίας έφθαναν στις ακτές του Ευξείνου Πόντου και από εκεί διακομίζονταν προς τα διάφορα λιμάνια της Ευρώπης. Ταυτόχρονα η χλωρίδα και η πανίδα εμπλουτίζονταν διαρκώς τόσο από την φυσική όσο και από την υποκινούμενη μετανάστευση των καλλιεργούμενων φυτικών ειδών και κατοικιδίων ζώων. Σύμφωνα με τον Στράβωνα (ΙΒ΄, 548): «Τοσαύτην δ' οπώραν εκδίδωσιν η παρώρειος την αυτοφυή και αγρίαν, σταφυλής τε και όχνης και μήλου και των καρυωδών, ώστε κατά πάσαν του έτους ώραν αφθόνως ευπορείν τους εξιόντας επί την ύλην, τοτέ μεν έτι κρεμαμένων των καρπών εν τοις δένδρεσι, τοτέ δ' εν τη πεπτωκυία φυλλάδι και υπ' αυτή κειμένων, βαθεία και πολλή κεχυμένη, συχναί δε και θήραι παντοίων αγρευμάτων διά την ευπορίαν της τροφής» δηλ. «Τόσοι είναι οι καρποί που βγάζει η λοφώδης χώρα, αυτοφυείς και άγριοι, σταφύλια, αχλάδια, μήλα και καρύδια, ώστε κάθε εποχή του χρόνου όσοι βγαίνουν στο δάσος βρίσκουν φρούτα σε αφθονία. Οι καρποί είναι άλλοτε κρεμασμένοι στα δένδρα και άλλοτε μέσα στο φύλλωμα που έχει πέσει στο χώμα, από κάτω, πεσμένα σε μεγάλες ποσότητες. Η άφθονη τροφή επίσης, δημιουργεί τις συνθήκες για πολύ καλό κυνήγι».

Εάν ο τόπος δεν παρείχε επαρκείς και ανανεούμενες πηγές πρώτων υλών κατ' αρχήν δεν θα είχε εποικισθεί ή θα είχε εγκαταλειφθεί από νωρίς. Αντίθετα το ρίζωμα και η μεγαλουργία του Ελληνισμού για πάνω από εικοσιοχτώ αιώνες στην γη του Πόντου βεβαιώνει αυτή την άρρηκτη σχέση ζωής ανθρώπων και αγαθών. Ο ιστορικός εποικισμός του Εύξεινου Πόντου από τους Έλληνες φαίνεται πως εγκαινιάστηκε γύρω στο 800 π.Χ., όταν περίπου άρχισε να καθιερώνεται στο χώρο του Αιγαίου η τριήρης ως ποντοπόρο πλοίο. Κύρια αποικιακή δύναμη αυτή την εποχή ήταν η Μίλητος και λίγο αργότερα τα Μέγαρα. Οι Ίωνες άποικοι από τη Μίλητο ίδρυσαν τη Σινώπη στην παραλία της Παφλαγονίας, στην ακατοίκητη ως τότε νότια ακτή της Μαύρης Θάλασσας. Η Σινώπη άνθησε από τον 6ο ως τον 4ο π.Χ. αιώνα ως η κατάληξη ενός μεγάλου εμπορικού δρόμου που ερχόταν από τον Ευφράτη στη Μαύρη Θάλασσα. Εδώ γεννήθηκε τον 5ο αιώνα π.Χ. ο Διογένης, ο κυνικός φιλόσοφος του βαρελιού ο οποίος έφυγε νέος στην Αθήνα και μαθήτευσε κοντά στον ιδρυτή της κυνικής σχολής Αντισθένη.

Η Τραπεζούντα εξελίχτηκε σε μια μεγάλη και πολυάνθρωπη πόλη, η καρδιά του Πόντου. Η οικονομική της ευμάρεια προέρχονταν εκτός των άλλων και από το εκτεταμένο εμπόριο με την Περσία, την Συρία, την Αίγυπτο και τις άλλες ανατολικές χώρες όπως Ινδία και Κίνα. Εκτός από τις καινούργιες πόλεις που ίδρυαν οι Έλληνες, συχνά εγκαθίσταντο και στα οικιστικά κέντρα του ντόπιου πληθυσμού που κατά κανόνα τα εξελλήνιζαν βαθμιαία. Έτσι το 560 π.Χ. έγινε αποικία των Μιλησίων και η Αμισός η οποία ιδρύθηκε από τους αρχαίους Καππαδόκες. Η Αμισός εξελίχτηκε σε σπουδαίο λιμάνι το δεύτερο μετά την Τραπεζούντα. 'Αλλες πόλεις ήταν η Αμάσεια σε υψόμετρο 450 μ, που απείχε 70 χιλιόμετρα από τη θάλασσα. Εδώ γεννήθηκε ο γεωγράφος Στράβων το 66 π.Χ. ο οποίος περιγράφει την πόλη ως εξής: «... η δε ημετέρα πόλις κείτε εν φάραγγι βαθεία και μεγάλη δι ης ο Ίρις φέρεται ποταμός, κατασκευάσται δε θαυμαστής, προνεία τε και φύσει, πόλεως άμα και φρουρίου παρέχεσθαι χρείαν δυναμένη». Η ναυτιλία, το εμπόριο και η γεωργία αναπτύχθηκαν σε μεγάλο βαθμό.

Ο Εύξεινος Πόντος έγινε θάλασσα ελληνική και ο ελληνικός πολιτισμός, έντονα διαφοροποιημένος από τον πολιτισμό των ντόπιων πληθυσμών, κυριάρχησε αδιαμφισβήτητα σε όλες τις νότιες παραλίες του Εύξεινου Πόντου. Η περιοχή αυτή, που συνέβαλε αποφασιστικά με τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της στην οικονομική ανάπτυξη του αρχαίου Ελληνισμού κατοικήθηκε βαθμιαία από τόσους Έλληνες, ώστε τελικά αποτέλεσε μια πλατιά προέκταση του ελληνικού κόσμου προς τα βορειοανατολικά. Μέσω αυτών όχι μόνο έφταναν τα ελληνικά προϊόντα στο βαρβαρικό Βορρά, αλλά και εξάγονταν από αυτόν προς το Αιγαίο, εκτός από τα διάφορα και αφθονότατα υλικά εφόδια, ιδέες, μορφές τέχνης.

Στους πρώτους αιώνες της δράσης του, ο αρχαίος Ελληνισμός του Ευξείνου Πόντου διατήρησε αναλλοίωτα στην κοινωνική και πολιτική του οργάνωση και τα χαρακτηριστικά της κατά μέγιστο ποσοστό ιωνικής του προέλευσης. Τα αρχαιολογικά ευρήματα στις διάφορες αποικίες της παραθαλάσσιας ζώνης φανερώνουν ότι οι κάτοικοί τους κρατούσαν ανέπαφες τις παραδόσεις, τις συνήθειες, τα πολεοδομικά δεδομένα, τα ταφικά έθιμα, τους πολιτειακούς θεσμούς που είχαν φέρει από τη μητρόπολη, σε ορισμένες δε περιπτώσεις παρακολουθούσαν και τις προόδους που πραγματοποιούνταν στην πατρίδα, εφόσον η επικοινωνία με αυτή δεν σταματούσε ποτέ χάρη κυρίως στο ναυτικό εμπόριο.

Στα πιο προχωρημένα όμως χρόνια η επίδραση του περιβάλλοντα τις αποικίες κόσμου γίνεται όλο και πιο έντονη. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οι άποικοι αφελληνίστηκαν ποτέ ή ότι έχασαν την αυτονομία τους. Απλά, υποχρεώθηκαν πρώτα - πρώτα να προσαρμοστούν στις ποικίλες τοπικές συνθήκες, γεωγραφικές και πολιτιστικές, και ύστερα να ενταχθούν στο σώμα των μεγάλων κρατικών ενοτήτων, με τις οποίες γειτόνευαν. Έτσι, διαμορφώθηκε και στον Εύξεινο Πόντο ένας γνήσιος μεν, ιδιόμορφος δε ελληνικός κόσμος, που η φυσιογνωμία του είχε τα ξεχωριστά τοπικά χαρακτηριστικά της.

Ο Δυτικός Πόντος κατακτήθηκε από τους Πέρσες και διοικήθηκε από σατράπες περσικής καταγωγής. Ένας από αυτούς, ο Μιθριδάτης ο VI, κήρυξε την περιοχή ανεξάρτητη και ίδρυσε το 302 π.Χ., το Βασίλειο του Πόντου, χωρίς όμως να καταλύσει το πολίτευμα των παραθαλάσσιων ελληνικών πόλεων που έλεγχαν τις αγορές και την εμπορική ναυτιλία. Ο προσωπικός γιατρός του βασιλιά Μιθριδάτη του VI ήταν ο Κρατεύας, βοτανολόγος με ζωηρό ενδιαφέρον για φαρμακευτικά και τοξικά φυτά. Κατέστησε άνοσο τον βασιλιά Μιθριδάτη δίνοντάς του σταδιακά μικρές δόσεις από δηλητήριο. Ο Κρατεύας έγραψε ένα βιβλίο για την φυσιολογία και τη χρήση των βοτάνων. Στο έργο αυτό για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκαν εικόνες που συμπληρώνουν την περιγραφή. Στα βυζαντινά χρόνια, ο Πόντος αποκτά μεγάλη στρατηγική σημασία. Ελέγχει και προστατεύει τόσο το θαλάσσιο δρόμο προς το Βόσπορο, όσο και τον βόρειο δρόμο που καταλήγει στη βαλκανική. Με την ανάπτυξη της ναυτιλίας γίνεται ο κύριος τροφοδότης της μητρόπολης με όλα τα αγαθά από την περιοχή της Μαύρης θάλασσας αλλά και από το εσωτερικό της Ασίας μέχρι την Περσία.

Οι ναυτικοί του Πόντου δεν έκαναν μεγάλα θαλάσσια ταξίδια. Προτιμούσαν το μεσιτικό εμπόριο και την ακτοπλοΐα για τον εφοδιασμό των γειτονικών χωρών με εγχώρια προϊόντα ιδίως κρασί και παστά ψάρια. Η Τραπεζούντα ήταν εμπορικό κέντρο, τόπος αποθήκευσης εμπορευμάτων, το κέντρο του παγκόσμιου εμπορίου της εποχής. Ότι πολύτιμο παραγόταν στις ανατολικά της Μαύρης Θάλασσας ασιατικές περιοχές μέχρι την Ινδία και Κίνα περνούσε από την Τραπεζούντα. Οι Γενοβέζοι και οι Ενετοί έπαιζαν τον πρώτο ρόλο στην πόλη των Κομνηνών. Πλήρωναν φόρο για κάθε εισαγόμενο εμπόρευμα.

Από φυσική άποψη ο Πόντος συγκαταλέγεται στις ζώνες της γήινης επιφάνειας που είναι πλούσιες σε φωτοσυνθετικό δυναμικό, δηλαδή παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων φυτικής βιομάζας. Ο πόντιος γεωγράφος Στράβων περιγράφει τον Πόντο ως εξής: «Η πεδιάδα είναι γεμάτη δροσιά και καταπράσινη. Μπορεί και τρέφει αγέλες βοδιών και αλόγων. Έχει καλλιέργειες από κεχρί και ζαχαρόχορτο σε ατελείωτες ποσότητες. Τα πλούσια νερά της περιοχής δεν αφήνουν ξηρασία πουθενά. Ούτε μία φορά δεν έχει αναφερθεί ότι έπεσε πείνα σε αυτά τα μέρη». Eκτός από τις μεγάλες ποσότητες βιομάζας που παράγονται στην περιοχή του Πόντου, εντυπωσιακή είναι και η αφθονία και η ποικιλομορφία των φυτικών ειδών. Εδώ ο αριθμός των ειδών είναι πολύ μεγάλος σε μία δεδομένη έκταση γης. Υπολογίζεται ότι η συγκέντρωση των φυτικών ειδών στις περιοχές αυτές είναι περίπου δέκα φορές μεγαλύτερη από ότι στην κεντρική Ευρώπη.

Η πλούσια χλωρίδα του Πόντου με τα ποικίλα και στρατηγικής σημασίας βότανα προσωποποιήθηκε στις μυθικές μορφές της Μήδειας και Κίρκης, κόρης και αδελφής του βασιλιά της Κολχίδας Αιήτη, αλλά και της Εκάτης, θεότητας του μυστικισμού, η οποία διατηρούσε τον βοτανικό της κήπο στην περιοχή. Η Μήδεια μάλιστα ήταν ιέρεια της Εκάτης. Οι παραπάνω κυρίες διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη ιστορικών γεγονότων με την κατοχή αυτών των «βοτάνων» ενός σημαντικού όπλου που μεταφράζεται ως χλωρίδα μιας περιοχής. Αντίστοιχο ρόλο διαδραματίζουν σήμερα άλλες μορφές χλωρίδας, όπως οι λιθάνθρακες και τα πετρέλαια.

Οι εστίες τις πρώτης εμφάνισης των φυτών στον πλανήτη γη, δηλ. τα λεγόμενα «κέντρα προέλευσης των φυτών» καθορίστηκαν μετά από πολύχρονες έρευνες της ομάδας του Ρώσου γενετιστή Νikolai Ιvanovich Vavilov (1926). Σύμφωνα με τις μελέτες αυτές ως κέντρα προέλευσης των φυτών ορίζονται οι περιοχές εκείνες στις οποίες τα φυτά εμφανίζουν τη μεγαλύτερη προσαρμογή και ποικιλομορφία. Με βάση αυτές τις αρχές καθορίστηκαν 8 ανεξάρτητα κέντρα από όπου ξεκίνησαν τα διάφορα καλλιεργούμενα φυτά. Από αυτά 5 εντοπίζονται στην Ασία, 1 στη Μεσόγειο ενώ τα υπόλοιπα 2 στο Νέο Κόσμο (Αμερική). Ο Πόντος αποτελεί προέκταση του νοτιοδυτικού ασιατικού κέντρου προέλευσης των φυτών και γειτνιάζει περισσότερο με τα ενδο-ασιατικά κέντρα, από ότι οι λοιπές ευρωπαϊκές περιοχές. Έτσι παρεμβάλλεται γεωγραφικά στην πορεία μετανάστευσης των φυτών από τα ασιατικά κέντρα προς τα δυτικά.

Η μετακίνηση φυτών και ζώων από την Ασία προς την Ευρώπη, με γέφυρα τον Πόντο, διευκολύνθηκε τα μέγιστα από τις ιδιάζουσες γεωγραφικές και κλιματιλογικές συνθήκες της περιοχής. Στον άξονα που δημιουργείται από τον Πόντο μέχρι τη Συρία, την πατρίδα των περισότερων και δυναμικότερων φυτών (δημητριακά) επικρατεί ζώνη κλιματολογικής ομοιομορφίας η οποία οριοθετείται από την κοιλάδα των δύο μεγάλων ποταμών Τίγρη και Εφράτη. Οι σταθερές κλιματολογικές συνθήκες επέτρεψαν στα φυτά, αλλά και στα εξαρτημένα από αυτά ζώα να κινηθούν προς τα δυτικά, είτε από μόνα τους είτε με την παρέμβαση του ανθρώπου. Η βατότητα του άξονα που αναφέρθηκε καταδεικνύεται και από το γεγονός ότι μέσω αυτού βρήκαν διέξοδο προς τη θάλασσα οι μύριοι του Ξενοφώντα. Ο Μάρκο Πόλο επίσης επέλεξε αυτή την δίοδο για να περάσει από την Ασία στην Ευρώπη. Από εδώ περνούσαν οι εμπορικοί δρόμοι των Αράβων προς την Ευρώπη αλλά και το πάλαι ποτέ κραταιό Περσικό κράτος είχε την Τραπεζούντα ως κεντρικό εμπορικό λιμάνι.

Η θέση των κέντρων προέλευσης των φυτών καθόρισε και την πορεία των μεταναστεύσεων των πρώτων κατοίκων της Μεσογείου. Mε την εγκατάσταση των πρώτων Ελλήνων η κατεύθυνση μετανάστευσης ήταν κυρίως ανατολικά και ελάχιστα, με αρκετή καθυστέρηση, δυτικά (Ιταλία). Η εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου στόχο είχε την κατάκτηση, τον έλεγχο και την αξιοποίηση των άγνωστων μέχρι τότε ασιατικών κέντρων. Δεν ήταν τυχαίο το γεγονός που ανάμεσα στους μάχιμους στρατιώτες ένα επιτελείο επιστημόνων, κυρίως βοτανικοί, συνόδευαν το εκστρατευτικό σώμα.

Ένας μεγάλος αριθμός φυτών και ζώων άγνωστων στον μεσογειακό χώρο προήλθε από την Ασία και κινήθηκε ή μεταφέρθηκε προς τα δυτικά. Σ΄ αυτή τους την πορεία σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν η στρατηγική θέση και η δυναμική που αναπτύχθηκε στις ελληνικές αποικίες του Πόντου. Έτσι τα διάφορα φυτικά είδη, αλλά και τα ζώα που εξαρτώνται από αυτά, μετανάστευσαν εύκολα μέσω του Πόντου από τα ασιατικά κέντρα αρχικά προς την Ελλάδα και στη συνέχεια προς την δυτική Ευρώπη. Αυτή η μετανάστευση φυτών και ζώων από την Ασία συνέβαλε τα μέγιστα στην ταχεία ανάπτυξη του Ελληνικού αλλά στη συνέχεια και του Ευρωπαϊκού πολιτισμού.



Θεσσαλονίκη


Dr. Θωμάς Σαββίδης

The LAND of GODS Since October 1996
Oakville / Τοροντο Canada
τα δικά μου γραψίματα:   Οδοιπορικό στο Καρδαρίτσι: το Καρδαρίτσι / Journey to Kardaritsi (η παλιά σελ.) | τα Δημοτικά / Folk songs (η παλιά σελ.) |
το Εικοσιένα / the 1821 (η παλιά σελ.) | Τραγούδια της Ξενιτιάς / The songs of foreign land (η παλιά σελ.) | τα Τραγούδια της αγάπης.. / Songs of love... (η παλιά σελ.) | Μιλώντας τότε.. / Speaking then... (η παλιά σελ.) | Είσαι παιδί / You are a child... (η παλιά σελ.) | τα Τραγούδια μου / My Songs... (η παλιά σελ.) | η Εφηβεία / Adolescence (η παλιά σελ.) | η χαμένη μας Hirosima / Our lost Hiroshima.. (η παλιά σελ.) | Καπνόν Αποθρώσκοντα: Γράμμα στον Έλληνα της Διασποράς / A Letter to the Greek in Diaspora|